DSC00281 (18)

XXX POEZJA LITURGICZNA I PARALITURGICZNA

Oficjum ku czci św. Wojciecha [JBenedic regem cuncto-runtj. Badacz ofic/ów, ks. Bronisław Gładysz, wyraził przypuszczenie, że oficjum to powstało w Gnieźnie jako reakcja na szybko rozprzestrzeniający się kuit św. Stanisława ^l0. Zapewne ułożone zostało po 1255 r., a przed 1285, kiedy to na synodzie w Łęczycy arcybiskup gnieźnieński Jakub Świnka zarządził, by ,Jiistorię św. Wojciecha" odśpiewywano w kościołach katedralnych, kolegiackich i zakonnych całej prowincji.

Prawdopodobnie ze względu na to, że uroczystość św. Wojciecha (23 kwietnia) mogła wypadać w okresie wielkanocnym, w oficjum tym skróceniu uległy pierwsze nieszpory, na które przewidziano tylko dwie antyfbny (obydwie zamieszczone w antologii). Pierwsza z nich (do psalmów) wzywa naród nawróconych Polaków, nazywanych tutaj „Wandalami”, do wysławiania Boga za światło wiary, któremu nowy blask nadał św. Wojciech, porównany w pieśni do lampy. Sześciowersowy utwór napisany został regularnym 8-zgłoskowcem, o rymach parzystych aa bb cc. Druga antyfona do kantyku Magnificat zawiera wypowiedź duszy, odkupionej krwią Chrystusa, która uwielbia Pana i wyraża radość świętującego ludu z łask, których dostąpi za wstawiennictwem męczennika. Ta pieśń ma już mniej regularną budowę: na dziesięć wersów sześć stanowią 8-zgłoskowce, ale jest też jeden 5-, dwa 7- i jeden 10-sylabowiec; oprócz trzech pierwszych, pozostałe rymy kończą się na -a lub -ia:

Magnificat te, Domine,

Tuo redempta sanguine Christianae laetabundae Płebis cm ima,

¹⁰ B. Gładysz, O łacińskich ojicjach rymowanych z polskich źródeł średniowiecznych, „Pamiętnik Literacki” R. 30 (1933), s. 325-326.

Adalberti votiva Celebrans solemnia,

Cuius morte pretiosa Devote promit gaudia,

Ut per eius suffragia Tua impet ret beneficia.

Invitatorium, wprowadzające do jutrzni, wzywa do oddania czci Chrystusowi, którego wyznając św. Wojciech dostąpił triumfu w niebie. W trzech anty fonach pierwszego nokturnu jest mowa o pochodzeniu i dzieciństwie Wojciecha oraz o ofiarowaniu go Bogu przez rodziców, w responsoriach zaś o jego pobożnym wychowaniu, o powołaniu na stolicę biskupią i o godnym pełnieniu obowiązków pasterskich. Antyfony drugiego nokturnu przypominają jego lata chłopięce, jego wstydliwość i odporność na pokusy szatana, co w responsoriach dopełnione zostaje obrazem życia w klasztorze, gdzie święty odznaczył się cudami i doznawaniem niebiańskich wizji. Wreszcie trzeci nokturn przynosi w antyfonach opis ascetycznych praktyk biskupa i jego działalności charytatywnej wobec biedaków i chorych, a responsoria jeszcze raz wysławiająjego męczeńską śmierć i w formie modlitewnej wyrażają prośby o pomoc, obronę przed wszelkim złem, zapewnienie pokoju i radości życia.

W pięciu antyfonach chwalby przypomniane zostają ostatnie wydarzenia z życia świętego: złożenie godności biskupiej w Pradze, zamknięcie się w klasztorze i misja do pogańskich Prusów, natomiast antyfona do Benedictus (zamieszczona w antologii) opowiada o męczeńskiej śmierci św. Wojciecha, nazywanego tu „Chrystusowym zapaśnikiem”, i o jego niebiańskiej chwale. Pieśń ta składa się z czterech wersów 9-zgłoskowych i z czterech 8-zgłoskowych, wszystkie rymowane parzyście. Całość kończą drugie nieszpory, a w nich antyfona do Magnift-