DSC00276 (19)

XX POEZJA LITURGICZNA I PARAUTURGICZNA

rowersowe; zarówno rozmiar wersów, jak i łączące je rymy $ą nieregularne (liczba sylab w wersach waha się od czterech dwunastu, zdecydowanie dominują jednak 8-zgłoskowce). P₀₍| względem formy sekwencja ta cofa się jakby ku wcześniejszej mniej doskonałej fazie rozwoju tego gatunku.

Utwór przypomina fakty znane z Żywotów i innych pis^ poświęconych Marcinowi (jego pochodzenie, służbę wojsko* wą w Galii, podzielenie się własnym płaszczem z marznący^ biedakiem, zasługi w propagowaniu monastycyzmu i w walce z kultem pogańskim, czynione za życia cuda, ale także — w sposób aluzyjny — jego zabiegi o utrzymanie celibatu wśród duchownych czy utrudnienia i szyderstwa, jakich doznawał w swojej działalności). Końcowa część sekwencji, wypełniona symbolami („figa”, „perła z drzewka Bożego”, „kłos”) i tv. picznymi nawiązaniami do postaci biblijnych (Lamech, Estera Rut), nie w pełni poddaje się jednoznacznej interpretacji.

1.3. HYMNY

Gatunek hymnów (z gr. hymnos) miał swoje początki w antycznej literaturze greckiej (hymny homeryckie, utwory Safo-ny, Pindara, Simonidesa z Keos). Jednak w pierwszych wiekach chrześcijaństwa ten rodzaj pieśni nawiązywał nie do tradycji greckiej czy łacińskiej, lecz do poezji biblijnej, czerpiąc wzory z psalmów. Dopiero w IV w., gdy chrześcijaństwo przyswoiło sobie osiągnięcia kultury antycznej, zaczęła powstawać liryka religijna w tradycyjnych formach wierszowych.

W Bizancjum, w Kościele wschodnim, hymny pisano po grecku (św. Grzegorz z Nazjanzu, ok. 329-ok. 390; św. Jan Chryzostom, ok. 349-407), natomiast pierwszym twórcą hymnów łacińskich na Zachodzie był św. Hilary z Poitiers (ok. 315--ok. 367), posługujący się wierszem iloczasowym. Właściwy rozwój twórczości hymnicznej wiąże się jednak z imieniem biskupa Mediolanu, św. Ambrożego (ok. 340—397), którego utwory (m.in. Te Deum laudamus) zyskały wielką popularność, a stworzona przezeń zwrotka („strofa ambrozjańska” — cztery wersy pisane dymetrem jambicznym¹) była często stosowana przez innych twórców. W czasach Ambrożego hymny łacińskie układali też św. Paulin z Noli (zm. ok. 431) i wybitny poeta chrześcijański Aureliusz Klemens Prudencjusz (348-ok. 405). Sto lat później hymnografia wzbogacona została utworami Wenancjusza Fortunata (zm. ok. 601), np. Vexilla regis prodeunt, i papieża św. Grzegorza Wielkiego (zm. 604), który zreformował hymny brewiarza. W okresie karolińskim na czoło tej twórczości wysunęli się Teo-dulf z Orleanu (zm. 821), autor pieśni Gloria, laus et honor, oraz Hrabanus Maurus z Moguncji (zm. 856), któremu przypisuje się m.in. hymn procesyjny Veni, Creator Spiritus. Szczególny rozkwit tego gatunku zaznaczył się jednak dopiero w stuleciach XII i XIII, a do najwybitniejszych twórców należeli wówczas: św. Bernard z Clairvaux (1090-1153), Piotr Abelard (1079-1142), Hildebert de Lavardin (1056-1133) i św. Tomasz z Akwinu (ok. 1225-1274), autor m.in. hymnu Pange lingua gloriosi Corporis.

Hymn liturgiczny to podniosła pieśń sławiąca Boga. Według św. Augustyna, aby utwór mógł być zaliczony do tego gatunku, musi spełniać trzy warunki: powinien zawierać pochwałę, ta z kolei winna się odnosić do Boga, a tekst musi być przystosowany do wykonania wokalnego². Tak więc zasadniczą treścią

Stopa jambiczna to połączenie zgłoski krótkiej i długiej; dwie stopy jambiczne tworzyły metrum jambiczne, a dymetr to układ dwóch metrów, tak więc dymetr jambiczny zawierał osiem zgłosek.

Por. J. Wo r o n c z a k, Hymn [w:] t e n ż e, Studia o literaturze średniowiecza i renesansu, s. 27—31.