Werbalna4

RtWIIflAł. I?

nuwa odpowiadająca „niebicsko-złcloncj" części widma. Eksperymentatorzy dobrali - posługując się tablicami MunseRa - r. kontinuum niebiesko-zidoncgo osiem odcieni barwnych (A.B.C.D.E.F.G.H) o identycznych różnicach między dwoma kolejnymi bodźcami mierzonych w różnicach ledwie dostrzegalnych (wytłuszczone bodźce D i E odpowiadają granicy między niohieskoćcią n ziełemo-ściąl. Badani otrzymywali naraz trzy bodźce i mieli ocenić, który z nich różni się najbardziej od dwóch pozostawali. Dano im do porównaniu 56 trójek dobranych w tnki sposób, że dwa sąsiadujące ze sobą odcienie występowały z każdym z pozostałych (np. A,B,C; A.B.D; aż do A.B.H: następnie B.C.D; aż do B,C,H itd.). Okazało się, że odcienie sąsiadujące ze Sobą.wybierane były jako podobne do siebie - nienależnie ód ich położenia na kontinuum niobicsko-zięlonym - przez mówiących językiem tarahumaru, tzn. np. bodziec D był równio często łączony zC jak i z E. Natomiast u mówiących językiem angielskim wystąpiła różnica w ocenie dwóch odcieni pozostających na grnnicyniebieskości z Zielonością, Ożyli D i E. W układach C,D,E i D.B.F przeważały wybory jako bodźców do siebie podobnych Ci D oraz E i F. Decydowała nazwa, którą badani nadawali stosowanym odcieniom - C i D „niebieskie", a E i F „zielone". Mamy więc tu przykład wyraźnego wpływu języka na wybory pcrccpcyjnę. Tbgotypu badań wykonano więcej (ich podsumowanie można znaleźć w Hardin i Banaji, 1993).

Szczególnie interesujące jest badanie Stephena Lcwnspnn (1996), który zajmował się ramami odniesienia dla lokalizacji różnych obiektów. Ib tamy mogą być względne, tżn. zależne od obserwatora (np. z przodu, z tyłu, na lewo czy na prawo), ale mogą też mieć charakter absolutny, niezależny od obserwatora, np. na wschodzie, na zachodzie itp. Otóż sąjęzyki, w których dominują ramy względne, i takie, w których absolutne mają przewagą. Do tych ostatnich należy meksykański język tzeltaL Okazało się, że mówiący tym językiem przyjmują też taką„abso-lutną'’ perspektywę w ocenie różnych obiektów, także społecznych (np. innych ludzi), w znacznic większym stopniu niź badani przez Lcvinsona Holendrzy, których język faworyzuje zależną od obserwatora perspektywę. W czym się ta różnica może przejawić? Np. w jednym z eksperymentów Lcvinsona dzieci ustawiono przed stołem, na którym znajdowały się dwie zabawki: A i B.Następnie odwrócono badane dzieci plecami do tego stołu, a przodem do innego, i poproszono. aby te same dwie zabawki ułożyły tak. jak poprzednio. Holenderskie dzieci, które na pierwszym stole miały zabawkę A po swojej lewej stonie, a po prawej zabawkę B, powtórzyły ten sam układ. Dzieci z plemienia Tzcltal ułożyły je odwrotnie, ponieważ w nowej sytuacji zabawka A, które poprzednio znajdowała się na zachodzie, musiała także i torez znaleźć się bliżej tego kierunku niż zabawka B, poprzednio usytuowana na wschodzie.

Kategorie s y n takt yczn o -morfo logiczne. Języki mogą się różnić relacją rzeczownik-czasownik; w jednych fraza nominalna (rzeczownikowa) jest obligatoryjna w zdaniu, w innych nie jest, w jednych derywacja rzeczowników (odprzymtotntkowych, odczasowmkowyeh) jest szczególnie produktyw-j* na, w innych w laki sposób uprzywilejowane są czasowniki. Do pierwszych nalc -

ty Angielski, do drugich knrcMiir.ki AIimmi Gopmk ijej wpiilpiMoiwuti (A Oof> nlk i inni, 1W6) badały wpływ tclMcjt rzec/ownik—cvmown(fc na rrr/wói *hmmc-cwa i mi rozwój poznawczy małych dzieci angielskojęzycznych i komkilMk Stwierdziły na podstawie studiów fongitudirolnych. że dzieci nptlilu^KiyczK wcześniej od koreańskich rozwijają umiejętności nazywania i aponumc/ncj kategoryzacji obiektów np. pr/ez sortowanie, umieszczanie przedmiotów jednegn rodzaju w Jednym miejscu, a innego rodzaju w drugim Natomiast dzieci koreańskie wykazują przewagę nad angielskimi w nazywaniu i intencjonalnym wykonywaniu równych czynności, co; świadczy też o rozumieniu celu i irodków do mego prowadzących. Te wyniki Richard Nisbett (2003) interpretuje w terminach wpływów kulturowych, a nie językowych (por. dalej).

Wpływ kategorii syntaklycznych danego języka aa percepcję i interpretację świata wydaje sic trudniej uchwytny niż wpływ kategorii semantycznych. Wiadomo I badań porównawczych nad przyswajaniem języka przez nule dzieci (por zbiór artykułów pod red. Shugar i Smoczyńskiej. 1980), że im bardziej skomplikowana jest konstrukcja gramatyczna w danym języku, tym później przyswajają ją dzieci w jej standardowej formie. Np. dzieci polskie przyswajają szybciej niż angielskie konstrukcję negacji, gdyż jest ona w tym języku prostsza N ic znaczy to jednak, że dzieci angielskie różnią się od polskich rozumieniem pojęcia negacji. Tu nie ma żadnej różnicy.

Alfred Bloom, amerykański psycholog społeczny, porównywał sposób używania konstrukcji warunkowych (co by było gdyby) w języku angielskim i duńskim, w którym brak jest trybu wanmkowo-przypuszcząjąccgo. Wymyślił szereg historyjek wedle schematu: Zdarzenie X nic zaszło, gdyby zaszło X. to miałoby też miejsce Y. Czy zaszło Y^,ł? Jego amerykańscy badani dawali prawic 100% poprawnych odpowiedzi (że Y nic miało miejsca), a Chińczycy z Hongkongu tylko Ófc. 80% (Bloom, 19S 1) Jednakże. juk jo pokazały inne h.idjnrm ■ •> t^ft) przy użyciu specjalnych idiomatycznych wyrażeń chińskich (które zastępują tryb warunkowo-pizypuszczający) wyniki Chińczyków nic różniły się od wyników Amcrykunów. Moimi sądzić, że różnice, jakie jednak można    w badaniach

porównawczych engiclsko-chimkich (jak też polsko-chińskich. por. Gawlikowski, 1982), mają głównie kulturowy, a nie językowy, wymian

Richard Nisbett w swej książce The Geo&raphy ofTkaugkl (2003) przedstawia cały szereg dowodów (na podstawie prowadzonych przez siebie i swoich współpracowników szeroko zakrojonych badań) na ów geograficzny podział na dwa dominujące nurty myślenia: zachodni i wschodni. Sprowadza więc sprawę różnic

B Opowiadanie, które Bloom stosował w swoich badaniach. rrńałit następowa mii była to historia XVIll-wteczncgo fikcyjnego filozofa i Europy •> nazwisku Bicr. nie auł oo iuvka _cvi ddogo i me mógł czytać prac filozofów chińskich, gdy* mc byty one wówczas pnxUumaom* na żaden z języków europejskich. Gdyby znal le proce (warunek A), to mógłby przyczynić się do fltkWOju filozofii europejskiej w kilku aspektach'. B. C. D (/otuły onepraeditawioae badanymi tyuiałe brzmiało: Czy Bicr przyczynił się do t uzwój u filozofii emopejalurl w ainekcie B lub C

ikbD?    _|W