3582316294

Elementy składowe osobowości

Istotnym pytaniem dotyczącym koncepcji osobowości człowieka jest pytanie dotyczące podstawowych elementów składających się na przyjęty w danej teorii model osobowości. Z pewnym uproszczeniem możemy przyjąć, iż występują trzy podstawowe modele osobowości:

1.    Model, w którym osobowość traktowana jest jako zbiór różnego rodzaju cech ludziach, stanowiących względnie trwałe dyspozycje do określonych zachowań. Model ten jest nie tylko najprostszy i najbardziej rozpowszechniony ale również bardzo bliski potocznemu rozumieniu osobowości jako enumeratywnej listy takich m. in. cech jak: uczciwość, lojalność, pracowitość, nieufność etc.

2.    Model, w którym niektórym tylko cechom przypisuje się konstytuujące znaczenie w całym złożonym procesie tworzenia i funkcjonowania osobowości człowieka.

Przykładem może być tutaj koncepcja rozwoju osobowości Ch. Cooleya i H. Mead'a. Ch. Cooley wyjaśniał proces kształtowania się osobowości (jaźni) poprzez odwołanie się do społecznego procesu komunikowania się, które rozumiał jako "(...) mechanizm, przez który istnieją i rozwijają się ludzkie stosunki - ogól symboli ludzkiego umysłu wraz ze środkami ich przekazywania w przestrzeni i przechowywania w czasie. Komunikowanie się obejmuje wyraz twarzy, postawę i gest, tonację głosu, słowa, pismo, druk, koleje, telegramy, telefony i wszystko cokolwiek jeszcze zostanie wynalezione w toku podboju przestrzeni i czasu"⁵¹.

Proces społecznego komunikowania kreuje wedle Ch. Cooleya fenomen, który powoduje, iż mimo dużego zróżnicowania środków komunikowania mechanizm formowania ludzkiej osobowości jest względnie jednolity. Fenomenem tym jest jaźń odzwierciedlona -looking-glass-self- a więc nasze wyobrażenia na temat tego, jak wyobrażają nas sobie inni ludzie. Traktując rzeczywistość społeczną wyłącznie jako zespół faktów psychicznych ten amerykański psycholog społeczny i socjolog był przekonany, iż społeczeństwo dostępne jest jednostce jako"(...) stosunek między wyobrażeniami o osobach. Aby społeczeństwo istniało, konieczne jest, aby osoby gdzieś się razem zebrały. Otóż zbierają się one w umyśle jako wyobrażenie o osobach. Gdzieżby indziej.

J. Szczepański traktując jaźń odzwierciedloną jako jeden z istotnych socjogennych elementów osobowości podkreśla zarazem, iż owa swoista gra wyobraźni składa się z:

a)    wyobrażeń na temat tego, jak postrzegają nas inni ludzie,

b)    wyobrażeń na temat tego, jak inni ludzie oceniają zarówno nasz wygląd fizyczny jak i nasze postępowanie,

c)    reakcji na te wyobrażenia, które mogą być bardzo różne; od poczucia dumy i zadowolenia do poczucia wstydu, zażenowania czy upokorzenia⁵³.

Koncepcja rozwoju osobowości G. H. Mead'ajest w pewnym sensie rozwinięciem koncepcji Ch. Cooleya. Wychodząc z filozoficznych założeń dotyczących człowieka jako organizmu zdolnego percypować samego siebie, mającego określony pogląd na swój temat i świadomie regulującego swe postępowanie G. H. Mead twierdził, iż "Jednostka doświadcza siebie samej jako takiej nie bezpośrednio, lecz tylko pośrednio, przyjmując punkty widzenia innych członków tej samej grupy społecznej lub uogólniony punkt widzenia grupy społecznej, do której należy. Wkracza w swoje własne doświadczenie jako osobowość lub jako jednostka, nie bezpośrednio lub natychmiast, nie stajać się dla siebie podmiotem, ale w takiej mierze, w jakiej staje się dla siebie najpierw obiektem, w sposób taki sam, w jaki inne jednostki są dla nie/obiektami.

Mówiąc inaczej, podstawowym czynnikiem konstytuującym osobowość społeczną jest dla G. H. Mead'a dialog - wewnętrzna konwersacja do, której dochodzimy poprzez wcześniej podjętą konwersację z innymi ludźmi danymi nam w bezpośrednim doświadczeniu. Jak słusznie zauważa przy tym J. Szacki" w pewnym sensie od innych łudzi "dowiadujemy się" o