3582469028

PRAWO W STAROŻYTNOŚCI

OGÓLNE WIADOMOŚCI O POCZĄTKACH PRAWA

Pojęcie i geneza prawa.

-    „Prawo" w węższym znaczeniu - system norm postępowania wydanych lub uznanych przez władzę państwową, wyrażających interesy rządzących w danym ustroju politycznym grup społecznych, a realizowanych za pomocą przymusu państwowego. —* związane z państwem

*    mit Owidiusza („Metamorfozy”) o złotym wieku {arna aetas), kiedy to obywano się bez prawa i sądów, a ludzie z własnej woli respektowali prawidła społecznej egzystencji;

-    „Prawo" w szerszym znaczeniu - wszelkie reguły postępowania przyjęte w danej społeczności, określające wzajemne prawa i obowiązki jednostek w każdej zbiorowości, w każdym organizmie społecznym, również w społeczeństwie pierwotnym —» ubi sodetas — ibi ius (gdzie społeczeństwo — tam i prawo).

-    Badania nad zwyczajami ludów pierwotnych —> teza, że brak źródeł nie oznacza, że nie było w tych społeczeństwach żadnego prawa czy egzekwowalnych przekonań o słuszności —> te zjawiska prawne ujmuje się w całość nazywaną prawem prymitywnym.

Prawo prymitywne.

-    Obowiązki i prawa wynikające z życia we wspólnocie, z przyjętych zasad, wierzeń itp. —* pierwotne poczucie prawa.

-    Brak podziałów czynów ze względu na chronione dobro, czy sposób jego ochrony. Istniały jedynie czyny, powodujące lub nie poczucie krzywdy i reakcja (jako instynkt samoobrony czy też odpłaty)

-    Powstanie rodów dla ochrony i przeciwdziałania powstania krzywdy, a sankcje jakie tedy powstają to przymus wewnątrz grupowy, mający na celu zmuszenie jednostki do odpowiedniego działania, lub wyjecie ze wspólnoty, w praktyce równające się śmierci.

■    Organizacja rodowa związana była też z potrzebą pomszczenia krzywdy, łączącą się z uczynieniem większej krzywdy, bo nie odróżniano wtedy proporcji między zadanym złem, a ziem uczynionym w odwecie —* krwawa zemsta.

■    Czynniki sprzyjające rozwijaniu się organizacji państwowej:

*    rozpad społeczeństwa pierwotnego na grupy o sprzecznych interesach,

*    narastanie konfliktów społecznych, niemożliwych do rozwiązania siłą autorytetów rodowo-plemiennych,

*    wzrastające zagrożenie interesów uprzywilejowanych grup społecznych

-    Zwyczajami stawały się dawne i nowe prawa, oparte na zasadach etycznych, moralnych, wierzeniowych, obyczajach. Zwyczaj uzyskując sankcję przymusu państwowego stawał się prawem. Prawo i zwyczaj bardzo długo współistnieją ze sobą, a granice między nimi są często trudne do poprowadzenia.

-    Prymitywne sposoby realizacji praw - samopomoc, mediacja rodowych autorytetów, odwet dokonywany siłami całego rodu czy plemienia, ustępują aparatowi państwa.

—> okres przejścia od epoki prawa prymitywnego do epoki prawa archaicznego.

Ogólna charakterystyka prawa w starożytności.

-    Cechy wspólne systemów prawa starożytności - wykształcone w ustroju społ.-ekon. opartym na niewolnictwie oraz sankcjonowały podstawowe dla tego ustroju podziały społeczne, a także źródła prawa oparte na prawie zwyczajowym.

■    „Źródła praw a" ma wiele znaczeń.

*    Źródła powstania prawa (fontes iuris oriundi) — skąd wywodzi się prawo, jakie są podstawy jego tworzenia, czyli czynniki prawotwórcze.

*    Źródłami poznania prawa (fontes iuris cognoscendi) - pomniki przeszłości, materiały prawne umożliwiające zapoznanie się z prawem.

-    Zwyczaj ma dwie cechy:

*    walor długotrwałego stosowania (longa consuetudo)

*    walor powszechnej akceptacji społecznej oraz poczucie potrzeby ich przestrzegania (opinio necessitatis).

-    Wraz z umacnianiem władzy państwowej prawo zwyczajowe było uzupełniane i zastępowane prawem stanowionym, czyli aktami wydawanymi przez władcę.

-    Prawa starożytności dzielimy na prawa despotii wschodnich i na prawa państw śródziemnomorskich.

-    Prawa starożytnego Bliskiego Wschodu (Egipt, Mezopotamia)

*    warunki rozległej terytorialnie gospodarki rolniczej i handlu lądowego

*    prawo przepojone elementami sakralnymi i wyobrażeniami religijnymi

*    teokratyczny charakter władzy monarszej

*    jednostka podporządkowana państwu.

*    kazuistyka

—» też prawo hebrajskie, choć miało odmienny ustrój, to poprzez chrześcijaństwo miało doniosłe znaczenie dla europejskiej kultury prawnej.

Prawa państw śródziemnomorskich —> warunki małych organizmów państwowych typu miejskiego, gospodarczo związanych z handlem morskim

*    Grecja i na jej podstawie wyrosłe prawa hellenistyczne: