1300739695

Rozprawy z prawa cywilnego

MICHAŁ ROMANOWSKI

W sprawie likwidacji koncepcji ułomnej osoby prawnej w projekcie części ogólnej nowego kodeksu cywilnego

1. UWAGI WPROWADZAJĄCE

W polskim prawie cywilnym już kilkadziesiąt lat temu zauważono potrzebę wyodrębnienia trzeciego rodzaju podmiotu prawa cywilnego, który określono jako ułomną osobę prawną¹. Koncepcja ułomnej osoby prawnej jest kojarzona w polskiej doktrynie prawa cywilnego przede wszystkim z A. Wolterem. Wobec tej koncepcji zgłaszano w orzecznictwie i doktrynie uwagi krytyczne².

Swoistego rodzaju normatywnym przełomem w zakresie koncepcji ułomnych osób prawnych było uchwalenie 15 września 2000 r. ustawy - Kodeks spółek handlowych³, która weszła w życie 15 stycznia 2001 r. Po raz pierwszy bow iem koncepcja ułomnej osoby prawnej rozumianej jako jednostki organizacyjnej mającej zdolność prawną, zdolność do czynności prawnych oraz zdolność sądową uzyskała wyraźną legitymację normatywną w polskim systemie prawa prywatnego⁴. Przepis art. 8 k.s.h. stanowi, że spółka osobowa może we własnym imieniu nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozyw ana oraz że prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą. Z kolei przepis art. 22 § 2 w związku z przepisem art. 31 § 1 k.s.h. ustanawia solidarną odpowiedzialność wspólnika za zobowiązania spółki z pozostałymi wspólnikami i ze spółką z uwzględnieniem, że solidarna odpowiedzialność wspólnika ze spółką za jej zobowiązania ma zarazem charakter subsydiamy. Odpowiedzialność subsydiama oznacza, że wierzyciel spółki osobowej może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika dopiero w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Przepis art. 22 § 2 w związku z przepisem art. 31 § 1 k.s.h. ma zastosowanie do spółki jawnej, ale na podstawie odesłań stosuje się go także do pozostałych typów' spółek osobowych, a więc spółki partnerskiej, komandytowej i komandytowo-akcyjnej.

W konsekwencji ustawą z 14 lutego 2003 r.⁵ do Kodeksu cywilnego został dodany nowy przepis art. 33', który definitywnie usankcjonował koncepcję ułomnych osób prawnych w oderwaniu od typu określonej jednostki organizacyjnej. W tym sensie przepis ten ma przełomowe znaczenie dla zwolenników wyodrębniania trzeciej kategorii osób prawa prywatnego obok osób fizycznych i osób prawnych. Stosow nie do tego przepisu (art. 33 § 1) do jednostek organizacyjnych nicbędących osobami praw ny mi, którym ustawa przy znaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych. Ponadto art. 33 § 2 k.c. stanowi, że za zobowiązania takiej jednostki organizacyjnej odpowiedzialność ponoszą jej członkowie, chyba że przepis odrębny stanowi inaczej, oraz że odpowiedzialność taka powstaje z chwilą gdy jednostka organizacyjna stała się niewypłacalna.

1

A. Wolter, Prawo cywilne. Zarys części ogólnej. Warszawa 1979, s. 182; tenże. Prawo cywilne. Zarys części ogólnej. Warszawa 1986, s. 199-203; Z. Radwański, Zarys części ogólnej prawa cywilnego. Poznań 1979, s. 139-140 i 152-154; A. Klein, Ewolucja instytucji osobowości prawnej, w: Tendencje rozwojowe prawa cywilnego, red. E. Łętowska. Wrocław' 1983, s. 107 i n.; B. Ziemianin, Organy przedsiębiorstwa państwowego. Szczecin 1985, s. 27; S. Grzybowski, w: System prawa cywilnego, 1.1, Część ogólna, red. S. Grzybowski, Wrocław 1985. s. 290; S. Wlodyka, Prawo spółek. Kraków 19%, s. 190. Szczegółowy przegląd literatury na temat ułomnych osób prawnych zob. M. Wach. Status ułomnych osób prawnych >r polskim prawie cywilnym. Warszawa 2008, s. 87-146.

2

' E. Skowrońska, Glosa do uchwały pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 14 grudnia 1990 r., III CZP 62/90, PiP 1991, nr 12, s. 117; J. Skąpski. Glosa do uchwały pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 14 grudnia 1990 r.. III CZP 62/90, PS 1991, nr 4, s. 80; uchwały składu siedmiu sędziów SN; z 10 stycznia 1990 r„ III CZP 97/89, OSNCP 1990, nr 6, poz. 74; z 31 marca 1993 r„ III CZP 176/92, OSNCP 1993, nr 10, poz. 171; z 26 stycznia 1996 r„ III CZP 111/95, OSP 1996, nr 7-8, poz. 135.

3

   Dz.U. z 2000 r. Nr 94, poz. 1037 ze zm.

4

   Nonnatywnej podstawy wyodrębniania ułomnych osób prawnych można było jednak bronić pod rządami Kodeksu handlowego, odwołując się do konstrukcji spółki jaw nej.

5

   Ustawa z 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektóiych innych ustaw, Dz.U. z 2003 r. Nr 49. poz, 408.