1300739700

swobody umów) i zdolności prawnej w płaszczyźnie strukturalnej. Zdolność prawna łączy się z podmiotowością w' prawie cywilnym¹⁸. Nic przekonują zatem poglądy o zasadności wyróżniania w prawie cywilnym trzeciej kategorii podmiotów obok osób fizycznych i prawnych. Fakt zróżnicowania - niekiedy nawet daleko idącego - w ramach zbioru osoby prawnej uzasadnia tworzenie podtypów, a nie autonomicznych typów osób prawa pływalnego innych niż osoba fizyczna i osoba prawna. Istotę osobowości prawnej postrzegam bowiem jako nierozerwalnie związaną ze zdolnością prawną. Każda osoba, która nie jest osobą fizyczną, a której system prawny przyznaje zdolność prawną, będąc sztucznym bytem stworzonym na potrzeby obrotu, gdzie w roli „Stwórcy” występuje ustawodawca, jest po prostu osobą prawną, a więc osobą stworzoną przez system prawny. Zasady funkcjonowania osób prawnych, w tym w zakresie przedstawicielstwa i odpowiedzialności, są natomiast określane w przepisach i ustalonych w ich granicach statutach z uwzględnieniem specyfiki poszczególnych typów osób (np. spółki jawnej, partnerskiej, komandytowej, komandytowo-akcyjnej, z o.o., akcyjnej, spółdzielni, stowarzyszenia, fundacji).

Nie podzielam poglądu, że dopiero status osoby prawnej pozwala mówić o pełnej zdolności prawnej. Nikt nie kwestionuje przecież pełnej zdolności prawnej spółek handlowych osobowych, a praktyka obrotu nie podnosi zastrzeżeń dotyczących ułomności w zakresie zdolności prawnej handlowych spółek osobowych.

Z jednej strony rację ma A. Stelmachowski, kiedy stwierdza, że rozsadzenie kunsztownej (lecz usztywnionej) konstrukcji osoby prawnej możliwe jest dzięki „zdolności sądowej” (art. 64 § 2 k.p.c. zalegalizował „rozbrat” między podmiotowością sądową a osobowością prawną, przyznając zdolność sądową oiganizacjom społecznym). Z drugiej strony problematyka zdolności sądowej nie powinna wpływać na problematykę zdolności prawnej i podmiotowości prawnej. Przyznanie zdolności sądowej, a więc podmiotowości procesowej w braku podmiotowości prawnej w rozumieniu prawa materialnego, może bowiem mieć swoje społeczne uzasadnienie niebędące w konflikcie ze zdolnością prawną.

7. KRYTYKA DOKTRYNALNA ODEJŚCIA OD TRÓJPODZIAŁU OSÓB PRAWA CYWILNEGO

W doktrynie projekt Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego likwidacji konstrukcji ułomnych osób prawnych został poddany krytyce¹⁹. Wydaje się, że można wyodrębnić następujące argumenty podniesione przez przeciwników propozycji Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego:

1)    nic należy ignorować faktu, żc ustawodawca przyznaje niektórym jednostkom organizacyjnym (nielicznym) zdolność prawną, nie uznając ich za osoby prawne. Nie wydaje się jednak, aby był to argument przeciwko propozycji Komisji Kodyfikacyjnej. Fakt ten de lege lata jest bezsporny. De lege ferenda to już nie będzie fakt, ale „przeszłość”;

2)    historycznie ukształtował się model, zgodnie z którym o osobowości prawnej decyduje nic przyznanie zdolności praw nej, ale wprost uznanie jednostki organizacyjnej za osobę praw ną. Taki model jest właśnie wyrazem błędnego postrzegania relacji między' osobow ością praw ną a zdolnością prawną w kategorii odmiennych pojęć, co właśnie projekt KKPC zamierza zmienić. Uwarunkowania historyczne nie wy dają się wystarczającym argumentem;

3)    nie należy ignorować faktu, że mamy do czynienia z jednostkami organizacyjnymi, które nic mają zdolności praw nej (nie są osobami prawa cywilnego), ale z mocy wyraźnego przepisu mogą być adresatem norm prawnych. To jest jednak inny problem, który' nie dotyczy obecnego podziału na osoby praw ne i ułomne (niepełne osoby prawne), skoro przywoływana konstrukcja zakłada specyficzną podmiotowość bez zdolności prawnej;

4)    przyjęcie, żc o osobowości prawnej przesądza przyznanie przez ustawę zdolności prawnej wprowadzi zamieszanie terminologiczne. To jest kwestia ocenna. Wydaje się jednak, że zamieszanie terminologiczne było skutkiem błędnego historycznie sztucznego przeciwstawiania pojęcia osobowości prawnej i zdolności prawnej;

5)    włączenie spółek osobowych do osób prawnych wymaga zmiany prawa podatkowego, co wymaga „zgrania" z nowelizacją prawa podatkowego. To jest oczywiście uwaga, z którą nie sposób się nie zgodzić. Komisja Kodyfikacyjna dyskutowała tę kwestię. W uzasadnieniu projektowanej zmiany wprost zostało wprowadzone zastrzeżenie, że warunkiem proponowanej zmiany jest uzgodnienie, czy w tym samym czasie będzie możliwa now ela prawa podatkowego. Komisja Kodyfikacyjna stwierdza wprost, iż „Proponowane rozwiązanie ma tę zaletę w stosunku do obecnego unormow ania, że przywraca klasyczną tożsamość pojęć: zdolność prawna, podmiotowość prawna i osobowość (bycie osobą prawną albo fizyczną). Jednocześnie znosi się swego rodzaju mistyfikację, stworzoną dla celów podatkowych, polegającą na wyodrębnieniu dwóch kategorii tam, gdzie występuje jedna. Twórcy projektu mają świadomość, że jednym z podstawowych argumentów, które w toku prac nad Kodeksem spółek handlowych zdecydowały o utrzymaniu ułomnych osób prawnych, mimo wyraźnego wzmocnienia ich

¹⁸    Tamże. s. 149.

¹⁹    J. Frąckowiak. A. Górski. I. Gromska-Szusler, Osoby w projekcie kodeksu cywilnego, PS 2010, nr 3, s. 7 i n.; A. Kappes, Ułomne osoby prawne w projekcie kodeksu cywilnego z 2009 r.. PPH 2010, nr 12, s. 34 i n.