1060440552

Rozdział I. Istota finansów-publicznych

W tym sensie finanse publiczne są kategorią odrębną od finansów prywatnych, które pod względem podmiotowym obejmują przychody i wydatki gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, banków i innych instytucji finansowych nienależących do państwa lub samorządu terytorialnego.

Finanse publiczne są kategorią wyróżnianą ze względów podmiotowych. Oznacza to, że istnieją powody, dla których publiczne przychody i wydatki oraz ich gromadzenie i wydatkowanie podlega innym regułom niż analogiczne zjawiska w obrębie finansów prywatnych. Powody te są wynikiem wielu odmienności, jakie występują między charakterem przychodów i wydatków w obrębie finansów publicznych i finansów prywatnych.

Podstawowa różnica jest związana z tym, że finanse publiczne dotyczą procesów gromadzenia i wydatkowania publicznych środków pieniężnych w związku z wykonywaniem przez państwo i samorząd terytorialny zadań publicznych. Ponadto różnice te wiążą się z odmiennymi: celami gromadzenia i wydatkowania środków publicznych i prywatnych, podstawami prawnymi, metodami i sposobami gromadzenia i wydatkowania środków publicznych i prywatnych oraz zasadami organizacji, planowania, polityki i kontroli w zakresie środków publicznych i prywatnych. Odrębnie trzeba wskazać także na różnice, które dotyczyć mogą zakresu, struktury, efektywności itd. finansów publicznych i finansów prywatnych. W rezultacie tych różnic finanse publiczne pełnią odmienne funkcje od finansów prywatnych.

Zakres finansów publicznych zależy od typu państwa i gospodarki. Był więc zasadniczo różny w państwie socjalistycznym o gospodarce planowej oraz był i jest inny w państwie kapitalistycznym o gospodarce rynkowej. Różnice te wywodzą się z odmiennej bazy własnościowej i zakresu zadań państwa w socjalizmie i w kapitalizmie. Zakres finansów publicznych w socjalizmie był szeroki, ponieważ państwo, opierając się na uspołecznieniu środków produkcji, przyjmowało na siebie wszelkie funkcje gospodarcze, socjalne i administracyjne. Państwo socjalistyczne posługiwało się przychodami i wydatkami pierwotnymi z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej i w mniejszym zakresie pozostałymi rodzajami przychodowi wydatków. Pod względem podmiotowym finanse publiczne w socjalizmie obejmowały również finanse przedsiębiorstw uspołecznionych oraz finanse banków i ubezpieczeń, gdyż te należały również do państwa.

Natomiast w państwie typu kapitalistycznego, opartym zasadniczo na prywatnej własności środków produkcji oraz na wolności gospodarowania i wykonywania zawodu, funkcje państwa są inne niż w socjalizmie. Państwo nie prowadzi bowiem w szerszym zakresie działalności gospodarczej. Ma też innego rodzaju wydatki niż państwo o gospodarce planowej. Odpadają bowiem w zdecydowanej mierze wydatki państwa na gospodarkę narodową oraz znacznie węziej kształtują się wydatki państwa w sferze usług socjalnych, zdrowotnych, kulturalnych, edukacyjnych itp. Są to głównie wydatki redystrybucyjne, rzadziej zaś wydatki pierwotne. Natomiast wśród przychodów dominują przychody redystrybucyjne (głównie daniny publiczne) i częściowo emisyjne (emisja pieniądza przez centralny bank państwa), a uzupełniające znaczenie mają dochody pierwotne (np. wpływy z majątku państwowego). Ocenia się, że o ile w państwach socjalistycznych rozmiary finansów publicznych sięgały ponad 90% dochodu narodowego, to w państwach kapitalistycznych rozmiary te kształtują się na poziomie 30-40% dochodu

18