Pierwszy
ludzki
PIERWSZY LUDZKI ZARODEK uzyskany metodą
klonowania, z"oŻony z co najmniej szeĘciu komórek.
Materia" genetyczny embrionu i przywartych do
niego komórek p�cherzykowych jest tu niebieski.
Jose B. Cibelli, Robert P. Lanza i Michael D. West; z pomocą Carol Ezzell
klon
Technika klonowania terapeutycznego
cz"owieka pozwoli na skuteczne
wykorzystanie komórek macierzystych
w leczeniu wielu ci�Żkich chorób
BY�Y TYLKO MALEĄKIMI KROPECZKAMI, a obiecywa-
"y tak wiele. 13 paędziernika 2001 roku, po miesiącach prób,
weszliĘmy do naszego laboratorium w Advanced Cell Tech-
nology, by zobaczy� pod mikroskopem to, co tak d"ugo pró-
bowaliĘmy otrzyma�  ma"e, niewidoczne go"ym okiem ku-
leczki dzielących si� komórek. Wydawa"y si� niepozorne,
ale jako pierwsze, naszym zdaniem, ludzkie zarodki uzy-
skane techniką transplantacji jąder komórkowych, powszech-
nie znaną jako klonowanie, by"y dla nas niezwykle cenne.
MieliĘmy nadziej�, Że przy odrobinie szcz�Ęcia uda si�
sk"oni� te wczesne zarodki do rozwoju prowadzącego do
powstania blastocysty  pustej kuli z"oŻonej z oko"o 100 ko-
mórek. ChcieliĘmy wyizolowa� z niej ludzkie komórki ma-
cierzyste, a nast�pnie uŻy� ich do wyhodowania tkanek
STYCZEĄ 2002 �WIAT NAUKI 29
JOSE B. CIBELLI
Klonowanie terapeutyczne: jak to si� robi
CIA�KO
KIERUNKOWE
KOMÓRKI
CZOPEK
PóCHERZYKOWE
KOMÓRKA
MATERIA�
JAJOWA
GENETYCZNY
IG�A
OS�ONA PRZEJRZYSTA
PIPETA
(b"ona ochronna)
Sk"ania si� komórki jajowe, by dojrzewa"y Komórk� jajową przytrzymuje si� Po wyrzuceniu czopka ig"� ponownie
1w warunkach laboratoryjnych. KaŻda ma 2pipetą, a ig"ą przek"uwa os"on� 3wprowadza si� do komórki jajowej 4
cia"ko kierunkowe (maleł
ką komórk�, przejrzystą, usuwając czopek. przez zrobiony uprzednio otwór,
oddzieloną od oocytu w procesie by usuną� z niej cia"ko kierunkowe
dojrzewania), a do ich powierzchni i materia" genetyczny.
przylegają komórki p�cherzykowe.
WEWNóTRZNA MASA KOMÓRKOWA
BLASTOCYSTA
Po wstrzykni�ciu na komórk� jajową Po oko"o 24 godzinach komórka jajowa Czwartego lub piątego dnia powstaje
6dzia"a si� róŻnymi związkami 7zaczyna si� dzieli�. Komórki potomne 8pusta kula z"oŻona z oko"o 100 komórek. 9
chemicznymi, m.in. czynnikami zawierają materia" genetyczny pochodzący Zawiera ich skupienie, zwane
wzrostowymi, które pobudzają ją tylko ze wstrzykni�tej uprzednio komórki wewn�trzną masą komórkową, w której
do podzia"ów. p�cherzykowej. znajdują si� komórki macierzyste.
nerwowej, mi�Ęniowej i innych, które w przysz"oĘci pos"uŻy- stwarza zagroŻenie dla zdrowia matki oraz p"odu i obecnie jest
"yby do leczenia pacjentów cierpiących na róŻne choroby. nieuzasadnione. Popieramy zatem dzia"ania zmierzające do
Niestety, tylko jeden z zarodków doszed" do stadium szeĘciu zakazu klonowania w celach reprodukcyjnych (przynajmniej
komórek, po czym przesta"y si� one dzieli�. Jednak w podob- do momentu, gdy b�dzie ono ca"kowicie bezpieczne i roz-
nym doĘwiadczeniu uda"o si� nam sk"oni� ludzkie komórki ja- strzygni�te zostaną wiąŻące si� z nim problemy etyczne).
jowe  bez uprzedniego zap"odnienia ich plemnikami  do To niepokojące, Że zwolennicy klonowania reprodukcyjne-
partenogenetycznego rozwoju, tak Że osiągn�"y stadium bla- go starają si� wykorzysta� do swoich celów termin  klonowa-
stocysty. UwaŻamy, Że osiągni�cia te (szczegó"owo opisali- nie terapeutyczne , twierdząc, Że stosują technik� klonowa-
Ęmy je 24 listopada ub.r. w sieciowym czasopiĘmie biome- nia, by stworzy� dziecko dla bezp"odnej pary, która nie moŻe
dycznym The Journal of Regenerative Medicine) są początkiem mie� potomstwa w Żaden inny sposób. UwaŻamy, Że uŻycie
nowej ery w medycynie, gdyŻ dowodzą, Że klonowanie tera- terminu  terapeutyczny w tym przypadku moŻe tylko wywo-
peutyczne jest juŻ w zasi�gu naszych moŻliwoĘci. "a� zam�t.
Klonowanie terapeutyczne, polegające na wykorzystaniu
materia"u genetycznego z w"asnych komórek pacjenta (aby Co zrobiliĘmy
np. wyhodowa� komorki wysp trzustkowych umoŻliwiające le- NASZE PRÓBY uzyskania ludzkiego zarodka techniką klonowa-
czenie cukrzycy lub komórki nerwowe s"uŻące do naprawy nia rozpocz�liĘmy na początku 2001 roku. Najpierw zasi�-
uszkodzonego rdzenia kr�gowego), to coĘ innego niŻ klono- gn�liĘmy opinii komisji ds. etyki, z"oŻonej z niezaleŻnych,
wanie reprodukcyjne, w którym zarodek jest implantowany specjalizujących si� w tych zagadnieniach prawników, spe-
w macicy kobiety, co ma prowadzi� do narodzin niemowl�cia cjalistów w dziedzinie p"odnoĘci i innych, która zosta"a powo-
b�dącego klonem. UwaŻamy, Że klonowanie reprodukcyjne "ana w 1999 roku, by doradza"a firmie podczas prowadzenia
30 �WIAT NAUKI STYCZEĄ 2002
JANNA BRENNING
w bostoł
skich mediach. AkceptowaliĘmy tylko panie w wie-
ku 24 32 lat, które mia"y juŻ przynajmniej jedno dziecko. Cie-
kawe, Że nasza propozycja nie zainteresowa"a kobiet sk"onnych
udost�pni� swe komórki jajowe bezp"odnym parom, aby mo-
g"y mie� potomka pocz�tego metodą zap"odnienia in vitro.
Panie, które odpowiedzia"y na nasze og"oszenie, chcia"y od-
da� komórki jajowe do celów naukowych. Wiele nie Życzy"o-
by sobie jednak, aby tych komórek uŻyto do stworzenia dziec-
ka, którego by nigdy nie zobaczy"y. (Dawców znalaz"a
i komórki jajowe pobra"a grupa kierowana przez Ann A. Kies-
sling-Cooper z Duncan Holly Biomedical w Somerville w sta-
KOMÓRKA
PóCHERZYKOWA
nie Massachusetts. Kiessling bra"a teŻ udzia" w dyskusjach
o problematyce etycznej, związanych z kwestiami dotyczą-
cymi dawczył
komórek jajowych.)
ProsiliĘmy potencjalne dawczynie komórek jajowych o pod-
Do ig"y pobiera si� komórk� Komórk� p�cherzykową wstrzykuje si�
p�cherzykową z innej komórki 5g"�boko do komórki jajowej pozbawionej danie si� badaniom psychologicznym i lekarskim, m.in. pod
jajowej. MoŻna takŻe uŻy� w"asnego materia"u genetycznego.
kątem chorób zakaęnych, aby upewni� si�, Że kobiety te nie
fibroblastów (lub ich jąder
są chore i Że w wyniku zabiegu nie doznają Żadnego uszczerb-
komórkowych).
ku na zdrowiu. Po przeprowadzeniu niezb�dnych testów wy-
typowaliĘmy 12 kandydatek. Tymczasem pobraliĘmy wycin-
JESZCZE NIE UZYSKANE U LUDZI
KOMÓRKI Mi�dzyuczelniany Wydzia" Biotechnologii
KRWIOTWÓRCZE
KOMÓRKI
Uniwersytetu Gdał
skiego & Akademii Medycznej
NERWOWE
w Gdał
sku
og"asza konkurs na
KOMÓRKI
MACIERZYSTE
KOMÓRKI SERCA
KOMÓRKI WYSP
KIEROWNIKÓW GRUP BADAWCZYCH
TRZUSTKOWYCH
W związku z otwarciem nowych laboratoriów Wydzia" og"asza konkurs dla ba-
Rozrywa si� blastocyst�, Komórki macierzyste moŻna
daczy prowadzących badania z zakresu biologii molekularnej i komórkowej lub bio-
a wewn�trzną mas� komórek 10z kolei sk"oni� do róŻnicowania si�
technologii, w tym takŻe w oparciu o nowoczesne modele zwierz�ce.
hoduje w warunkach w rozmaite komórki, które kiedyĘ
Kandydaci winni posiada� stopieł
doktora, doĘwiadczenie nabyte w trakcie
laboratoryjnych, aby uzyska� by� moŻe b�dzie si� wstrzykiwa�
staŻu podoktorskiego oraz zdolnoĘ� pozyskiwania Ęrodków finansowych na ba-
komórki macierzyste. pacjentom.
dania w warunkach krajowej i mi�dzynarodowej konkurencji. Habilitacja lub jej
udokumentowany znaczny stopieł
zaawansowania b�dzie stanowi" preferencj�
w wyborze kandydatów.
Aplikacja, która b�dzie traktowane jako poufna, powinna zawiera�:
przez nią prac badawczych. Komisja ta, obradująca pod prze-
1. List motywacyjny
wodnictwem Ronalda M. Greena, dyrektora Instytutu Etyki
2. CV z listą publikacji
w Dartmouth College, rozwaŻy"a pi�� podstawowych kwe-
3. Odbitki wybranych publikacji dokumentujące prac� badawczą
stii przed udzieleniem zgody na rozpocz�cie naszych prac
kandydata
[ramka na stronie 32]. 4. Informacj� na temat zainteresował
naukowych i planów
badawczych (1-2 strony)
Nast�pnym etapem by"o znalezienie kobiet sk"onnych ofia-
rowa� swe komórki jajowe do wykorzystania w procedurze
Kandydaci proszeni są równieŻ o spowodowanie przes"ania trzech rekomendacji.
klonowania oraz pobranie komórek somatycznych od osób,
Konkurs b�dzie otwarty do czasu obsadzenia stanowisk.
które mia"y by� klonowane (dawców). Proces klonowania
wydaje si� prosty, ale powodzenie tego przedsi�wzi�cia zale-
Dodatkowe informacje na temat Wydzia"u i konkursu są dost�pne na stronie
Ży od róŻnych czynników, z których wielu jeszcze nie zna-
http://www.biotech.univ.gda.pl lub pod podanym poniŻej adresem.
my. W podstawowej, stosowanej w tym celu technice prze-
Aplikacje naleŻy przesy"a� na adres:
niesienia jądra komórkowego do pobrania materia"u
Dr hab. Jacek Bigda, prof. nadzw. AMG,
genetycznego z dojrza"ej komórki jajowej uŻywa si� bardzo
Dziekan Wydzia"u i Przewodniczący Komisji Konkursowej,
cienkiej ig"y. Nast�pnie wstrzykuje si� jądro komórki dawcy
Mi�dzyuczelniany Wydzia" Biotechnologii UG & AMG,
(lub czasem ca"ą komórk�) do pozbawionej jądra komórki ul. K"adki 24, 80-822 Gdał
sk,
tel. [phone], fax [phone],
jajowej i hoduje ją w warunkach, w których moŻe si� dzieli�
e-mail: [e-mail]
i rosną� [ramka powyŻej].
Kobiety, które anonimowo odda"y komórki jajowe potrzeb-
ne do naszych badał
, znaleęliĘmy, umieszczając og"oszenia
STYCZEĄ 2002 �WIAT NAUKI 31
Dylematy etyczne
Firma Advanced Cell Technology powo"a"a niezaleŻną komisj�
ds. etyki, aby ocenia"a moralne aspekty badał
nad klonowaniem
terapeutycznym, zmierzającym do uzyskiwania tkanek
zast�pczych, pomocnych w leczeniu wielu chorób.
Oto pi�� podstawowych problemów, które rozwaŻy"a komisja,
zanim firma podj�"a pierwszą prób� uzyskania ludzkiego
zarodka techniką klonowania.
Ronald M. Green
Czy organizm stworzony w wyniku klonowania jest takim samym bytem
jak powsta"y w sposób naturalny?
Gdyby zarodek uzyskany metodą klonowania wszczepi� do macicy, jak to
zrobiono w przypadku owcy Dolly, mia"by on szans� przej� pe"ny cykl
rozwojowy, zakoł
czony narodzinami. Z tego powodu niektórzy uwaŻają, Że
organizm stworzony w toku doĘwiadczeł
nad klonowaniem terapeutycz-
nym jest tym samym co ludzki embrion i ma takie samo prawo do szacun-
ku i ochrony.
Wi�kszoĘ� cz"onków naszej komisji nie podziela tego poglądu. W od-
róŻnieniu od zwyk"ego zarodka organizm otrzymany w wyniku klonowania
nie jest produktem zap"odnienia komórki jajowej przez plemnik. To nowy
rodzaj bytu biologicznego, nigdy dotąd nie wyst�pujący w przyrodzie. Cho�
nie da si� wykluczy�, Że móg"by on rozwiną� si� w istot� ludzką w pe"nym
tego s"owa znaczeniu, jest to potencja" bardzo ograniczony. W stadium
blastocysty, gdy powstają zarodkowe komórki macierzyste, embrion ma
posta� p�cherzyka nie wi�kszego niŻ kropka na koł
cu tego zdania. (ZagnieŻ-
dŻenie si� i rozwój zarodka w Ęcianie macicy nast�pują zwykle juŻ po za-
koł
czeniu tego stadium.) Nie ma wykszta"conych narządów, nie moŻe
myĘle� ani czegokolwiek odczuwa�, zatem brak mu cech uwaŻanych za
ludzkie. Cz"onkowie komisji rozumieją, Że w oczach niektórych ludzi orga-
nizm taki przypomina embrion. UznaliĘmy jednak za w"aĘciwsze okreĘle-
nie  aktywowana komórka jajowa , którą moŻna wykorzysta� w dzia"a-
Te argumenty odwo"ujące si� do metafory równi pochy"ej mają nieraz
niach ratujących Życie ludzi.
duŻą si"� oddzia"ywania na p"aszczyęnie emocjonalnej, są jednak trudne do
Czy dopuszczalne jest stworzenie zdolnej do rozwoju ludzkiej istoty wy- zweryfikowania. Czy wykorzystanie aktywowanych komórek jajowych w ra-
tujących Życie terapiach rzeczywiĘcie doprowadzi do takich naduŻy�? A mo-
"ącznie w celu jej zniszczenia?
Ci, dla których Życie ludzkie zaczyna si� w chwili pocz�cia i którzy traktu- Że wr�cz przeciwnie  jeĘli w wyniku post�pu w medycynie zwi�kszy si� szan-
ją aktywowane komórki jajowe jako równowaŻne ludzkim zarodkom, nie mo- sa chorych na przeŻycie i wyzdrowienie, czy nie wzmocni to szacunku dla
ludzkiego Życia? Cz"onkowie komisji zwrócili uwag�, Że w Wielkiej Bryta-
gą zaakceptowa� badał
nad klonowaniem terapeutycznym. UwaŻają je za
równoznaczne z zabiciem dziecka w celu pobrania jego narządów dla do- nii od początku lat dziewi��dziesiątych aŻ do niedawna dozwolone by"o
bra innych. A jednak niektórzy zwolennicy tego poglądu aprobują bada- tworzenie i niszczenie zarodków ludzkich w celach badawczych [ramka
nia nad ludzkimi komórkami macierzystymi uzyskanymi z embrionów po- na stronie 34]. Jak si� wydaje, nie wywar"o to z"ego wp"ywu na spo"e-
Organizm uzyskany metodą klonowania to nowy rodzaj bytu biologicznego,
dotąd nie wyst�pujący w przyrodzie.
czeł
stwo brytyjskie. W efekcie argumenty przeciwników klonowania tera-
zosta"ych po zap"odnieniu in vitro. Rozumują oni, s"usznie lub nie, Że
peutycznego nie przekona"y komisji, Że badania nie powinny by� podj�te.
zarodki te i tak zosta"yby zniszczone, a w ten sposób mogą przynajmniej
pomóc innym. Natomiast nie godzą si� na klonowanie terapeutyczne, po-
Czy etyczne jest pozyskiwanie ludzkich komórek jajowych do celów ba-
niewaŻ wiąŻe si� ono z kreacją bytów (uwaŻanych przez nich za istoty
dawczych?
ludzkie) wy"ącznie w celu ich wykorzystania i zniszczenia.
Pozyskiwanie ludzkich komórek jajowych to jedna z najbardziej draŻliwych
Nie podzielają tego poglądu osoby, które twierdzą, Że kryteria moralne nie
mają zastosowania do bytów kreowanych w toku klonowania terapeutyczne- kwestii związanych z badaniami nad klonowaniem terapeutycznym. W kaŻ-
dym cyklu menstruacyjnym organizm kobiety wytwarza zwykle jedną lub
go. UwaŻają  podobnie jak cz"onkowie naszej komisji  Że korzyĘci z takich
dwie dojrza"e komórki jajowe. Aby otrzyma� ich liczb� niezb�dną do badał
,
badał
i potencjalnych nowych metod leczenia mają duŻo wi�ksze znaczenie
konieczne jest podawanie Ęrodków stymulujących owulacj�, podobnych do
niŻ prawo do Życia aktywowanych komórek jajowych. Co ciekawe, wiele osób
tych, jakie stosuje si� w celu uzyskania komórek jajowych do zap"odnienia
zgadzających si� z tym poglądem sprzeciwia si� jednak prowadzeniu badał
.
in vitro. W rzadkich przypadkach Ęrodki te mogą powodowa� uszkodzenia
Wed"ug nich, nie wolno tworzy� Życia ludzkiego w jakiejkolwiek formie po to
tylko, by je zniszczy�. Obawiają si�, Że w nast�pstwie takich praktyk spo"eczeł
- wątroby, niewydolnoĘ� nerek lub udar. Z niektórych badał
wynika teŻ, Że
stwo moŻe zaczą� stacza� si� po równi pochy"ej i posuną� si� w którymĘ mo- leki wzmacniające owulacj� zwi�kszają ryzyko zapadni�cia na raka jajnika.
TakŻe chirurgiczne pozyskiwanie komórek jajowych niesie pewne ryzyko,
mencie do rabowania narządów osób doros"ych wbrew ich woli.
32 �WIAT NAUKI STYCZEĄ 2002
MELISSA SZALKOWSKI
Dawca komórek moŻe znaleę� si� w centrum zainteresowania mediów,
jeŻeli zostanie zidentyfikowany jako  cz"owiek, który da" si� sklonowa� .
związane chociaŻby ze znieczuleniem ogólnym i utratą krwi. Czy moŻna na- nowanie reprodukcyjne jest i zawsze pozostanie z"em. Wielu zwolenników
raŻa� kobiety na to wszystko w celach badawczych? JeŻeli oferuje si� im za- tego poglądu zwraca uwag� na wysoką ĘmiertelnoĘ� i odsetek wad wrodzo-
p"at� w zamian za podj�cie ryzyka, czy nie grozi to uznaniem ludzkiego ma- nych u zwierząt-klonów. Inni obawiają si� zagroŻeł
psychologicznych, na
teria"u rozrodczego za przedmiot komercyjnego obrotu? Nie zezwalamy na przyk"ad dla dziecka b�dącego genetycznym blięniakiem jednego z rodzi-
sprzedaŻ narządów ludzkich ani dzieci. Dlaczego mielibyĘmy inaczej trakto- ców. Obawiają si� nierealistycznych oczekiwał
wobec dzieci-klonów, aby
wa� komórki jajowe? powtórzy"y sukcesy swego genetycznego pierwowzoru. Niepokojące są rów-
Odpowiadając na te zarzuty, cz"onkowie komisji zwrócili uwag� na dwa nieŻ zagroŻenia związane z klonowaniem na duŻą skal� niewielkiej liczby
fakty. Po pierwsze, juŻ istnieje rynek ludzkich komórek jajowych, sprze- poŻądanych genotypów, na przyk"ad w celach wojskowych. Ale są i tacy,
dawanych do celów reprodukcyjnych. M"ode kobiety otrzymują za nie którzy odnoszą si� do perspektywy klonowania z entuzjazmem. Traktują
znaczne sumy, a bezp"odne kobiety lub pary mogą dzi�ki temu mie� dzie- ją jako szans� na posiadanie biologicznie spokrewnionego potomstwa przez
ci. JeŻeli kobiety naraŻano w tym celu, dlaczego nie podją� takiego same- niep"odne pary lub jako metod� ograniczenia ryzyka niektórych dziedzicz-
go ryzyka w imi� ratowania ludzkiego Życia? JeĘli p"acimy im za czas nych chorób genetycznych.
i uciąŻliwoĘci związane z oddawaniem komórek jajowych do celów roz- NiezaleŻnie od poglądów na etyk� klonowania reprodukcyjnego zakaz
rodczych, dlaczego nie powinny otrzymywa� godziwej zap"aty za sztuczne klonowania terapeutycznego nie sprawi, Że to pierwsze stanie si� mniej
wywo"anie owulacji do celów naukowych? prawdopodobne. Cho� klonowanie terapeutyczne zapewne u"atwi naukow-
Po drugie, ochotnicy cz�sto akceptują znaczne ryzyko dla dobra nauki. com doskonalenie technik klonowania reprodukcyjnego, to takŻe pozwoli
JeĘli ktoĘ godzi si� wzią� udzia" w programie niebezpiecznych badał
nad duŻo wyraęniej uzmys"owi� im niebezpieczeł
stwa związane z próbami
szczepionką przeciw malarii, dlaczego nie poprosi� go o oddanie komórek stworzenia w ten sposób cz"owieka. Wiadomo juŻ, Że u niektórych zwierząt
jajowych na podobny cel, związany z ratowaniem Życia innych? stworzonych metodą klonowania dochodzi do zaburzeł
ekspresji genów. Mo-
UznaliĘmy zatem, Że zakaz oddawania komórek jajowych w celach ba- Że to zniech�ci� potencjalnych zainteresowanych do posiadania takiego
dawczych by"by dzia"aniem nazbyt paternalistycznym. RównoczeĘnie okre- potomstwa. Tak wi�c badania nad klonowaniem terapeutycznym prawdo-
ĘliliĘmy rygorystyczną procedur� informowania dawczył
przed uzyskaniem podobnie przyczynią si� do tego, Że metoda ta nie b�dzie postrzegana ja-
ich zgody o zagroŻeniach. Nasza komisja doradcza zaŻąda"a, by Ęrodki sty- ko moŻliwy do zaakceptowania sposób rozrodu cz"owieka.
mulujące owulacj� podawano w bezpiecznych dawkach. OkreĘliliĘmy teŻ Zakaz klonowania terapeutycznego nie zapobiegnie teŻ próbom klono-
wysokoĘ� zap"aty za udzia" w programie na umiarkowanym poziomie 4 tys. wania reprodukcyjnego podejmowanym przez badaczy dzia"ających na
dolarów (oko"o 40 dolarów za godzin�), odpowiadającej mniej wi�cej prze- w"asną r�k�. Takie grupy, jak sekta raelian, czy teŻ zbuntowani naukowcy,
ci�tnemu wynagrodzeniu w Nowej Anglii za oddanie komórek jajowych do na przyk"ad Richard G. Seed, fizyk i embriolog z Riverside w stanie Illinois,
reprodukcji. Chodzi"o nam o to, by zbytnia zach�ta nie przes"ania"a kandy- og"osili zamiar sklonowania cz"owieka i zapewne b�dą próbowali osiągną�
datkom potencjalnego ryzyka. ten cel bez wzgl�du na zakaz badał
nad klonowaniem terapeutycznym.
JeĘli zabroni si� takiego klonowania, to zastopuje si� uŻyteczne badania,
W jakim stopniu kwestie etyczne dotyczą dawcy komórek uŻytych do podczas gdy nieodpowiedzialni ludzie i tak b�dą podejmowa� próby klono-
klonowania? wania reprodukcyjnego wsz�dzie tam, gdzie b�dą mogli to zrobi� bez na-
Mog"oby si� wydawa�, Że osobie dostarczającej komórek (zazwyczaj fibro- raŻania si� na represje. JeĘli zakaŻe si� prowadzonych w odpowiedzialny
blastów), których jądra "ączy si� z pozbawionymi jąder komórkami jajo- sposób badał
nad biologią komórki, istotnych w klonowaniu ludzi, to na pew-
wymi w procesie klonowania terapeutycznego, nic nie grozi, moŻe poza no pierwsze próby sklonowania cz"owieka b�dą oparte na zbyt skąpych
niewielką infekcją w miejscu pobrania wycinka skóry. Ale klonowanie to danych naukowych.
przedsi�wzi�cie kontrowersyjne. A wi�c na przyk"ad dawcą komórek mo- Nasza komisja ds. etyki musia"a zmierzy� si� z ca"kiem nowymi proble-
gą zainteresowa� si� media, jeŻeli zostanie zidentyfikowany jako  cz"o- mami. Wierzymy, Że zdo"aliĘmy zapewni� firmie Advanced Cell Technolo-
wiek, który da" si� sklonowa�. Aby unikną� takich sytuacji, komisja dorad- gy solidne podstawy etyczne do jej programu badał
nad klonowaniem te-
cza ds. etyki poleci"a stosowanie procedur gwarantujących poufnoĘ� danych rapeutycznym. Kiedy badacze uzyskają komórki macierzyste z aktywowanych
osobowych dawców komórek somatycznych i komórek jajowych (chyba Że ludzkich komórek jajowych otrzymanych metodą klonowania, etycy b�dą
sami zechcą ujawni� swą toŻsamoĘ�). musieli okreĘli�, w którym momencie moŻna bezpiecznie wszczepi� je
DuŻo czasu poĘwi�ciliĘmy rozwaŻaniom, czy dzieci mogą by� dawcami ko- dawcom-ochotnikom. Cz"onkowie komisji ds. etyki, takich jak nasza, po-
mórek do celów badawczych. UznaliĘmy, Że nie jest to wskazane, gdyŻ po dejmują nie"atwe decyzje. Nagrodą jest uczestnictwo w dzia"aniach zmie-
osiągni�ciu dojrza"oĘci dziecko moŻe czu� si� moralnie napi�tnowane. Uczy- rzających do rozwoju zupe"nie nowej ga"�zi medycyny.
niliĘmy jednak wyjątek dla niemowl�cia cierpiącego na Ęmiertelną chorob�
genetyczną. Wiemy, Że linie komórek macierzystych wyprowadzonych z uŻy- RONALD M. GREEN jest dyrektorem Instytutu Etyki w Dartmouth College
ciem DNA tego dziecka mogą by� pomocne w poszukiwaniu skutecznych me- i przewodniczącym komisji doradczej ds. etyki w Advanced Cell Technolo-
tod leczenia jego choroby. Cho� prawdopodobnie nie doŻyje ono chwili, gy w Worcester w stanie Massachusetts.
w której mog"oby skorzysta� z wyników badał
, pozostawiliĘmy jego rodzi- Pozostali cz"onkowie komisji to: Judith Bernstein z Boston University;
com moŻliwoĘ� wyboru w jego imieniu. Komórki tego dziecka nie zosta"y do- Susan Crockin, prawniczka specjalizująca si� w sprawach ochrony zdrowia
tąd wykorzystane w procesie klonowania. z Newton (Massachusetts); Kenneth Goodman, dyrektor Forum ds. Bio-
etyki w University of Miami; Robert Kaufmann z Southeastern Fertility Cen-
Czy klonowanie terapeutyczne u"atwi klonowanie reprodukcyjne, a w kon- ter w Mount Pleasant (Karolina Po"udniowa); Susan R. Levin, radca praw-
sekwencji narodziny dziecka-klonu? ny z West Roxbury (Massachusetts); Susan L. Moss z San Diego State
Ostatnie zasadnicze pytanie, wiąŻące si� z badaniami nad klonowaniem University oraz Carol Tauer z Minnesota Center for Health Care Ethics.
brzmi: czy przyĘpieszą one moŻliwoĘ� klonowania ludzi w celach repro- W komisji doradczej ds. etyki zasiada teŻ z urz�du Michael D. West, pre-
dukcyjnych? Zaniepokojenie tą kwestią bierze si� z przekonania, Że klo- zes i dyrektor generalny Advanced Cell Technology.
STYCZEĄ 2002 �WIAT NAUKI 33
Klonowanie a prawo
Czy klonowanie terapeutyczne zostanie zakazane?
Dzia"ania ustawodawcze mogą zniweczy� korzyĘci, jakie daje medy- Do sprawy klonowania cz"owieka wróci" ostatnio parlament brytyj-
cynie klonowanie terapeutyczne. 31 lipca 2001 roku Izba Repre- ski. W roku 2000 przyj�to w Wielkiej Brytanii poprawk� do ustawy
zentantów Kongresu USA przyj�"a uchwa"� zakazującą klonowania o sztucznym zap"odnieniu i embriologii z 1990 roku, dopuszczającą
ludzi nie tylko w celach reprodukcyjnych, ale takŻe badawczych, na klonowanie terapeutyczne. Jednak w listopadzie 2001 roku przeciw-
przyk"ad w celu otrzymania komórek macierzystych do wykorzystania nicy aborcji doprowadzili do uniewaŻnienia tej poprawki, wysuwając
w lecznictwie. Ustawa, którą wnieĘli kongresmani David Weldon (Par- argument, Że zarodek uzyskany tą metodą nie powsta" z po"ączenia ko-
tia Republikał
ska, Floryda) i Bart mórki jajowej i plemnika, a za-
Stupak (Partia Demokratyczna, tem ustawa nie obejmuje tego
Michigan), przewiduje kary do przypadku.
10 lat wi�zienia i do miliona do- Podobnej kwestii dotyczy"
larów grzywny dla kaŻdego, kto wprowadzony w sierpniu 2001
podejmie si� klonowania cz"o- roku przez prezydenta Busha
wieka. Poprawka kongresmana zakaz finansowania z budŻetu
Jima Greenwooda (Partia Re- federalnego badał
nad komór-
publikał
ska, Pensylwania), do- kami macierzystymi uzyskanymi
puszczająca klonowanie tera- z zarodków, w szczególnoĘci
peutyczne, nie przesz"a (Green- drogą klonowania. Naukowcy
wood z"oŻy" w"asny projekt mogą korzysta� ze Ęrodków fe-
ustawy, która zakazywa"aby je- deralnych jedynie podczas do-
dynie klonowania reproduk- Ęwiadczeł
z uŻyciem kultur
cyjnego). Prawo to b�dzie obo- komórek macierzystych otrzy-
wiązywa� wszystkich naukow- manych przed og"oszeniem za-
ców w USA, nie tylko korzysta- kazu. Jednak wielu badaczy
jących z funduszy federalnych. zwraca uwag� na niską jakoĘ�
KOMÓRKI NERWOWE NACZELNYCH wyhodowane z komórek macie-
Ustaw� Weldona-Stupaka ma i trudny dost�p do tych linii ko-
rzystych niczym nie róŻnią si� od zwyk"ych neuronów.
na początku 2002 roku rozpa- mórek macierzystych. Inni na-
trzy� Senat. Senator Sam Brownback (Partia Republikał
ska, Kan- tomiast twierdzą, Że bez klonowania komórki macierzyste na niewie-
sas), który równieŻ zg"osi" w"asny projekt, sprzeciwia si� klonowaniu le si� zdadzą, gdyŻ zostaną zapewne odrzucone przez uk"ad
ludzi w jakimkolwiek celu. W listopadzie 2001 roku próbowa" on odpornoĘciowy biorcy jako obce.
wprowadzi� zapis o zakazie klonowania ludzi do budŻetu Departa- Inicjatyw�, którą podją" w listopadzie senator Arlen Specter (Partia
mentu Zdrowia i Opieki Spo"ecznej na rok finansowy 2002. Jednak- Republikał
ska, Pensylwania), aby umoŻliwi� sfinansowanie ze Ęrod-
Że w zdominowanym przez demokratów Senacie tego rodzaju inicja- ków federalnych otrzymanie nowej linii komórek macierzystych, zablo-
tywy są trudne do przeforsowania. Administracja Busha popiera kowa" Brownback, groŻąc, Że podejmie dzia"ania na rzecz ca"kowite-
ca"kowity zakaz klonowania i zaakceptowa"a projekt ustawy Weldona- go zakazu badał
nad ludzkimi komórkami macierzystymi.
-Stupaka. Carol Ezzell
ki skóry od kilku równieŻ anonimowych dawców, by otrzy-
JOSE B. CIBELLI jest wiceprezesem ds. badał
naukowych, ROBERT
ma� komórki zwane fibroblastami, wykorzystane nast�pnie
P. LANZA  wiceprezesem ds. rozwoju medycznego i naukowego,
w procedurze klonowania. Ich dawcami by"y osoby w róŻ-
a MICHAEL D. WEST  prezesem i dyrektorem generalnym Advan-
nym wieku, zarówno zdrowe, jak i chore na cukrzyc� lub ma-
ced Cell Technology, prywatnej firmy biotechnologicznej mającej sie-
jące uszkodzony rdzeł
kr�gowy, czyli takie, które mog"yby
dzib� w Worcester w stanie Massachusetts. Cibelli uzyska" tytu" le-
karza weterynarii w Uniwersytecie La Plata w Argentynie i doktorat skorzysta� z klonowania terapeutycznego.
w University of Massachusetts w Amherst. Jego badania doprowadzi- Pierwszej próby klonowania dokonaliĘmy w lipcu ub.r. Do-
"y do powstania w 1998 roku pierwszych genetycznie zmodyfikowa-
k"adny czas wykonania prób zaleŻa" od cyklu miesi�cznego ko-
nych cieląt uzyskanych techniką klonowania. Lanza otrzyma" tytu"
biet, od których pobraliĘmy komórki jajowe; musia"y najpierw
lekarza medycyny w University of Pennsylvania. By" stypendystą Ful-
przez kilka dni przyjmowa� odpowiednie dawki hormonów,
brighta; jest autorem i redaktorem wielu ksiąŻek naukowych i popu-
mających pobudzi� je do wytworzenia podczas jednego cy-
larnonaukowych, w tym Principles of Tissue Engineering. West obro-
klu owulacyjnego 10 lub wi�cej komórek jajowych, a nie tak
ni" doktorat w Baylor College of Medicine i szczególnie interesuje si�
jak zwykle jednej czy dwu.
procesami starzenia i komórkami macierzystymi. By" za"oŻycielem,
W trzecim etapie prób dojrzeliĘmy promyk nadziei. Od-
a w latach 1990 1998 dyrektorem i wiceprezesem Geron Corpora-
nieĘliĘmy wraŻenie, Że jądro wstrzykni�tego fibroblastu po-
tion w Menlo Park w Kalifornii, gdzie kierowa" badaniami nad biolo-
gią telomerów (koł
ców chromosomów, które skracają si� w miar� dzieli"o si�, nie powsta"y jednak dwie odr�bne komórki. Na-
starzenia). Carol Ezzell jest redaktorką Scientific American.
st�pnym razem postanowiliĘmy zrobi� tak jak Teruhiko
34 �WIAT NAUKI STYCZEĄ 2002
JOSE B. CIBELLI
O AUTORACH
mórek jajowych i plemników.) Zapewne ich uŻycie by"oby
Z sieci / Klonowanie cz"owieka
bez porównania mniej kontrowersyjne niŻ komórek macierzy-
stych pochodzących z wczesnych zarodków uzyskanych
Wi�cej na ten temat moŻesz przeczyta� w specjalnym
metodą klonowania.
raporcie o klonowaniu cz"owieka i komórkach macierzystych
W jednym z moŻliwych scenariuszy da"oby si� uzyska� w la-
zamieszczonym na stronie internetowej Scientific American
www.sciam.com/explorations/2001/112401ezzell/. boratorium blastocysty z w"asnych komórek jajowych kobie-
Strona ta zawiera poprzednie artyku"y opublikowane
ty chorej na serce, a nast�pnie za pomocą czynników wzro-
w Scientific American dotyczące tych zagadnieł

stowych sk"oni� uzyskane w ten sposób komórki macierzyste
oraz raporty o komórkach macierzystych i obecnym
do przekszta"cenia si� w komórki mi�Ęnia sercowego i wsz-
stanie prac nad klonowaniem reprodukcyjnym.
czepi� je pacjentce w celu wyleczenia jej serca. Trudniej by-
"oby otrzyma� za pomocą techniki zwanej androgenezą komór-
ki macierzyste pomocne w leczeniu m�Żczyzny. Ale mog"oby
Wakayama i jego wspó"pracownicy, którzy w 1998 roku sklo- tu wchodzi� w gr� przeniesienie jąder z dwóch plemników
nowali pierwsze myszy. (Wakayama pracowa" wówczas w Uni- m�Żczyzny do pozbawionej jądra komórki jajowej pobranej od
versity of Hawaii, obecnie jest zatrudniony w Advanced Cell kobiety.
Technology). Naukowcom juŻ dawniej uda"o si� pobudzi� do rozwoju
Do cz�Ęci komórek jajowych jak zwykle wprowadziliĘmy nie zap"odnione komórki jajowe myszy i królików, kiedy dzia-
jądra fibroblastów, do reszty natomiast wstrzykn�liĘmy ko- "ali na nie róŻnymi bodęcami chemicznymi lub fizycznymi,
mórki p�cherzykowe (komórki wzgórka jajonoĘnego), które od- na przyk"ad prądem elektrycznym. W 1983 roku Elizabeth J.
Żywiają rozwijające si� w jajniku komórki jajowe i po owula- Robertson, obecnie pracująca w Harvard University, wyka-
cji nadal są do nich przyklejone. Komórki p�cherzykowe są tak za"a, Że z komórek macierzystych pobranych z uzyskanego
ma"e, Że moŻna je wstrzykiwa� w ca"oĘci.
�ącznie pobraliĘmy 71 komórek jajowych
od siedmiu ochotniczek, zanim uda"o si�
nam uzyska� w ten sposób pierwszy wczesny
zarodek. Z oĘmiu komórek jajowych, do któ-
rych wstrzykn�liĘmy komórki p�cherzyko-
we, dwie podzieli"y si� dwukrotnie, tworząc
zarodki z"oŻone z czterech komórek, a roz-
wój jednej doszed" do stadium co najmniej
szeĘciu komórek, zanim przesta"y si� one
dzieli�.
Partenogeneza
POSTANOWILI�MY takŻe sprawdzi�, czy zdo-
"amy zmusi� nie zap"odnioną ludzką komór-
k� jajową do podzia"ów, tak by utworzy"a
wczesny zarodek bez procedury klonowa-
nia, tzn. usuwania jej w"asnego jądra i wpro-
wadzania jądra innej komórki. Cho� komór-
ka jajowa zawiera normalnie tylko po"ow�
materia"u genetycznego typowego dla ko-
mórki somatycznej (w przeciwnym razie za-
rodek mia"by dwa razy wi�cej genów, niŻ
powinien), to liczba znajdujących si� w niej
chromosomów zmniejsza si� o po"ow� na
stosunkowo póęnym etapie jej dojrzewania.
JeĘli zostanie pobudzona do podzia"ów
przed tym momentem, zachowa pe"ny ze-
staw genów.
NaleŻy przypuszcza�, Że komórki macie-
rzyste uzyskane z takich partenogenetycz-
nych zarodków nie zosta"yby przez orga-
nizm odrzucone po transplantacji, gdyŻ
by"yby bardzo podobne do komórek pacjen-
ta i nie wytwarza"yby zbyt wielu cząsteczek
obcych dla jego uk"adu odpornoĘciowego.
(Nie by"yby jednak ca"kowicie z nimi iden-
tyczne ze wzgl�du na tasowanie genów, któ-
re zachodzi zawsze przy powstawaniu ko-
STYCZEĄ 2002 �WIAT NAUKI 35
w drodze partenogenezy zarodka myszy mogą powstawa�
JE�LI CHCESZ WIEDZIE� WIóCEJ
róŻne tkanki, "ącznie z nerwową i mi�Ęniową.
Human Therapeutic Cloning. Robert P. Lanza, Jose B. Cibelli i Michael
W naszych doĘwiadczeniach z partenogenezą poddaliĘmy
D. West; Nature Medicine, tom 5, nr 9, s. 975-977; IX/1999.
22 komórki jajowe dzia"aniu związków chemicznych, zmienia-
Prospects for the Use of Nuclear Transfer in Human Transplantation.
Robert P. Lanza, Jose B. Cibelli i Michael D. West; Nature Biotechno-
jących w nich st�Żenie jonów. Po pi�ciu dniach hodowli na
logy, tom 17, nr 12, s. 1171-1174; XII/1999.
szalkach szeĘ� komórek jajowych rozwin�"o si� w twory po-
The Ethical Validity of Using Nuclear Transfer in Human Transplantation.
dobne do blastocyst, ale Żadna z nich nie zawiera"a wyraę- Robert P. Lanza i in.; Journal of the American Medical Association,
tom 284, nr 24; 27 XII 2000.
nej wewn�trznej masy komórek, z których mog"yby powsta�
The Human Embryo Research Debates: Bioethics in the Vortex of Con-
komórki macierzyste.
troversy. Ronald M. Green; Oxford University Press, 2001.
Igraszki z genetyką. Dean Hamer; �wiat Nauki, nr 12, s. 78-83; XII/1999.
Ja, klon. Ronald M. Green; �wiat Nauki, nr 12, s. 92-95; XII/1999.
Dlaczego to zrobiliĘmy
Wizje, czyli jak nauka zmienia Ęwiat w XXI wieku. Michio Kaku; Pró-
CZEKALI�MY z niecierpliwoĘcią na dzieł
, gdy b�dziemy w sta-
szył
ski i S-ka, 2000.
nie zaoferowa� chorym terapi� komórkową opartą na klono- Czy klonowa� cz"owieka? Kontrowersje wokó" klonowania. Medycyna
Wieku Rozwojowego. Supl. 1 do nr 3/99, 1999.
waniu lub partenogenezie. Obecnie dąŻymy do opracowania
Tekst artyku"u zamieszczonego w sieciowym czasopiĘmie biomedycznym
metod leczenia: cukrzycy, chorób uk"adów nerwowego i krą- The Journal of Regenerative Medicine znajduje si� na stronie www.lie-
bertpub.com.ebi.
Żenia, autoimmunizacyjnych oraz krwi i szpiku.
Mamy nadziej�, Że gdy zdo"amy juŻ uzyska� komórki ner-
wowe z zarodków otrzymanych techniką klonowania, to b�-
dziemy potrafili naprawia� nie tylko uszkodzone rdzenie kr�- chodzą. W roku 2000 donieĘliĘmy, Że telomery  zakoł
cze-
gowe, ale takŻe leczy� schorzenia mózgu, takie jak choroba nia chromosomów  u cieląt-klonów mają taką samą d"ugoĘ�
Parkinsona (w której Ęmier� komórek wytwarzających dopa- jak u zwyk"ych zwierząt. Telomery zwykle skracają si� lub
min� prowadzi do drgawek i paraliŻu). Terapie tego typu mo- ulegają uszkodzeniu w miar� starzenia si� organizmu. Dzi�-
g"yby teŻ by� skuteczne w leczeniu choroby Alzheimera, uda- ki klonowaniu terapeutycznemu moŻna dostarczy�  m"ode
ru i padaczki. komórki do starzejącej si� ich populacji.
Komórki macierzyste uzyskane z takich zarodków da si� W lipcu 2001 roku Rudolf Jaenisch z Whitehead Institute
sk"oni�, aby sta"y si� komórkami wysp trzustkowych, przy- for Biomedical Research w Cambridge w stanie Massachusetts
datnymi do leczenia cukrzycy, lub na przyk"ad komórkami
mi�Ęnia serca, pomocnymi w terapii zastoinowej niewydolno-
Ęci tego narządu i arytmii oraz w regenerowaniu tkanki ser-
KOMENTARZ
ca uszkodzonej przez zawa".
Jeszcze bardziej interesujące by"oby pobudzanie uzyska-
Czy moŻna sklonowa� cz"owieka?
nych metodą klonowania komórek macierzystych do róŻni-
cowania si� w komórki krwi i szpiku. Choroby autoimmuni- a tak postawione pytanie odpowiedę brzmi  NIE. Jestem
zacyjne, takie jak stwardnienie rozsiane i reumatoidalne Nbowiem przekonany, Że cz"owiek sk"ada si� z dwóch wy-
zapalenie stawów, powstają, gdy limfocyty B, wytwarzane raęnie wyodr�bnionych sfer. Pierwsza, fizyczna, jest dziedzi-
w szpiku czerwonym, atakują w"asne tkanki pacjenta. Wst�p- czona za poĘrednictwem materia"u genetycznego. Sk"adają
ne badania wykaza"y, Że u chorych na raka, którzy cierpieli si� na nią barwa skóry i w"osów, kszta"t z�bów, ich uk"ad i wie-
równoczeĘnie na choroby autoimmunizacyjne, objawy cz�- le innych cech. Druga sfera to cechy psychiczne, jak inteli-
Ęciowo ustąpi"y po przeszczepie szpiku zast�pującego ich gencja, odwaga, emocje i uczucia. T� cz�Ę� naszego jestestwa
w"asny szpik zabity przez wysokie dawki chemioterapeuty- moŻna równieŻ, w zaleŻnoĘci od naszych zapatrywał
, nazy-
ków, podawanych w celu zniszczenia nowotworu. Wlewy wa� duszą.
krwiotwórczych (hematopoetycznych) komórek macierzy- Cechy fizyczne cz"owieka mogą zosta� sklonowane, czyli
stych otrzymanych techniką klonowania mog"yby zatem  re- w potocznym rozumieniu tego s"owa  powielone. Natomiast
startowa� uk"ad odpornoĘciowy osób z chorobami autoim- drugiej sfery, aczkolwiek w jakimĘ stopniu równieŻ uwarun-
munizacyjnymi. kowanej genetycznie, skopiowa� nie sposób. Ona to w"aĘnie
Ale czy komórki uzyskane na drodze klonowania i parteno- stanowi o naszym cz"owieczeł
stwie, o tym, Że jesteĘmy sobą.
genezy są normalne? Da si� to stwierdzi� tylko podczas prób Z pewnoĘcią cechy osobowoĘciowe kaŻdego z nas są w za-
klinicznych, które wykaŻą, czy moŻna je bezpiecznie stoso- sadniczym stopniu uwarunkowane przez Ęrodowisko: to, ja-
wa� w rutynowym leczeniu pacjentów. Nasze badania zwie- kich mieliĘmy rodziców, w jakich warunkach spo"ecznych
rząt-klonów wykazują jednak, Że są zdrowe. W Science z 30 i materialnych dorastaliĘmy, jacy byli nasi koledzy i koleŻan-
listopada 2001 roku opisaliĘmy nasze sukcesy w klonowaniu ki. Nie wiadomo, w jakim stopniu nasz charakter i sposób by-
byd"a. Wprawdzie z 30 otrzymanych tą metodą cieląt szeĘ� pa- cia są determinowane przez genom, a w jakim przez Ęrodowi-
d"o wkrótce po porodzie, ale pozosta"e, jak wykaza"y bada- sko, i zapewne nikt nie potrafi dziĘ odpowiedzie� na to pytanie.
nia ich cech fizycznych i uk"adu odpornoĘciowego, nie róŻnią Jestem jednak g"�boko przekonany, Że tych warunków spo-
si� od normalnych zwierząt. Dwie z takich krów urodzi"y póę- "ecznych i gospodarczych w laboratorium odtworzy� si� nie
niej zdrowe ciel�ta. da. Dlatego uwaŻam, Że CZ�OWIEKA SKLONOWA� NIE MO�NA.
Proces klonowania najwyraęniej restartuje  zegar starzenia Warto jeszcze rozwaŻy� dwa inne aspekty tego zagadnienia:
w uzyskiwanych tą techniką komórkach, tak Że pod pewnym 1. Stan nauki i techniki. Technicznie klonowanie zarodków
wzgl�dem wydają si� m"odsze niŻ komórki, od których po- nie jest nowoĘcią ani tym bardziej sensacją i w przypadku
ssaków o istotnym znaczeniu gospodarczym realizowane
36 �WIAT NAUKI STYCZEĄ 2002
i jego wspó"pracownicy wykryli tzw. zaburzenia pi�tna ge-
nomowego u myszy otrzymanych metodą klonowania. Pi�tno
genomowe to rodzaj piecz�ci umieszczanej na wielu ssaczych
genach, która zmienia sposób ich w"ączania lub wy"ączania
w zaleŻnoĘci od tego, czy pochodzą od matki, czy ojca. Pro-
gram takiego pi�tnowania jest na ogó"  zerowany w czasie
rozwoju zarodkowego.
Cho� pi�tno genomowe wydaje si� pe"ni� waŻną funkcj�
u myszy, nie wiadomo jeszcze, czy ma równie istotne znacze-
nie w przypadku ludzi. Ponadto Jaenisch i jego wspó"pracow-
nicy nie badali myszy, do klonowania których uŻyto fibrobla-
stów lub komórek p�cherzykowych, pobranych z organizmów
zwierząt doros"ych. W ich doĘwiadczeniach wykorzystano
bowiem do tego celu komórki zarodkowe, które prawdopodob-
nie są bardziej zmienne. Wyniki badał
, wykazujących, Że pi�t-
nowanie jest normalne u myszy-klonów powsta"ych dzi�ki
uŻyciu komórek osobników doros"ych, powinny zosta� opu-
blikowane w ciągu kilku najbliŻszych miesi�cy.
Obecnie kontynuujemy nasze doĘwiadczenia nad klonowa-
niem terapeutycznym i partenogenezą, aby tymi technikami
otrzyma� ludzkie zarodki, a nast�pnie uzyska� komórki ma-
cierzyste. ZrobiliĘmy przecieŻ dopiero pierwszy krok, by wy-
korzysta� drzemiące w nich niezwyk"e moŻliwoĘci.
T"umaczyli
Ewa Bartnik i Krzysztof KwaĘniewicz
jest od doĘ� dawna. NaleŻy przy tym podkreĘli�, Że klono-
wanie nie jest ani inŻynierią genetyczną, ani biotechnolo-
gią. Jest to natomiast technika rozmnaŻania stosowana od
dawna w ogrodnictwie, rolnictwie i weterynarii.
2. Sytuacja prawna. Normy krajów Unii Europejskiej, stano-
wisko Organizacji Wspó"pracy Gospodarczej i Rozwoju
(OECD) czy teŻ deklaracje Organizacji Narodów Zjedno-
czonych są w tej kwestii jednoznaczne: nie wolno naru-
sza� integralnoĘci cz"owieka i klonowa� istoty ludzkiej.
JednakŻe nie ma definicji prawnej dwóch zasadniczych
terminów  integralnoĘ� oraz  cz"owiek . Dlatego normy
prawne w poszczególnych pał
stwach dopuszczają klono-
wanie zarodków, na przyk"ad w Wielkiej Brytanii do 14
dnia rozwoju, w celach badawczych i do pozyskiwania
cennych preparatów leczniczych.
Osobnym zagadnieniem jest ocena moralna klonowania,
szczególnie w kontekĘcie dyskusji prowadzonej w mediach.
Sądz�, Że konieczne jest rozróŻnienie kwestii technicznych, le-
gislacyjnych i moralnych, a dyskusje i oceny dotyczące pierw-
szych dwóch naleŻy opiera� na faktach  danych ekspery-
mentalnych czy teŻ normach prawnych. UwaŻam, Że poziom
naszej wiedzy w tych dziedzinach jest stanowczo zbyt niski.
Oceny moralne wynikające ze Ęwiatopoglądu są natomiast
osobistą sprawą kaŻdego cz"owieka.
Tomasz Twardowski
Prof. dr hab. TOMASZ TWARDOWSKI pracuje w Instytucie
Chemii Bioorganicznej PAN w Poznaniu, gdzie kieruje Zespo"em
Biosyntezy Bia"ka. Jest takŻe ekspertem United Nation Envi-
ronmental Program oraz przewodniczącym Rady Programowej
Biura Informacyjnego ds. �ywnoĘci Genetycznie Modyfikowanej.