JC WSEZ w A
odzi
Wykład 6
Treść wykładu
Nazwy
1) Wykorzystanie kół Eulera. Przykłady
2) Pojęcie supozycji
3) Wieloznaczność
4) Problemy interpretacyjne wyrażeń
1
JC WSEZ w A
odzi
Badanie relacji zakresowej między nazwami przy
użyciu kół Eulera
Przykład.
auto, kierownica, kierowca, samochód, człowiek
Diagram:
U
kierownica
auto = samochód
człowiek
kierowca
2
JC WSEZ w A
odzi
Przykład.
Polak, Polska, Węgry, Węgier, bratanek, dwa bratanki
Diagram:
U
Polska Węgry
Polak
dwa bratanek
bratanki
Węgier
3
JC WSEZ w A
odzi
Przykład.
brat, siostra, rodzina, człowiek
Diagram:
U
człowiek
brat siostra
rodzina
4
JC WSEZ w A
odzi
Supozycje nazw
Przez supozycję nazwy rozumiemy sposób użycia nazwy.
Wyróżniamy trzy główne rodzaje supozycji (choć niektórzy
pisarze średniowieczni wyliczyli kilkanaście jej rodzajów):
1) supozycja prosta (łac. suppositio simplex)
 nazwy używane w supozycjach naturalnych wskazują
desygnaty (lub zbiór desygnatów) nazw
 supozycję prostą określa się również mianem supozycji
zwykłej lub naturalnej
Przykład.
Wyrazy kot i fotel w zdaniu: Kot mruczy na fotelu.
2) supozycja formalna (łac. suppositio formalis)
- nazwy używane w supozycji formalnej wskazują
(denotują) całą klasę desygnatów (gatunek)
- supozycję formalną określa się również mianem supozycji
właściwej
Przykład.
Wyrazy pies w zdaniu: Psy są zwierzętami towarzyskimi.
5
JC WSEZ w A
odzi
3) supozycja materialna (łac. suppositio materialis)
 nazwy używane w supozycji materialnej traktujemy jako
znaki językowe
 wyróżniamy dwa rodzaje supozycji materialnej:
narracyjną oraz lokucyjną
Przykład.
Wyrazy pies w zdaniu: Psy jest sylabą.
Wypowiedzi wieloznaczne
Wypowiedzi wieloznaczne są to wypowiedzi, które mogą
mieć różne znaczenia. Możemy wyróżnić dwa rodzaje
wieloznaczności:
1) wieloznaczność potencjalna
 nie jest błędem logicznym
 wieloznaczność danego wyrażenia potencjalnie może być
z
ródłem błędu, ale nim być wcale nie musi. Wieloznaczne
wyrażenie może być bowiem użyte w sposób jednoznaczny
(np. zamek, komórka, itp.)
2) wieloznaczność aktualna
 jest błędem logicznym
 wieloznaczny jest kontekst danej wypowiedzi lub
wieloznaczna jest wypowiedz
w danym kontekście.
6
JC WSEZ w A
odzi
Wieloznaczny może być kontekst wypowiedzi. Mówimy
wówczas o wieloznaczności kontekstu (wieloznaczne jest
samo zdanie lub pytanie tworzące wypowiedz
).
Do tego wieloznaczności kontekstu zaliczamy:
1) amfibologię (amfibolię)
 inaczej: wieloznaczność składni
 pewien element danej wypowiedzi może w niej pełnić
równoprawnie przynajmniej dwie różne funkcje
składniowe.
Przykłady.
1) Dopiero na ostatniej wycieczce nauczyłem się odróżniać
wronę i gawrona od siebie.
2) Jagienka ratując Zbyszka przed napaścią dzikiego
zwierza, zabiła go.
3) Matejko przedstawia Kopernika siedzącego na obrazie.
4) Lud doszedł do władzy po mordzie króla.
5) Górale robią kierpce z własnej skóry.
6) W czasie, gdy tu jeszcze mieszkała, leżała pijana na
podwórku z obywatelem K., nieżyjącym już od dwóch lat.
7
JC WSEZ w A
odzi
2) niedopowiedzenia
 pewien element wypowiedzi został opuszczony
(szczególnie chodzi tu o zwroty określające ilość, tzw.
zwroty kwantyfikujące), podczas gdy kontekst
informacyjny, którego składnikiem jest pozostała część
wypowiedzi, nie pozwala się tego brakującego elementu
jednoznacznie domyślić.
Przykłady.
1) Japończycy są pracowici.
2) Politycy kłamią.
3) Studenci są leniwi.
4) Zimna kąpiel jest dobra dla zdrowia.
5) W Polsce jest zimno.
3) wieloznaczność spowodowana wadliwym użyciem
wyrażenia (słowa) potencjalnie wieloznacznego
Przykład.
Pijany arystokrata dobijał się do drzwi, gdy spostrzegł, że
zamek uległ zniszczeniu.
8
JC WSEZ w A
odzi
Wieloznaczność w kontekście. Do tego rodzaju
wieloznaczności należy ekwiwokacja (w obrębie jednej
wypowiedzi lub rozumowania dane wyrażenie zostaje użyte
w różnych znaczeniach)
Przykłady wypowiedzi zawierających ekwiwokację.
1) Historię zalicza się do grona nauk humanistycznych.
Stalin odegrał ważną rolę w historii. A zatem Stalin
odegrał ważną rolę w pewnej nauce humanistycznej.
2) Ludzie składają się w ponad 90% z wody. Wartość wody
szacuje się na ok. 1zł za litr. Jeden litr odpowiada jednemu
kilogramowi. A zatem wartość człowieka ważącego 100 kg.
można oszacować na ok. 90zł.
3) Czy wierzysz, że bliska osoba cię nigdy nie oszuka? Tak?
Więc jesteś osobą wierzącą.
4) Każdy owoc zawiera nasiona. Dobry stopień z logiki jest
owocem systematycznej pracy. Tak więc dobry stopień z
logiki zawiera nasiona.
5) Palacze papierosów narażeni są na choroby serca.
Zwróćmy jednak uwagę, że choroby serca dotykają ludzi w
starszym wieku. Palacze to ludzie starzy.
9
JC WSEZ w A
odzi
Problemy interpretacyjne wyrażeń
Wyrażenie okazjonalne nie mają w danym języku stałego
przyporządkowania do konkretnego przedmiotu, a zyskuje
takie przyporządkowanie jedynie wtedy, gdy zostanie użyte
w konkretnej sytuacji. Należą do nich min. takie słowa jak
dzisiaj, jutro, tu, teraz, ja, ona, ten, tamten.
Przykłady.
1) Dzisiaj za gotówkę. Jutro na kredyt.
2) Od juta biorę się do nauki.
3) Atmosfera robi się tu gorąca.
4) Teraz trwa wykład z logiki.
10