Rola pojęcia  norma (1)
Psycholog musi posiadać kryterium, pozwalające mu
na określenie, co jest normalne czy typowe, a co jest
chore czy nietypowe (niepożądane i wymagające
modyfikacji).
Kryterium takie musi mieć charakter zewnętrzny
(obiektywny), bo psycholog wie, iż jego osobisty
standard nie musi być podzielany w populacji, z
której pochodzi osoba uczestnicząca w badaniu. Co
więcej  adresaci jego komunikatów diagnostycz-
nych (orzeczeń) oczekiwać będą jako uzasadnienia
tego wzorcowego kryterium, najlepiej w liczbowej
postaci.
Tym narzędziem poznawczym jest pojęcie normy
psychologicznej.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
287 z 633
Rola pojęcia  norma (2)
Podobnie jest w przypadku selekcji  drugiej,
obok modyfikacji formy interwencji. Tu
zadaniem naszym jest wybranie (wskazanie)
tych osób, które są pod jakimś względem
nietypowe  na przykład lepiej niż inni umieją
zarządzać zespołami ludzkimi czy bardziej od
innych są asertywne, ale także i takie, które
mniej dezorganizują się pod wpływem stresu
czy gorzej od innych potrafią się uczyć. Także
więc musimy dokonać wartościowania i
określić, co zgodne jest z zakładanym
standardem, a co nie.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
288 z 633
Definiowanie
 nienormalności (1)
Zaburzenia psychiczne to utrudnienia
funkcjonowania społecznego i/lub
psychicznego jednostki, noszące
znamiona cierpienia, zlokalizowane
wokół objawu osiowego
" nienormalność=dyskomfort
" nienormalność=niesprawność
" pogorszenie funkcjonowania w podstawowych
rolach osobistych i społecznych
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
290 z 633
Definiowanie
 nienormalności (2)
" nienormalność=odmienność
(ciągłość?)
" niezrozumiałość
" rzadkość
" łamanie standardów sytuacyjnych
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
292 z 633
Czynniki wpływające na
zjawisko "nienormalności"
" cierpienie
" dziwaczność
" zaburzenia przystosowania
" utrata kontroli
" naruszanie norm socjalnych
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
293 z 633
Definiowanie
 normalności (2)
Norma społeczna  określana także jako norma kulturowa 
preferuje zachowania przeciętne, konwencjonalne,
typowe. Większość ludzi na ogół stosuje się do wymagań
społecznych. Jest tak dlatego, że uczestniczyli w procesie
socjalizacji oraz dlatego, że w społeczeństwo posiada
narzędzia kontroli społecznej. Z tego punktu widzenia, jak
w koncepcji społeczeństwa otwartego, wymiar zdrowy vs
chory może być rezultatem poziomu tolerancji
społecznej a nie faktycznych cech osobowości.
-1 +1 -1 +1
metafora społeczeństwa metafora społeczeństwa otwartego
zamkniętego
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
295 z 633
O pozytywnych aspektach
nienormalności (1)
Założenia:
" dewiacja to przekraczanie obszaru społecznej tolerancji
" dewiacja (negatywna) konsoliduje społeczeństwo w obronie
wartości
Czym charakteryzuje się dewiacja pozytywna
(nadnormalni)?
 pozytywna dezorganizacja społeczna (buntownicy,
awangarda)
 motywacja nieegoistyczna, świadome zamierzenie
reorganizacji porządku społecznego
 brak rygoryzmu moralnego (zamiast - maksymalizm
moralny: ja powinienem, inni niekoniecznie)
 celem osobistym jest własna destabilizacja i gotowość
ponoszenia konsekwencji (kosztów osobistych)
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
296 z 633
Cecha a symptom (Foulds)
" istnieje wyraz
na różnica między cechami (norma) a
symptomami (choroba). W odróżnieniu od
symptomów cechy są uniwersalne w ramach danej
kultury, przejawiają się w sposób względnie trwały i
są wewnętrznie akceptowane (ego-syntonic),
podczas gdy symptomy są z
ródłem dyskomfortu albo
dla jednostki albo jej otoczenia.
" na wymiarze cechy można umieścić można każdą
jednostkę z grupy, którą ta cecha charakteryzuje -
inaczej mówiąc każdy członek grupy osiąga jakąś
wartość cechy.
" symptomów należy poszukiwać wśród cech rzadkich,
charakteryzujących tylko niektórych członków grupy.
" różnica nie jest więc ilościowa, ale jakościowa.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
298 z 633
Znaczenia pojęcia norma
normy
przedmiotowe (realnie  powinnościowe ,
istniejące stany rzeczy) nakazowe (co jest
opisowe (co ludzie aprobowane) lub językowe
robią)
opisowe odwołujące się do teorii etyczne prawne
( obserwacyjne ) psychologicznych,
konstrukty wyjaśniające,
założenia filozoficznej
koncepcji człowieka
statystyczne społeczno-kliniczne
(psychometryczne) (brak symptomów
patologicznych,
zgodność ze wzorcem
lub normą społeczną)
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
299 z 633
Patologia to nie
odwrotność normalności
(1)
normy dla osób zdrowych
skrajny niski (<2 z) skrajny wysoki (>2 z)
typowy
patologia należy do populacji osób zdrowych patologia
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
300 z 633
Patologia to nie
odwrotność normalności
(2)
normy dla osób chorych
skrajny niski (<2 z) skrajny wysoki (>2 z)
typowy
?????? należy do populacji osób chorych ??????
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
301 z 633
Dewiacyjna hipoteza
Berga (1)
Odwoływanie się do norm, a więc
typowego wykonania, łatwo prowadzi
do utożsamiania patologii z
nietypowością. Założenie, że
statystyczna rzadkość jest synonimem
choroby znalazło swój wyraz w tzw.
hipotezie dewiacyjnej Berga (deviation
hypothesis), opublikowanej po raz
pierwszy w Journal of Psychology w
1955 roku.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
302 z 633
Podstawowe problemy
adaptacji
Badania antropologów kulturowych dostarczają
licznych dowodów, że oderwanie pojęcia normy
od kultury nie jest możliwe. Przenoszenie
narzędzi diagnostycznych z jednej kultury do
drugiej pociąga za sobą konieczność zadania sobie
pytania: co robić, aby narzędzie (szerzej 
procedura diagnostyczna) trafne i rzetelne w
jednej kulturze pozwalało równie dobrze
diagnozować w innej kulturze? Jak uniknąć
błędu stronniczości i tego, że narzędzie jest
nierównoważne  przychylne wobec członków
kultury pierwowzoru i tendencyjne w stosunku do
członków kultury docelowej?
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
307 z 633
Emic czy etic?
Jeżeli przyjmiemy uniwersalistyczny punkt
widzenia (etic), uzasadnione są takie działania,
jak: adaptacja narzędzi diagnostycznych,
przenoszonych z innej kultury wraz z "przyleg-
łościami" (zapleczem teoretycznym i literatu-
rowym), przyswajanie teorii psychologicznych (o
których się apriorycznie zakłada, iż są na tyle
ogólne, że trafne są w każdych warunkach
społeczno-kulturowych), stosowanie  ponad-
kulturowych technik terapeutycznych, itd.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
311 z 633
Emic czy etic?
Przyjęcie  emicznego punktu widzenia wiąże się
natomiast z uznawaniem istnienia specyficznych
kulturowo czynników etiologicznych, czynników
(kultur) immunizujących członków danej spo-
łeczności przeciwko zaburzeniom psychicznym
lub im sprzyjających. Wiąże się to także z
przekonaniem o kulturowo specyficznych rodza-
jach osobowości, uzdolnień, rodzajach zaburzeń
i/lub specyficznych ich manifestacji, ich terapii i
wreszcie wiąże się z niezgodą na implantację
obcych (kulturowo) narzędzi diagnostycznych,
teorii, systemów klasyfikacji zaburzeń itp.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
312 z 633
Normalizacja a adaptacja
Wydawać by się mogło, że wystarczy po prostu
określenie norm właściwych dla danej populacji,
aby rozwiązać problem adaptacji kulturowej
testu.
Takie rozwiązanie problemu adaptacji kulturowej
jest jednak klasycznym tzw. pseudoetic
approach: pomija się bowiem fakt, że najpierw
należałoby dowieść uniwersalności testów
(wymiarów), wedle których zamierza się oceniać
jednostkę, zbadać trafność ich ekspresji
(wskaz
ników), a dopiero potem je normalizować.
Normalizacja testu nie powinna być
utożsamiana z jego kulturową adaptacją.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
314 z 633
Analiza konstruktu teoretycznego i
analiza z
ródła
Tłumaczenia wprost ze z
ródła
(ew. z innych tłumaczeńz
ródła)
Przegląd i porównanie tłumaczeń
Procedura
wprost
Uzgodniona i ujednolicona wersja
robocza
adaptacji
Tłumaczenia odwrotne
kulturowej Adaptacja
Przegląd i porównanie tłumaczeń
odwrotnych
Uzgodniona i ujednolicona wersja
docelowa
Badania jakościowe i ilościowe
Ostateczna wersja docelowa
Analiza psychometryczna
Upowszechniana wersja docelowa Walidacja
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
317 z 633
Co wyjaśniamy w
psychologii?
1. zachowanie pojmowane jako
instrument adaptacji człowieka do
otoczenia; zjawiska, mające
ugruntowanie w biologicznej strukturze
organizmu
2. świadome ustosunkowanie się do
zachowania; wytwory intencjonalności;
fenomenologiczny świat znaczeń
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
319 z 633
Fakty psychologiczne
fakty psychologiczne
fakty kultury (świat
fakty natury (świat
subiektywności)
obiektywny)
są, choć być nie muszą
są, bo muszą być
konieczności przypadki wytwory świadomości
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
320 z 633
Rodzaje wiedzy ze
względu na z
ródła
wiedza potoczna
(PRAKTYCZNOŚĆ zdrowego rozsądku)
mądrość (autorytet; KTO?)
wiara (SPOSÓB kontaktu z
ponadnaturalnym autorytetem)
nauka (JAK? metodologicznie!)
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
325 z 633
Błędy wiedzy
zdroworozsądkowej (1)
uleganie złudzeniu typu post hoc, ergo
propter hoc - po tym, a więc wskutek tego
(przykład błędnego wyprowadzania stosunku
przyczyny i skutku ze zwykłego następstwa w
czasie).
rozumowanie przez analogię, czyli
przyjmowanie, że ponieważ dwie rzeczy są
do siebie podobne w pewien sposób, to są
one do siebie podobne także i pod innymi
względami; także antropomorfizowanie,
zoomorfizowanie, personifikowanie (np.
planeta Mars)
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
327 z 633
Błędy wiedzy
zdroworozsądkowej (2)
uleganie niemerytorycznej stronie
argumentacji: z
ródło, głośność, liczby, itp.
wyciąganie wniosków nie wynikających
logicznie z przesłanek
złudzenie powszechności zjawiska, niewłaściwe
użycie dużego kwantyfikatora
nieuprawnione indywidualizowanie; rasizm
brak krytycyzmu
dowodzenie tylko na podstawie wybranych
przypadków, podtrzymujących tezę
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
328 z 633
Mądrość (1)
Zgodnie z modelem wiedzy opartej na
autorytecie ludzie poszukują wiedzy odwołując
się do tych osób, które z powodów
społecznych lub politycznych są uważani za jej
z
ródło.
Osobami tymi są np. czarownicy w
społeczeństwach plemiennych, dostojnicy
kościelni w społeczeństwach teokratycznych,
królowie w monarchiach, naukowcy w
społeczeństwach technokratycznych czy osoby
w starszym wieku.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
331 z 633
Wiara
W modelu opartym na wierze osoby
poszukujące prawdy znajdują wiedzę u
autorytetów ponadnaturalnych takich jak
wróżbici, wyrocznie czy media. W tym
aspekcie, model oparty na wierze
przypomina model oparty na autorytecie.
Modele te różnią się jednak obecnością
zdarzeń ponadnaturalnych i stanem
psychologicznym osób szukających
wiedzy. Model oparty na wierze zależy też
od wykorzystania ceremoniału i rytuału.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
333 z 633
Podstawowe założenia
przyjmowane w nauce
" natura jest uporządkowana.
" natura jest poznawalna.
" wszystkie naturalne zjawiska mają naturalne
przyczyny.
" nic nie jest dowiedzione samo w sobie.
" wiedza jest wyprowadzana z nabywanego
doświadczenia, jeżeli nauka ma nam pomóc w
zrozumieniu rzeczywistego świata, to musi być
empiryczna.
" istotą naukowości jest procedura (metodologia)
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
334 z 633
Rodzaje wyjaśnień (1)
niezorganizowana złożoność (agregaty)
wyjaśnianie statystyczne
zorganizowana złożoność (systemy)
zorganizowana prostota
(maszyny)
wyjaśnianie analityczne
złożoność
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
336 z 633
Wyjaśnienia mechaniczne
" charakterystyczne dla tzw. newtonowskiego modelu
nauki; części składowe są nieliczne i mało
zorganizowane, całość stanowi prostą sumę części
" istotą redukcyjnego podejścia do rzeczywistości
(analitycznego redukcjonizmu) jest podział obiektu
badań na części składowe i - przez kolejne upraszczanie
- badanie własności jego oddzielnych części, by w ten
sposób wnioskować o zachowaniu się całości
" eliminuje złożoność i nieokreśloność zakładając liniową
przyczynowość, o charakterze deterministycznym lub
probabilistycznym
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
338 z 633
uporządkowanie
Wyjaśnienia statystyczne
" opisujemy średnie wartości, charakterystyczne
dla całego interesującego nas zjawiska
(agregatu), nie odnoszące się wprost do jego
elementów
" agregaty składają się - przy założeniu
losowości - ze względnie niezależnych od
siebie elementów i rządzone są zasadą
rosnącej entropii i ujednolicania elementów, a
ich dynamika ma charakter nieprzyczynowy
(koincydencje)
" statystyczna weryfikacja hipotez teoretycznych polega m.in.
na sprawdzeniu, czy mamy do czynienia z chaotycznym
agregatem, czy jakimś porządkiem.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
339 z 633
Wyjaśnienia systemowe
" odnosi się do średnio zróżnicowanych elementów,
zorganizowanych w złożone całości; im lepiej
zorganizowana struktura tworząca system, tym lepiej
dla wyjaśnienia
" sieci nieliniowych przyczynowych interakcji generują -
dzięki samoorganizacji i sprzężeniom zwrotnym - nowe
poziomy złożoności, przy rosnącym zróżnicowaniu
obiektów
" podejście to jest holistyczne, nastawione na
poszukiwanie struktur i procesów, a nie opis elementów
A. Toffler:  współczesna nauka tak dobrze radzi sobie z
rozkładaniem problemów na części, że często póz
niej
zapomina złożyć je w całość.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
340 z 633
Myślenie systemowe -
cechy (1)
Odejście od analizowania izolowanych
zdarzeń (skutków) i ich przyczyn (czyli
innych zdarzeń).
Nastawienie na widzenie systemu,
złożonego z elementów, będących w
interakcji (współzależności).
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
341 z 633
Myślenie systemowe -
cechy (2)
Myślenie w kategoriach przyczynowo-
skutkowych i w kategoriach zamkniętych pętli
oddziaływań - mamy tendencje do liniowego
przedstawiania zależności P-S.
informacja
o
informacja problemie
działanie rezultat
o problemie
działanie
open-loop thinking
rezultat
closed-loop thinking
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
342 z 633
Myślenie systemowe -
cechy (3)
Tradycyjnie zaczynamy od zdarzeń i
poszukujemy zależności między nimi. Jeżeli
jednak mamy do czynienia z łańcuchem
powiązanych ze sobą przyczyn i skutków, to
sensownym rozwiązaniem jest skupianie się na
procesach, nie na zdarzeniach, bardziej na
tym  Jak? , niż na  Co? .
Inaczej mówiąc zaczynajmy od zależności
zdarzeń, następnie analizujmy wzorzec
zachowania (proces w czasie), by przejść do
modelu struktury systemu (choć przyjmujemy, że
porządek "ontologiczny" jest odwrotny).
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
343 z 633
Myślenie systemowe -
cechy (4)
" PROCESY Co się właśnie zdarzyło? Co się
działo?
" WZORCE, TRENDY Czy już doświadczy-
liśmy tej sytuacji wcześniej? Jakie jest
 dziś w kontekście wczoraj ?
" STRUKTURY SYSTEMOWE Jakie siły
(elementy) wywołują obserwowane
wzorce?
" UMYSA
OWE MAPY SYSTEMU Jaki jest
model mechanizmu?
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
344 z 633
Problemy związane z
definicją
" Czym jest system?
" Czym są sieci nieliniowych
przyczynowych interakcji?
" Czym są i jak działają
sprzężenia zwrotne?
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
345 z 633
Sprzężenia zwrotne
Dwa rodzaje sprzężeń:
" dodatnie - służy zmianie
stanu wyjściowego
" ujemne - służy utrzymaniu
stanu wyjściowego
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
351 z 633
Sprzężenie zwrotne
dodatnie
Opisuje zmiany wartości parametru w kierunku
zgodnym (stąd -  dodatnie ) z kierunkiem, w
którym nastąpiło odchylenie od  zadanej
wartości (wyjściowej).
Sprzężenie to powoduje coraz większy i większy
wzrost (ewentualnie spadek) wartości danego
parametru. W sprzężeniu zwrotnym dodatnim
wartość parametru tym szybciej ucieka od
wartości  zadanej , im dalej już się od niej
znajduje.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
352 z 633
Sprzężenie zwrotne
ujemne
Ma ono za zadanie utrzymanie wartości jakiegoś
parametru charakteryzującego system na
zadanym poziomie - wartość parametru dąży
do wartości zadanej, oscylując wokół niej.
Jakiekolwiek zaburzenia powodujące odchylenie
wartości parametru od tej zadanej wartości w
którąś stronę indukują działania prowadzące
do zmiany wartości parametru w stronę
przeciwną (stąd nazwa  ujemne ), a więc do
niwelacji (kompensacji) efektu tego
odchylenia.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
353 z 633
Sprzężenie zwrotne
równoważące
+
pozycja
kurka
pożądany
poziom wody
+
obserwowan
+
przepływ
a luka
wody
-
chwilowy
czas
+
poziom
wody
Równoważący (stabilizujący) system ma wbudowany
mechanizm auto-korekty, który dąży do utrzymania
określonego kursu albo osiągnięcia założonych celów.
Napełnianie szklanki wodą jest procesem równoważącym,
którego celem jest pełna szklanka, a nie kałuża na podłodze.
Proces równoważący zawsze działa w celu zmniejszenia różnicy
pomiędzy tym, czego pragniemy, a tym, co istnieje.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
357 z 633
Sprzężenia i wzorce
zachowania
wzrost wykładniczy
zachowanie celowe oscylacja
stan systemu
stan
+
- stan
systemu pożądany cel
systemu
pożądany cel
opóz
nienie
rozbieżność
rozbieżność
opóz
nienie
przyrost + działania
działania
korekcyjne
korekcyjne
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
358 z 633
Systemy społeczne (1)
W systemach usunięcie elementu nie powoduje, że go nie ma -
on istnieje nadal dzięki swoim konsekwencjom; stąd
konieczność historycznego widzenia systemów.
Istnienie celów długookresowych powoduje, że system jest
ciągle w ruchu (po osiągnięciu celu krótkookresowego -
zatrzymuje się, ale konsekwencje jego osiągnięcia mają
znaczenie dla celów długookresowych).
Jednocześnie w systemach społecznych następuje erozja,
zapadanie się celów - w miarę upływu czasu spostrzegany
jako zadawalający poziom odległego celu się obniża, co
utrudnia trafne przewidywanie.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
359 z 633
Systemy społeczne (2)
Oddziaływanie na systemy społeczne jest trudne i zawodne,
bo decydenci widzą je jako proste maszyny, a nie
złożone systemy, w których przyczyny bieżąco
obserwowanych symptomów znikły w przeszłości i dziś
towarzyszą im koincydentalne zdarzenia, mylone z
przyczynami (post hoc ergo propter hoc).
A
atwodostrzegalne w maszynach proste związki
przyczynowo-skutkowe stają się trudnodostrzegalne w
systemach z powodu sprzężeń zwrotnych.
Wieloprzyczynowość skutków nie pozwala łatwo określać
przyczyn ( Kto jest winien? ).
Oddziaływanie na system (nawet w jego wrażliwym punkcie)
może zostać zniesione przez konsekwencje
oddziaływania innych elementów systemu.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
360 z 633
Podstawowe pojęcia
" Przypadek, czyli case, to zjawisko badane lub
analizowane, niezależnie od dyscypliny
naukowej, która to zjawisko bada.
" Analiza (studium) przypadku, czyli case
study, to analiza zjawiska, opis zjawiska lub
analiza opisu.
" Metoda analizy przypadku, czyli case study
method, to metoda służąca do konstrukcji
sposobu analizowania przypadku.
" Case report, czyli opis analizy przypadku
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
369 z 633
Definicja
Studium przypadku jest metodą badania
(naukowego), w której badacz dąży do
wszechstronnego opisu pewnej
zbiorowości lub jednostki z uwzględnie-
niem różnorodnych niezależnych z
ródeł,
gdzie interesują go zarówno wartości
zmiennych, jak i zależności między nimi.
Do badania przystępuje się bez wstępnych
hipotez, z zamiarem dokładnego
zbadania zjawiska w jego rzeczywistym
kontekście.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
371 z 633
Studium przypadku w
psychologii
Studium przypadku to wyczerpująca metoda badaw-
cza, polegająca na jednoczesnym stosowaniu
wielu metod w celu jak najdokładniejszej diagnozy
psychologicznej.
Studium przypadku jest metodą, którą badacz sam
kreuje, na podstawie celu diagnozy.
Studiowanie przypadków przyczyniło się w istotnym
stopniu do rozwoju psychoanalizy, teorii dysonansu
poznawczego, teorii decyzji, kulturowych podstaw
motywacji osiągnięć czy relacji w małych grupach.
Jest więc to metoda należąca do akademickiego
głównego nurtu, głównie dzięki swej heurystycz-
nej wartości i eksplorowaniu nowych obszarów;
tylko dzięki niej widać drzewa spoza lasu.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
375 z 633
Zbieranie danych
Zbieranie danych dla potrzeb CS ma charakterystyczną
cechę: równocześnie, w miarę jak dane napływają,
analizuje się je i wyniki tej analizy wpływają na następne
zbieranie danych (iteracja).
Taka sekwencja zbierania danych określana jest skrótem
OTTR (observe, think, test, revise): najpierw zbieraj
dane, potem zastanów się nad ich znaczeniem i określ, czy
i w jakim stopniu pozwalają one wyjaśnić interesujące
zjawisko, następnie sprawdz
hipotetyczne wyjaśnienia
(odwołując się do innych danych) i wreszcie zrewiduj
wyjaśnienia i określ, czy i jakie nowe dane są potrzebne.
Istotna jest przy tym szczegółowa dokumentacja zbieranych i
analizowanych danych. Ważne jest poszukiwanie
konkurencyjnych wyjaśnień (interpretacji) zebranych
danych. Poszukiwania się kończą, gdy znajdziemy jedno
możliwe do przyjęcia wyjaśnienie i odrzucimy pozostałe.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
377 z 633
Typy danych (1)
liczbowe nieliczbowe
obiektywne obiektywne obiektywne
liczbowe nieliczbowe
(pomiar)
subiektywne subiektywne subiektywne
(opinie - liczbowe nieliczbowe
judgmental)
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
380 z 633
y
ródła danych
zbieranie danych
dane tworzone na użytek dane nie powstające na
badania użytek badania
dokumenty dokumenty
wywiad rozmowa
aktualne archiwalne
osobiste i wtórne osobiste i wtórne
obserwacja
artefakty
fizyczne:
bezpośrednia uczestnicząca
wytwory i ślady
używania
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
382 z 633
Zasada triangulacji
Wyróżnia się cztery rodzaje triangulacji:
" z
ródeł danych (kiedy badacz poszukuje danych
na ten sam temat, co zapewnia trafność
treściową - reguła kompensacji)
" badaczy (też: wywiady weryfikujące
rozumienie przez badacza obserwacji w trakcie
badań)
" teorii (kiedy badacz podejmuje próbę
interpretacji danych z różnych punktów
widzenia)
" metodologii (paradygmatów).
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
383 z 633
Pomiar nieinwazyjny -
obserwacja
Pomiar nieinwazyjny, znany także
pod nazwą pomiaru
niereaktywnego to taka
metoda zbierania informacji,
która wykorzystuje już
istniejące i powstałe bez
udziału badacza dane.
Wyróżnia się dwie klasy takich
Oznacza to, że dane te powstały
znaków fizycznych: pomiary
albo nie w tych celach, które
erozji i pomiary przyrostu
stawia sobie badacz (np.
obserwacja reakcji Pomiary erozji dotyczą znaków
fizjologicznych podczas zostawianych po użyciu jakiegoś
badania testem inteligencji) obiektu, głównie zużycia.
albo które powstały pod Pomiary przyrostu obejmują
nieobecność badacza i bez znaki pozostawiane przez ludzi w
związku z badaniem (np. trakcie ich działań, dodające coś
pamiętnik z dzieciństwa). do istniejącego stanu rzeczy.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
385 z 633
Kwestionariusz wg APA
Kwestionariusz (inwentarz) osobowości jest
metodą badania osobowości, wykorzystującą
samoopis w postaci odpowiedzi osoby
badanej na zbiór standardowych pytań,
stwierdzeń lub jednowyrazowych
określeń.
W rezultacie zobiektywizowanej oceny
odpowiedzi inwentarz dostarcza wyników
ilościowych, charakteryzujących się
pożądanymi własnościami psychometrycz-
nymi, to jest rzetelnych i trafnych a jego
interpretacja odwołuje się do grupy
odniesienia (normalizacji).
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
390 z 633
Podstawowy problem technik
kwestionariuszowych
Inwentarze osobowości to techniki typu self-report, oparte na
samowiedzy, w których wykorzystuje się informację od jednego
tylko obserwatora, który jednocześnie jest podmiotem zdarzeń
( aktorem ,  obserwatorem i  interpretatorem ) i rejestruje
subiektywną ocenę zachowania.
Jako narzędzia pomiarowe są w związku z deklaratywnym
charakterem wypowiedzi bardzo podatne na improwizacje,
zmyślenia badanych osób, ich skłonność do ulegania
wymaganiom społecznej aprobaty, czy ich skłonności do
potakiwania. Inaczej mówiąc - pozwalają oszacować mierzoną
charakterystykę jedynie w takim zakresie, w jakim osoba
badana chce i może ją ujawnić.
Zakładanie z góry szczerości osób badanych oraz pomijanie
faktycznego (życiowego) kontekstu badania może prowadzić nas
na interpretacyjne manowce. Badanie psychologiczne jest ważnym
wydarzeniem życiowym, w którym ludzie biorą udział z własnej
woli i w którym starają się współpracować z diagnostą, jednak po
to, by zrealizować swoje cele.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
391 z 633
Treściowa zawartość
inwentarzy osobowości
Generalnie na podstawie metod kwestionariuszo-
wych dość wątłe są podstawy predykcji:
przyszłości i planów dotyczy około 10%
twierdzeń kwestionariuszy, a zachowań niecałe
22%! Blisko 73% pytań dotyczy
teraz
niejszości, co wskazuje, że techniki
kwestionariuszowe słusznie spotyka zarzut
skupiania się na objawach. Z drugiej strony
pocieszające jest, że około 59% twierdzeń
ujmuje również czynniki sytuacyjne.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
394 z 633
Wartość diagnostyczna metod
kwestionariuszowych (1)
Kwestionariuszowe metody badania osobowości to metody,
dzięki którym uzyskujemy informacje o bezpośrednich,
praktycznych doświadczeniach jednostki, ergo o
treściowej zawartości koncepcji świata i siebie.
Osoba badana, potwierdzając lub zaprzeczając treści pytań
zawartych w zeszycie testowym, odtwarza niejako
posiadany system wiedzy o świecie, innych ludziach i
sobie samej, oczywiście w ramach wyznaczonych przez
daną technikę kwestionariuszową.
U podstaw leży założenie, że jednostka potrafi
obserwować, rejestrować swoje zachowania i
następnie podczas badania komunikować o tych
zachowaniach.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
395 z 633
Kwestionariusz jako
medium komunikacji (1)
Twierdzenia kwestionariusza muszą być
formułowane w języku codziennym  by osoba
badana mogła je rozumieć bez posiadania
specjalistycznej wiedzy.
Są więc mało precyzyjne, mogą być różnie
interpretowane  każdemu twierdzeniu
kwestionariuszowemu daje się przypisać wiele
znaczeń i charakteryzuje się ono raczej polem
semantycznym (znaczeniowym), niż jest
pojedynczym znakiem (znaczeniem).
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
398 z 633
Kwestionariusz jako
medium komunikacji (2)
Wiele pojęć używanych do opisu zachowania charakteryzuje
duża dowolność interpretacyjna (niejasność)  doty-
czy to zwłaszcza ich ogólności, pozwalającej na  kwanty-
fikację ( uilościowienie ) zachowania.
Pojęcia te wprowadzono do pytań, ponieważ konstruktorzy,
zgodnie z założeniami koncepcji cechy oczekiwali, że
osoba badana dokona agregacji zachowania, to jest
uogólnienia go w sensie czasowym oraz sytuacyjnym, a
więc będzie odpowiadała, jak zachowuje się  zazwyczaj ,
 najczęściej ,  zwykle .
W efekcie jednak pytania zawierały kategorie bardzo ogólne,
które dopuszczały możliwość wielorakiej interpretacji ich
znaczenia.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
399 z 633
Kwestionariusz jako
medium komunikacji (3)
Znaczenie treści pytań kwestionariusza zależy w dużej mierze
od subiektywnego kontekstu, w jakim jest ujmowana.
Odpowiedz
twierdząca na pytanie  Czy pracujesz w dużym
napięciu? co innego oznaczać będzie dla osoby
hipomaniakalnej - dla której napięcie to jest miarą siły
impulsów popychających ją do działania, a co innego dla
osoby w stanie subdepresyjnym - dla której napięcie to będzie
miarą wysiłku wkładanego przez nią dla przezwyciężenia
wewnętrznej inercji.
Każda kolejna odpowiedz
diagnostyczna powoduje, że pole
znaczeniowe brane pod uwagę przez diagnostę się
zawęża, niejasność (nieokreśloność) się zmniejsza i rośnie
prawdopodobieństwo jednego tylko znaczenia danego pytania 
tego, które było intencją osoby badanej.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
400 z 633
Kwestionariusz jako
medium komunikacji (4)
potencjalne znaczenia potencjalne znaczenia
(pole semantyczne) (pole semantyczne)
pytania nr 1 pytania nr 21
obszar
wspólny
potencjalne znaczenia potencjalne znaczenia
(pole semantyczne) (pole semantyczne)
pytania nr 41 pytania nr 31
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
401 z 633
Kwestionariusz jako
medium komunikacji (5)
Kolejność problemów w kwestionariuszu jest narzucona przez
autora i nie ma (nie musi mieć) niczego wspólnego z
porządkiem ważności problemów dla osoby badanej.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
402 z 633
Kwestionariusz jako
medium komunikacji (6)
Można przypuszczać, że różnica między
wynikami osób z próby normalizacyjnej i
osób uczestniczących w testowaniu z
własnej woli, by osiągnąć określone cele
(np. pacjentów) ma między innymi za swą
przyczynę brak osobistego zaangażowania
jednych i motyw komunikowania drugich.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
403 z 633
Probabilistyczne podejście
do wyników
Prawdą jest, że każde pojedyncze twierdze-
nie zezwala tylko na dwie odpowiedzi.
Jednakże gdy wez
miemy pod uwagę
odpowiedzi osoby badanej na cały test, to
wówczas np. w MMPI przy 550 twierdze-
niach, z których każde oferuje dwie
możliwości i każde jest składnikiem
odpowiedzi globalnej, otrzymujemy 2550
możliwych odpowiedzi na test jako
całość - stanowi to nie najmniejszą
wielkość swobody.
Levy 1963, s. 199
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
404 z 633
Strategie konstrukcji
inwentarzy osobowości
" strategia racjonalna (teoretyczna, dedukcyjna)
" strategia zewnętrzna (kryterialna)
" strategia wewnętrzna (indukcyjna)
Podstawowe pytania:
skąd biorą się twierdzenia (pozycje)?
co (jak) decyduje o zawartości skali?
skąd kryterium oceny diagnostyczności
odpowiedzi?
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
405 z 633
Racjonalna strategia
konstrukcji kwestionariuszy
" skale tworzone za pomocą strategii racjonalnej
za kryterium wyboru pytań mają albo
zgromadzoną niezależnie wiedzę (podręczniki
psychiatrii), albo jakąś teorię (cechy czy
osobowości)
 zakres i treść dobranych pozycji mogą być obciążone
subiektywizmem, wynikającym z życiowych
doświadczeń konstruktora
 skale są redundantne treściowo, co prowadzi
jednocześnie do błędu nadreprezentowania i
niedoreprezentowania pewnych treści
" o tym, czy odpowiedz
jest diagnostyczna
rozstrzyga się na podstawie wiedzy lub teorii
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
406 z 633
Zewnętrzna strategia
konstrukcji kwestionariuszy
" strategia empiryczna polega na tym, że poszukujemy empirycznie
potwierdzonych różnic między odpowiednio dobranymi grupami
kontrastowymi
" nie przyjmuje się tu żadnych wstępnych założeń co do
oczekiwanych różnic i kierunku diagnostycznych odpowiedzi, tym
bardziej że często okazywało się, iż intuicyjnie oczywiste różnice w
odpowiedziach grup nie znajdowały potwierdzenia w badaniach
" w skalach empirycznych kryterium zakwalifikowania do nich
twierdzeń oraz określenie diagnostycznej odpowiedzi jest ich - tzw.
"empiryczny", co w istocie oznacza "bliżej nieokreślony" -
związek między kryterium podziału na grupy a treścią twierdzeń.
 tworzenie skal zewnętrznych prowadzi do mnożenia konstruktów o
niejasnym statusie psychologicznym, na przykład do mylenia syndromu
i cechy
 są nieekonomiczne, ponieważ zawierają wiele pozycji, a jednocześnie
są mało homogeniczne i mało rzetelne.
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
407 z 633
Wewnętrzna strategia
konstrukcji kwestionariuszy
" poszukuje się za pomocą analizy czynnikowej
(nielicznych) wymiarów, do których dałoby się
sprowadzić wiele twierdzeń zawartych w
kwestionariuszu.
" pozwala to na tworzenie skal homogenicznych, o
wysokiej zgodności wewnętrznej.
 krytykowane za oderwanie od rzeczywistości poza-
testowej, mierzą one bowiem zmienne o niejasnym
znaczeniu adaptacyjnym, a bez zewnętrznych kryteriów
trafności nie pozwalają one skutecznie przewidywać, gdyż
nie jest znany empiryczny sens tych skal.
 są nadmiernie treściowo jednolite (homogeniczne) i
wskutek tego, że zawierają pozycje jawne (łatwe do
przeniknięcia), stają się potencjalnie podatne na
zniekształcenia
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
408 z 633
y
ródła błędów w badaniu
kwestionariuszowym
Głównym problemem technik opartych na samoopisie jest ich
podatność na zniekształcenia (wypaczanie) odpowiedzi i/lub
(często intencjonalne) fałszowanie, udawanie, symulowanie.
y
ródłem mogą być:
" niejasne sformułowanie pytań (ambiguity)
" pytania, na które nie można odpowiedzieć z powodu braku wiedzy
lub możliwości np. pamięci i przez to prowokujące pozorne
odpowiedzi (zgadywanie)
" niezdecydowanie, wykrętność, ostrożność
" brak sumienności, niedbałość, odpowiadanie przypadkowe
" indywidualny styl odpowiadania (potakiwanie: acquiescence, yeah
saying, zaprzeczanie, naysaying; niezależne od treści
twierdzeń)
" poszukiwanie aprobaty społecznej, odpowiadanie zgodnie z
powszechnie przyjętą hierarchią wartości społecznych; tendencja
do celowego kształtowania wizerunku i zarządzania wrażeniem
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
410 z 633
Miary ipsatywne a czynnik SD
Termin pomiar ipsatywny został wprowadzony przez Cattella w 1944
roku. Określił on trzy podstawowe skale pomiaru psychologicznego:
" skalę interaktywną, w której pomiar danej cechy jest dokonywany
niezależnie od narzędzia (wynik surowy)
" skalę normatywną, w której pomiar cechy jest dokonywany
relatywnie, przez odniesienie wyniku surowego osoby do poziomu tej
cechy u innych osób (wynik znormalizowany), a dokładniej oznacza
to, że wynik pomiaru odnoszony jest do rozkładu (normalnego)
wyników, uzyskanego w innym czasie i innych warunkach
" skalę ipsatywną, w której pomiar cechy jest dokonywany
relatywnie, przez odniesienie go do innych wyników danej jednostki:
albo w zakresie innych dyspozycji (cech), albo w zakresie tej samej
cechy, ale otrzymanych przy innych okazjach (w innym czasie);
dane ipsatywne powstają m. in. w efekcie wewnętrznych porównań
(typu: Czy jesteś bardziej: x czy y?, rangowanie możliwości,
przypisanie im liczby, dające stałą sumę itp).
Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski
419 z 633