Wykłady
z
DIAGNOSTYKI KLINICZNEJ
DIAGNOSTYKI KLINICZNEJ
DIAGNOSTYKI KLINICZNEJ
prof. dr hab. Andrzeja Depty.
TOSIEK®
KOLEGIUM REDAKCYJNE
PrzewodniczÄ…cy
Tomasz Doda (TOSIEK),
Redaktor merytoryczny
Specjalne podziękowania dla profesora dr hab.
Skrypt przeznaczony jest dla studentów Wydziałów Medycyny Weterynaryjnej
©Copyright by Tomasz Doda - TOSIEK®
©Copyright by Piotr BurliÅ„ski  GRAJEK
Wszelkie prawa producenta zastrzeżone. Kopiowanie i publikowanie bez zgody producenta TOSIEK®
zabronione.
Diagnostyka
1. Wprowadzenie do tematyki ćwiczeń : obchodzenie się ze zwierzętami, metody i sposoby
badania klinicznego. Poskramianie zwierzÄ…t.
2. Wywiad. Opis zwierzęcia.
3. Stan obecny  część ogólna : budowa, stan odżywienia i utrzymania, typ konstytucjonalny,
zachowanie się zwierzęcia (pozycja, postawa, świadomość, wyraz twarzy, spojrzenie,
pobieranie pokarmu i wody, głos chód, ruchy poniewolne.
4. Stan obecny  część ogólna (cd) : ciepłota wewnętrzna ciała, gorączka, tętno, oddechy.
5. Powłoka skórna : badanie kliniczne, włosy i wytwory rogowe, naskórka, badanie skóry
właściwej, badania dodatkowe w diagnostyce dermatologicznej.
6. Stan obecny  część ogólna (cd) : błony śluzowe, węzły chłonne, oko.
7. Zaliczanie
8. Układ oddechowy : wydychane powietrze, wypływ z nosa, przewody nosowe, zatoki, worki
powietrzne, krtań, tchawica, kaszel.
9. Układ oddechowy (cd) : badanie klatki piersiowej przez oglądanie, omacywanie i opukiwanie
(pole opukowe płuc)
10. Układ oddechowy (cd) : badanie klatki piersiowej przez opukiwanie osłuchiwanie (odgłosy
opukowe, stłumienia horyzontalne, ruchy oddechowe, nakłucie do jamy opłucnowej)
11. Układ krążenia : badanie serca przez oglądanie, omacywanie i opukiwanie (pole stłumienia
sercowego)
12. Układ krążenia : badanie serca przez osłuchiwanie  punkty główne i robocze, tony serca,
szmery wewnątrz i zewnątrzsercowe, badanie tętnic i żył
13. Zaliczanie
14. Układ pokarmowy: jama ustna, gardło, przełyk, zgłębnikowanie przełyku.
Badanie kliniczne:
- badanie przedmiotowe  objawy u pacjenta, narządów,
- badanie dodatkowe  laboratoryjne, hematologiczne, biochemiczne krwi, surowicy i innych
płynów, badanie moczu, badanie treści żwacza, badanie biopsyjne szpiku kostnego, biopsja
wątroby, nerki, węzłów chłonnych, badanie mikrobiologiczne, serologiczne, parazytologiczne,
metody obrazowania (RTG, USG, endoskopia, tomografia komputerowa), badanie
anatomopatologiczne i histopatologiczne.
Plan badania klinicznego.
1. Opis zwierzęcia (signalement, generalia).
2. Wywiad (anamnesis).
3. Badanie stanu obecnego (status presens)  cz. ogólna.
4. Badanie stanu obecnego (status presens)  cz. szczegółowa.
5. Badanie dodatkowe (examinatio accesorii).
6. Podsumowanie wyników badania (expertisis).
7. Rozpoznanie (diagnosis).
8. Rokowania (prognosis).
9. Leczenie (terapia, curatio).
Opis zwierzęcia (signalement, generalia):
1. gatunek,
2. płeć
3. maść, barwa,
4. wiek,
5. rasa,
6. wielkość,
7. masa ciała,
8. użytkowość
(bydło, krowa, łaciata czarno biała, 2.5 roku, nizinna czarno biała, ok. 120cm. wysokości, ok. 200 kg,
mleczna)
GATUNEK
Charakterystyczne jest to, że mamy do czynienia z wieloma gatunkami (koń, bydło owca, świnia pies,
kot królik świnia morska, ptaki użytkowe i ozdobne, płazy gady.
Gatunek usposabia do występowania niektórych chorób:
Konie  morzyska, Bydło  niestrawności, kwasica, zasadowica, wzdęcia, przeładowanie żwacza,
Åšwinia  choroby zakaz
ne (różyca wywołana przez bakterię Erisipelotrix rusiopathie  indyki także są
na nią wrażliwe, czerwonka ch. Aujeszkiego), Koty  FIV, katar koci, syndrom urologiczny u
kastratów, Psy  nosówka parwowiroza, leptospiroza.
Reakcja niektórych gatunków na pewne leki może być różna:
-zabronione jest podawanie związków fenolowych kotom (powodują zejście;wcześniej szczepionki
przeciw wściekliz
nie były konserwowane w związkach fenolowych)
-preparaty nasercowe  związki naparstnicy nie mogą być podawane przeżuwaczom doustnie (przez
żwacz)
-związki rtęci u świń i kotów są toksyczne
-niektóre antybiotyki  pochodne amoksycyliny nie mogą być podawane trawożernym (konie)
PA
EĆ
Występują u zwierząt problemy z rozrodem. Samice  patologia ciąży, porodu, laktacji. Samce 
syndrom urologiczny kotów, nowotwory gr. Krokowego
MAŚĆ / BARWA
Maści u kona, umaszczenie bydła.
WIEK
Choroby noworodków (niedokrwistość prosiąt, szczeniąt), parwowiroza, koronawiroza, niedobory
witaminowe, stany zapalne przewodu pokarmowego u młodych zwierząt (nie ma specyfiki
gatunkowej)
Ostatnio zaczęto zajmować się geriatrią psów i kotów. Szybciej starzeją się psy ras dużych.
Średnia życia:
Rotweiler  4 lata,
Dog - 5 lat,
Boxer  7,5 lat
Psy ras małych  15 lat
Koń  35 lat, z wiekiem pojawiają się choroby kończyn.
RASA
Owce Algierskie  są odporne na zarażenie się wąglikiem (bacillus antracis, antrax),
Jamniki  często występują spondyloza, dyskopatia  zesztywnienie odcinka lędz
wiowego kręgosłupa,
co w dalszym rozwoju choroby prowadzi do porażenia nerwowego. Paraliż kończyn tylnych, brak
czucia w kończynach, niefunkcjonowanie zwieraczy odbytu i pęcherza moczowego.
Owczarki niemieckie  gronkowce powodujÄ…ce zapalenie skóry, gronkowiec bð hemolityczny
WIELKOŚĆ
Wysokość w kłębie  bydło, konie.
Wielkość daje nam informacje, czy rozwój zwierzęcia jest prawidłowy.
WAGA
Znajomość masy ciała jest bardzo ważna do dawkowania leków (na 1kg mc, na 10kg mc, na 50kg mc).
UŻYTKOWOŚĆ
Konie  problemy ortopedyczne.
Bydło mleczne  mastitis.
Psy  otyłość (adipositas, obesitas), cukrzyca (diabetes).
Psy policyjne  choroby układu krążenia, niewydolność lewokomorowa.
Świnie mięsne  PSE
WYWIAD (anamnesis)
W jakich warunkach doszło do wystąpienia objawów chorobowych
1. Jak siÄ™ nazywa zwierzÄ™?
2. Czy doprowadzający jest właścicielem?
3. Od kiedy zwierzÄ™ choruje?
4. Jakie objawy zauważono u chorego zwierzęcia?
5. Czy zwierzę chorowało z podobnymi objawami?
6. Czy choruje jedno lub wiele zwierzÄ…t w stadzie?
7. Czy chorowało rodzeństwo lub rodzice?
Choroby genetyczne - cukrzyca, dysplazja, wnętrostwo, przodożuchwa.
8. Jakie są warunki zoohigieniczne środowiska?
9. Jaka może być przypuszczalna przyczyna choroby?
10. Czy zwierze było leczone u innego lekarza, w innej lecznicy?
METODY BADANIA KLINICZNEGO
Metoda indukcyjna  planowe i szczegółowe przeprowadzenie badania i na podstawie
podsumowania wyników postawienie rozpoznania (diagnosis)
Metoda dedukcyjna  polega na stwierdzeniu jednego lub kilku charakterystycznych 
patognomicznych objawów chorobowych i postawieniu rozpoznania bez szczegółowego badania,
stosowane w przypadkach podejrzenia choroby zagrażającej zdrowiu i życiu człowieka i zwierzęcia,
choroby zakaz
ne wymagające szybkiej decyzji i podjęcie odpowiedniego postępowania
Np.: koń z faskowato rozszerzoną klatką piersiową, wykazujący silny niepokój, uderza kończynami o
podbrzusze, a był na żniwach i jadł świeże żyto 99.9% ostre rozszerzenie żołądka (dilatatio ventriculi
acuta); żołądek powiększa się i może nawet pęknąć  potrzebna natychmiastowa pomoc
SPOSOBY BADANIA KLINICZNEGO:
1. oglądanie (inspectio)-zorientowanie się co do objawów zewnętrznych i zachowania zwierzęcia
2. omacywanie (palpatio)-tak bada siÄ™ przede wszystkim organy i narzÄ…dy
3. opukiwanie (percussio)-
a) opukiwanie bezpośrednie palcem o palec (stosowane u małych zwierząt)
b)opukiwanie pośrednie- wykonywane przy pomocy młoteczka i plezimetru (daje to silniejszy
odgłos opukowy)
4. osłuchiwanie (auscultatio)-dokonywane fonendoskopem
5. mierzenie (mensuratio)-pomiar temperatury wewnętrznej ciała
6. nakłucie(punctio)-do narządów mięśniowych (biopsja wątroby, jam ciała
7. badanie dodatkowe (examinatio akccesoria)-badanie hematologiczne, biochemiczne krwi i
surowicy, badanie moczu, treści żwacza, rentgen USG videoskopia, EKG
8. szczepienia diagnostyczne(vaccinatio diagnostica  np. przy tuberkuliniacji
OPIS JEDNOSTKI CHOROBOWEJ
1. przyczyna choroby (aetiologia)
2. wywód choroby (pathogenesis) np. u konia grupowe zapalenie płuc (bakterie pasteurellae)
bakterie drogą erogenną wędrują do pęcherzyków płucnych, powstaje przekrwienie stan
zapalny
3. objawy (symptomata)
4. zmiany anatomopatologiczne (laesiones anatomopathologicae)
5. rozpoznanie (diagnosis)
6. przebieg choroby (decursus morbi)
7. rokowanie (prognosis)
8. zapobieganie (prophylaxis)
9. leczenie (curatio, therapia)
Ad.1 czynniki środowiska zewnętrznego:bakterie, wirusy, substancje toksyczne, metale ciężkie,
uszkodzenia mechaniczne, zaurzenia metabolizmu
Ad.2 mechanizm powstawania zmian chorobowych
Np.; bydło  niestrawność kwaśna tzw alimentarna, nieodpowiednie żywienie powoduje nadprodukcję
kwasu mlekowego w żwaczu  rozchwianie proporcji pomiędzy bakteriami, które występują w
żwaczu, a jest więcej bakterii produkujących kwas mlekowy, ten powoduje wzrost ciśnienia
osmotycznego w żwaczu, przejście płynów krwi do żwacza, czyli odwodnienie krwi a rozwodnienie
treści żwacza, ustaje praca wymoczków, spada pH, Mleczany przechodzą do krwi  kwasica
metaboliczna, uszkodzenie wątroby i układu nerwowego
Ad.3) Podział objawów chorobowych
żð objawy przedmiotowe czyli obiektywne (stwierdzone badaniem klinicznym, sÄ…
podstawÄ… rozpoznania w medycynie)
żð objawy podmiotowe czyli subiektywne (objawy które podajeopiekun, wÅ‚aÅ›ciciel,
dane z wywiadu od opiekuna)
żð objawy pierwotne (przy niektórych jednostkach chorobowych toczy siÄ™ na skutek
czynności czynnika etiologicznego i pojawiają się objawy ściśle związane z tym
procesem chorobowym)
żð objawy wtórne (w trakcie procesu chorobowego może dojść do innych uszkodzeÅ„,
niekoniecznie związanych z tym układem, są one następstwem objawów
pierwotnych)
żð objawy miejscowe (krosta na skórze, rumieÅ„ alergiczny, zaczerwienienie)
żð objawy ogólne (podwyższona temperatura, przyspieszone tÄ™tno)
żð objawy swoiste  patognomiczne  objawy charakterystyczne dla danej jednostki
chorobowej (np.: szczękościsk i ochrypły głos, zez  objawy wścieklizny,
uwypuklenie lewego uda trudności w oddychaniu  wzdęcie żwacza, bolesność
brzucha u konia, koń kładzie się na grzbiecie  zatkanie okrężnicy małej
żð objawy nieswoiste  przypadkowe np.: biegunka, kaszel, podwyższona temperatura
syndrom chorobowy  zespół objawów (np.: syndrom urologiczny, syndrom Pafkunda, Rusterholta)
zespół urologiczny występuje u kotów kastratów) pozbawiony testosteronu organizm powoduje
zaburzenia przemiany materii, daje to nadmierny apetyt, kot tyje a o paru latach ma trudności z
oddawaniem moczu, zmiana pH moczu, wytrąca się fosforan siarczanowo-magnezowy, powstają złogi
co zatyka kotu cewkÄ™
zespół Hoflunda występuje u bydła, związana z ukłądem pokarmowym
uszkodzenie gałązek nerwu błędnego dochodzących do przedżołądków, np. przy zapaleniu urazowym
czepca, następuje skurcz zwieracza pomiędzy czepcem a księgami i oddz
wiernika w trawieńcu, stąd
zachamowany jest pasaż treści pokarmowej oraz zwolnienie pracy serca
syndrom tłustej wątroby (u bydła) zaburzenia w metabolizmie, brak fosfolipidów,
mediatorów, które transportują tłuszcze w organizmie, tłuszcz nie jest transportowany z wątroby na
obwód ciała, gromadzi się wokół zrazików wątrobowych następuje stłuszczenie wątroby, które może
skończyć się śmiercią
Ad.4) Zmiany anatomopatologiczne  to co stwierdzono podczas sekcji, charakterystyczne dla danej
jednostki chorobowej zmiany w narządach wewnętrznych;
Np. pomór świń: wybroczyny w nagłośni, nerkach, błonie śluzowej żołądka
Wścieklizna: ciałka Negriego w mózgu
Gruz
lica :perełki gruz
licze
Ad.5) Rozpoznanie  diagnosis
żð pewne  (oparte na stwierdzonych objawach klinicznych)
żð wczesne  (obecność objawów patognomicznych podczas badania zwierzÄ™cia)
żð póz
ne  (choroba w zaawansowanym stadium)
żð mylne
żð przyczynowe (stwierdzamy przyczynÄ™ choroby)
żð objawowe (objawy patognomiczne)
żð anatomiczne (np.:zÅ‚amana noga)
żð czynnoÅ›ciowe (zaburzenia w czynnoÅ›ci organizmu)
żð rozpoznanie różnicowe (diagnosis differentialis)
Ad.6) Przebieg choroby  decursus morbi
żð podkliniczny (morbus subclinicus , np.: ketoza u bydÅ‚a - jedyny objaw spadek mlecznoÅ›ci)
żð podostry (morbus subacutus)
żð ostry (morbus acutus)
żð przewlekÅ‚y (morbus chronicus)
żð zaostrzenie (excerebratio)
żð polepszenie (remissio)
BADANIE STANU OGÓLNEGO  część ogólna (status praesens)
1. Budowa (structura)
2. Stan odżywienia (conditio)
3. Stan utrzymania
4. Temperament
5. Typ konstytucjonalny
6. Zachowanie się zwierzęcia: -pozycja, postawa
-przyjmowanie pokarmu i wody
-przytomność, wyraz twarzy, spojrzenie, głos, chód, ruchy
poniewolne
7. Badanie ciepłoty wewnętrznej ciała
8. Badanie tętna :liczba na minutę, wypełnienie i napięcie naczyń
9. Badanie oddechów : liczba na minutę
10. Badanie węzłów chłonnych
11. Badanie błon śluzowych
12. Badanie ogólne oka
(budowa silna, dobrze odżywiona, dobrze utrzymany, temperament żywy,typ konstytucjonalny
oddechowy,pozycja stopjąca postawa prawidłowa, przyjmowania pokarmu i wody nie
badano,przytomność zachowana, wyraz twarzy znudzony, spojrzenie znudzon, głosu i chodu nie
badano, ruchów poniewolnych brak)
Ad. 1 Budowa  structura
Wzajemne proporcje kości, stawów, mięśni, linia kręgosłupa, układ kończyn
Może być: bardzo dobra, dobra i zła
Budowa prawidłowa - silna
Patologicznie  słaba , ewentualnie dodać zaobserwowane odejścia od normy
grzbiet karpiowaty  kyphosis  wygięty ku górze
grzbiet łęgowaty -lordosis - wygięty w dół
garb - gibbus - deformacja głównie kręgów piersiowych
skrzywienie boczne  scoliosis
Ad. 2 Stan odżywienia  conditio
Określenie : bardzo dobry , dobry, mierny, zły
żð OtyÅ‚ość  obesitas (wywoÅ‚ana czynnikami genetycznymi, chorobowymi np. kastracje, cukrzyca
psów i kotów, niedoczynność tarczycy, nieprawidłowe żywienie; u papug stwierdzamy zmiany
miażdżycowe ponieważ żyją one długo; syndrom tłustej wątroby u drobiu
żð Wychudzenie  inanitio
czynniki zewnętrzne  brak lub niemożność pobrania pokarmu
czynniki wewnętrzne  zespoły złego wchłaniania pokarmu i trawienia
żð Wyniszczenie  charÅ‚actwo  cachexio  czynniki zewnÄ™trzne i wewnÄ™trzne (rak)
Ad. 3 Stan utrzymania  wygląd zewnętrzny
Badanie  oglÄ…danie, omacywanie
Określenie : bardzo dobry , dobry, mierny, zły
Bardzo dobry u zwierząt luksusowych (psy, koty), hodowla zarodowa, sportowa ; zły stan utrzymania
przy prawidłowej pielęgnacji może być spowodowany chorobą : włosy bez połysku, zanieczyszczone
moczem, kałem
Ad. 4 Temperament
Sposób reakcji zwierzęcia na bodz
ce ze środowiska zewnętrznego
Badanie  obserwacja
Rodzaje temperamentu żywy , spokojny (flegmatyczny)
Rodzaj temperamentu zwiÄ…zany jest z gatunkiem, rasÄ… typem konstytucjonalnym
Konie sportowe (np.: arab, anglik) żywy , konie robocze (np.: perszeron)  spokojny
Ad. 5 Typ konstytucjonalny
Jest to zespół odziedziczonych cech fizycznych fizycznych psychicznych
Rys historyczny:
Do XVIII w. podział typów konstytucjonalnych wg Hipokratesa
 flegmatyk, sangwinik, choleryk, melancholik
w XVIII w. Kretschmer na podstawie budowy ciała określił typy:
pykniczny, asteniczny, atletyczny
w XIX w. Malsburg wyróżnił u bydła typy:
drobnokomórkowy - krowa mleczna
grubokomórkowy  bydło opasowe
w XX w. Eppinger  wyróżnił typy: trawienny, mięśniowy, oddechowy, mózgowy
Pawłow  wyróżnił typy: silny i słaby
Obecnie wg Dursta 3 typy:
oddechowy  respiratorius
trawienny  digestorius
mięśniowy  muscularis np.: dog, mastif
Ad. 6 Zachowanie się zwierzęcia
żð Pozycja i postawa
żð Przyjmowanie pokarmu i wody
żð Przytomność, wyraz twarzy, spojrzenie, gÅ‚os, chód, ruchy poniewolne
Pozycja  położenie zwierzęcia w stosunku do podłoża (stojąca, siedząca, leżąca)
Postawa  wzajemny stosunek części ciała, ułożenie linii grzbietu i szyi do kończyn, kończyn do osi
ciała, typy postaw to prawidłowa i nieprawidłowa
postawy patologiczne:
ochwat  trofoalergeny (alergeny z pokarmu)uwalniają histaminę, następuje rozszerzenie
naczyń krwionośnych miazgi rogu kopytowego koń z bólu stoi nieruchomo (rozwarstwienie odżywa i
tworzywa)
możysko  choroby przewodu pokarmowego konia charakteryzujące się różnymi reakcjami
bólowymi (postawa wahadłowa, przednie kopyta daleko z przodu, tylne odstawione do tyłu, koń
wygląda jak konik na biegunach), podobnie przy zapiaszczeniu okrężnicy małej, koń może także leżeć
na grzbiecie objaw zatkania okrężnicy małej ciężar jelit powoduje że koń szuka sposobu by sobie
ulżyć
urazowe zapalenie osierdzia  ciała obce dostają się do przewodu pokarmowego krowy,
bolesność od 3-5 przestrzeni międzyżebrowej, charakterystyczna postawa  łokcie odstawione na
zewnÄ…trz  objaw patognomiczny
pęknięcie żołądka  acuta dilatatio ventriculi (ostre rozszerzenie żołądka)- koń siedzi na zadzie
porażenie wiotkie kończyn tylnych  pozycja foki, występuje u małych zwierząt przy przerwaniu
ciągłości kręgosłupa
Przyjmowanie pokarmu i wody  tzw. zaburzenia w pobieraniu pokarmu;
trudności z formowaniem i połknięciem kęsa;
brak Å‚aknienia  anoreksja;
spaczone łaknienie  zwierzę zjada pokarmy niejadalne, np. lizanie tynków ścian~młode zwierzęta,
połykanie kamieni przez mięsożerne przy wściekliz
nie; całkowita niemożność pobierania pokarmu;
wzmożone pragnienie przy gorączce, cukrzycy, ketozie;
zaburzenia w funkcji osi przysadkowo-nadnerczowej  moczówka prosta (diabetes insipidus 
wzmożone pragnienie i oddawanie moczu;
wzrost pragnienia przy ropomaciczu u suk (podłoże hormonalne, nieodpowiednia antykoncepcja 
gestageny, otwarcie szyjki macicy  infekcja bakteryjna)
Przytomność  a)zachowana
b)zmniejszona
c)zniesiona
d)zwiększona (przy chorobach układu nerwowego napady szału, nadmierne
podniecenie)
Wyraz twarzy  zaczerpnięte z medycyny ludzkiej
-żywy (warczenie psy)
-spokojny (krowa, przeżuwacze)
zmiany rysów twarzy:
- stan agonalny  tzw. twarz Hipokratesa (facies Hippocraticus), błyszczące oczy, wyostrzone rysy
twarzy
- grymas sardoniczny  risus sardonicus; tężec wywołany działaniem toksyn bakteryjnych (pałeczki
tężca), konie są bardzo wrażliwe
krzyż śmierci  wzrost ciśnienia i tętna, przy spadku temperatury (wywołane atonią naczyń, zapaść)
Spojrzenie  spokojne lub żywe u zdrowych
zmęczone, otępiałe u chorych
Głos  poszczególne gatunki zwierząt wydają charakterystyczny głos ale na skutek zmian dotyczących
strun głosowych zwierzęta mają ochrypły głos (zapalenie krtani, ochrypłe szczekanie przy
wściekliz
nie)
Chód, sposób poruszania się (prawidłowy lub nieprawidłowy, na egzaminie i kole nigdy nie badany)
Stany chorobowe:
-kulawizna
-chwiejność
-zataczanie siÄ™
-niedowład
jednej lub obu kończyn
-bezwład
Ruchy poniewolne  ruchy niezależne od woli zwierzęcia, występują przy chorobach ośrodkowego
układu nerwowego, przykłady: parcie do przodu lub do tyłu, obroty wokół własnej osi ( przy chorobie
Aujeszkiego), ruchy maneżowe(krążenie po zacieśniającej się spirali, jak po muszli ślimaka,
przeradzają się zwykle w ruchy wokół własnej osi), ruchy obrotowe, wskazówkowe (obracanie się w
pozycji leżącej), ruchy toczenia
Ad. 7 Temperatura wewnętrzna ciała, wartości fizjologiczne 0C
Konie 37.5  38.0
Bydło 37.5  39.0
Owce i kozy 38.5  39.0 wartości najwyższe dotyczą małych zwierząt
Åšwinie 38.0  40.0
Psy 37.5  39.3
Koty 38.0  39.0
Ssaki to zwierzęta stałocieplne, mają w pewnym stopniu ustabilizowaną termoregulację, temperatura
ciała jest ustalona na pewnym poziomie, nie jest to jednak tak precyzyjny mechanizm jak u człowieka
(36.60C), występują fizjologiczne wahania temperatury.
Różnice przy pomiarze występują w zależności od miejsca pomiaru, pory dnia ( temperatura mierzona
w pochwie jest o 1 do 1.50C niższa niż w odbycie
U świń przed porodem (ostatni trymestr) wahania fizjologiczne do 10C
Wahania dobowe temperatury (różnice w granicach 1 do 1.50C)
Godziny nocne do 600 rano  pierwsze minimum (najniższa temperatura)
Między 600 a 900 - pierwsze maksimum
Między 1000 a 1600  drugie minimum
Między 1600 a 1900 - drugie maksimum
Pomiar temperatury dokonujemy:
- termometr rtęciowy  osiąga najwyższą wartość po ok. 1 minucie, po wyjęciu słupek rtęci nie
opada (wstrząsnąć przed użyciem)
- termometr elektroniczny  jeszcze trochę mało dokładny, czas pomiaru 0.5 minuty
- termistor  badanie temperatury skóry
Gorączka  pyreksia, febris : zespół objawów nieswoistych, z których najważniejszymi, są:
1. podwyższona temperatura wewnętrzna ciała
2. przyspieszenie tętna
3. przyspieszenie oddechów
4. upośledzenie lub brak łaknienia, często wzmożone pragnienie
5. przekrwienie błon śluzowych
6. zmniejszenie ilości oddawanego moczu (oliguria)
7. zmiana odczynowości moczu: trawożerne  zasadowy w patologii kwaśny
mięsożerne  kwaśny w patologii zasadowy
wszystkożerne - obojętny
8. nierównomiernie rozłożona ciepłota skóry (zwierzęta w gorączce nie pocą się, gorące
kopyta konie przy ochwacie  pododermatitis recidiva acuta non purulenta)
9. dysproteinemia - w osoczu krwi występują białka albuminy i globuliny, zachwianie
wzajemnych proporcji pomiędzy IgG a albuminami to dysproteinemia (następuje spadek
syntezy albumin w wątrobie) densytometr odczytuje proteinogram i określa stan
dysproteinemii
10. przyspieszenie odczynu Biernackiego (OB)
metoda Westergrena  rurki pionowo
metoda Pronto - rurki ukośnie
wielu chorobom i stanom zapalnym towarzyszy opad lawinowy (przyspieszony opad
Biernackiego), opad zależy od stosunku albumin do globulin, zmian w obrębie białek krwi
11. leukocytoza  wzrost ilości krwinek białych
leukopenia  spadek ilości leukocytów
Okresy powstawania gorÄ…czki
żð poczÄ…tkowy  narastania  stadium incrementi
żð szczytu  stadium fastigium
żð ustÄ™powania - stadium decrementi
Typy gorączki ( w zależności od stopnia podwyższenia temperatury wewnętrznej ciała):
żð stan podgorÄ…czkowy  podwyższenie temperatury o kilka dziesiÄ…tych 0C (0.2  0.5)
żð gorÄ…czka lekka (umiarkowana  podwyższenie temperatury o 1.0  1.50C
żð gorÄ…czka wysoka  podwyższenie temperatury powyżej 1.50C ;towarzyszy chorobom
zakaz
nym, np. nosówka psów, objawy odoskrzelowego zapalenia płuc, zapalenie węzłów
chłonnych u koni (zołzy  adenitis equorum wywołane przez paciorkowca zołzowego
(Streptococcus equi subspecies equi)), różyca u świń (wywołana przez Erisipelotrix
rusiopathie)
Typy gorączki w zależności od czasu trwania
żð gorÄ…czka jednodniowa  febris ephemera
żð gorÄ…czka przejÅ›ciowa
żð gorÄ…czka ostra  febris acuta
żð gorÄ…czka przewlekÅ‚a  febris chronica (malaria babesziozy)
Typy gorączki w zależności od wahań dobowych temperatury
żð ciÄ…gÅ‚a  febris continua , wahania dobowe nie przekraczajÄ… 1.00C (krupowe zapalenie
płuc u koni)
żð zwalniajÄ…ca  febris remittens (choroby zakaz
ne)
żð przerywana -febris intermittens (choroby pasożytnicze malaria, babeszioza, niedokrwistość
zakaz
na koni)
żð powrotna  febris recurrens (wtórne powikÅ‚ania po infekcjach wirusowych)
żð nietypowa  febris atypica
żð trawiÄ…ca - febris hectica
Typy ze względu na czynnik wywołujący:
1. gorączka aseptyczna  pochodzenia zewnętrznego, powstaje w wyniku uszkodzenia
tkanek po urazach, oparzeniach (nie działa czynnik zakaz
ny)
2. gorączka resorbcyjna  gdy w organizmie zachodzi wchłanianie płynów  wylew,
gromadzenie się płynów w worku osierdziowym
3. gorączka na skutek podawania substancji pobudzającej  wcelu pobudzenia układu
siateczkowo śródbłonkowego (białko obcogatunkowe, wyciągi tkankowe)
4. gorączka alergiczna  na skutek reakcji na alergeny  zapalenie gruczołów
okołoodbytowych przez toksyny, przy uczuleniach na antybiotyki; preparatysterydowe,
po niektórych szczepionkach
5. gorączka adynamiczna  przebieg bez podwyższenia temperatury, z innymi objawami
6. gorączka septyczna  związana z pirogenami (związki gorączkotwórcze)
zewnÄ…trzustrojowa (bakterie wirusy); wewnÄ…trzustrojowa (zatrucie toksyny)
miejsce na zeskanowane wykresy gorÄ…czek
BADANIE T
TNA
Prawidłowa ilość tętna na minutę
Konie 28 - 42
Bydło 36  80
Owce, kozy 70  80
Åšwinie 60  80
Psy 60  120
Lisy 80  240
Koń  tętno badamy na tętnicy szczękowej zewnętrznej (a.. maxillaris externa) przebiegającej we
wcięciu naczyniowym żuchwy (okolica sanek)
Bydło  tętno badamy na tętnicy twarzowej (a. facialis)przebiegającej przed przednią krawędzią
mięśnia żwacza (m. masseter)(chwyt oburącz od góry, opuszkami palców)
Mięsożerne  tętno badamy na tętnicy udowej (a. femoralis) w dole udowym po wewnętrznej stronie
uda (ręką od przodu, kciuk na zewnątrz)
Świnie  tętna się nie mierzy (zbyt duże otłuszczenie)
Awaryjnie można mierzyć tętno na tętnicy ogonowej lecz leży ona w rynience nie można wyczuć
napięcia i wypełnienia naczyń
Lekarze terenowi mierzą tętno zazwyczaj przy badaniu per rectum
Badania dokonuje się przez całą minutę (u psów występuje arytmia oddechowa co pociąga za sobą
zmianę pracy serca; zianie psa = wolne tętno)
Wielkość tętna  siła jaką odczuwamy
Napięcie wyczuwamy siłą jakiej musimy użyć do zamknięcia światła naczynia
Tętno
przyspieszone  frequens
rzadkie  rarus
Ze względu na napięcie:
nitkowate  filiformis (agonalne)
twarde  durus (marskość nerek)
miękkie  molis (niedociśnienie tętnicze)
drutowate  contractus (przy zatruciach ołowiem)
Ze względu na wypełnienie:
pełne  plenus
puste  vacuus
Ze względu na wielkość:
duże  magnus
małe  parvus
Ze względu na formę:
chybkie  celer
leniwe  tardus
normalne - normus
ODDECHY
Badamy przez oglÄ…danie obserwujÄ…c ruchy klatki piersiowej
Prawidłowa liczba oddechów na minutę
Konie 8 - 16
Bydło 12 - 25
Owce, kozy 16 - 30
Åšwinie 15 - 20
Psy 14  24
Oddechy:
-przyspieszone  polypnoe (połączone z tachycardią  przyspieszenie rytmu serca)
-zwolnienie  oligopnoe (połączone z bradycardią  zwolnienie rytmu serca)
-bezdech - apnoe
W
ZA
Y CHA
ONNE
Układ limfatyczny reagujący na wszystkie bodz
ce
Niektóre czynniki wywołują stan zapalny jego dwie formy to przewlekła i ostra
Bada się węzły chłonne powierzchowne
Badanie węzłów chłonnych:
1. wielkość i kształt (wielkość podaje się w centymetrach lub porównuje się do znanych warzyw i
owoców)
2. budowa (węzeł chłonny prawidłowy ma budowę zrazikową w stanach patologicznych budowa
zrazikowa jest zatarta)
3. konsystencja (sprężynująca, ciastowata;u zdrowego zwierzęcia jest tęga, niepodatna na ucisk)
4. temperatura węzła chłonnego (w stanie prawidłowym jest taka sama jak otaczających go
tkanek)
5. bolesność (zdrowy jest niebolesny)
6. przesuwalność na podłożu i skóry nad nim
Węzły chłonne badane u poszczególnych gatunków zwierząt:
Konie :
Węzły chłonne podżuchwowe-l. Submandibularis (dół żuchwy, strona wewnętrzna, w tzw. sankach)
Węzły chłonne fałdu kolanowego-l.poplitei
Węzły chłonne pachwinowe powierzchowne-l.inguinales superficiales (u klaczy nadwymieniowy , u
ogierów przyprąciowy)
Bydło i owce:
Węzły chłonne podżuchwowe (kąt żuchwy, pod ślinianką)
Węzły chłonne przedłopatkowe  l.prescapulares (nad stawem barkowym)
Węzły chłonne fałdu kolanowego (nad skórnym fałdem kolanowym)
Węzły chłonne nadwymieniowe (nasada wymienia)
(jeśli występuje białaczka to w dole słabiznowym wyczuwalne są węzły chłonne słabiznowe wielkości
i kształtu pięciozłotówki)
Psy i koty:
Węzły chłonne podżuchwowe (kąt żuchwy pod ślinianką)
Węzły chłonne podkolanowe (w dole podkolanowym)
Ewentualnie węzły chłonne przedłopatkowe( u owczarków, terierów, sznaucerów, dogów
bernardynów)
Åšwinie:
Węzły chłonne trudno wyczuwalne
Cechy ostrego zapalenia węzłów chłonnych (lymphadenitis acuta):
żð powiÄ™kszony (przekrwienie, pÅ‚yn surowiczy)
żð ksztaÅ‚t zmieniony, budowa zatarta
żð konsystencja elastyczno-twardy, napiÄ™ty, cheÅ‚bocÄ…cy
żð gorÄ…cy
żð bolesny
żð przesuwalność na podÅ‚ożu zachowana (przy nacieczeniu tkanki otaczajÄ…cej może być
nieprzesuwalny, możliwość tworzenia się przetok
Cechy przewlekłego zapalenia węzłów chłonnych (lymphadenitis chronica):
żð powiÄ™kszony
żð ksztaÅ‚t zmieniony
żð budowa zatarta
żð konsystencja elastyczna lub zatarta
żð niebolesny
żð temperatura otaczajÄ…cych tkanek
żð nieprzesuwalność na podÅ‚ożu i skóra nad nim nieprzesuwalna
niekiedy przechodzi w przewlekłe zapalenie naczyń chłonnych  lymphangioitis, zaś przewlekły taki
stan na kończynach prowadzi do słoniowatości (elephantiasis), twałej deformacji
Na kole i egzaminie praktycznym
Bydło:
Węzły chłonne podżuchwowe  za kątem żuchwy w okolicy ślinianki (oburącz za kątem żuchwy,
wielkości śliwki
Węzły chłonne przedłopatkowe  na wysokości stawu barkowego (przesuwając ręką po szyi
wyczuwamy wrzecionko ok.12 cm długości
Węzły chłonne fałdu kolanowego  nad skórnym fałdem kolanowym (kładziemy rękę na guzie
biodrowym i zsuwamy w dół po boku krowy, wyczuwamy wrzecionowaty ok. 8 cm węzeł
Węzły chłonne nadwymieniowe  w nasadzie wymienia (podchodząc od tyłu do więzadła
podwieszającego) wielkości ziarenek grochu
Psy:
Węzły chłonne podżuchwowe  za kątem żuchwy, pod ślinianką, okrągłe wielkości od ziarna
soczewicy do ziarna grochu, w zależności od rasy zwierzęcia
Węzły chłonne podkolanowe  na kończynie tylnej, pod kolanem, płaskie wielkości pestki śliwki
Badanie błon śluzowych
Dostępne do badania błony śluzowe:
żð spojówka oka (bÅ‚ona powieki górnej, dolnej, i trzeciej)
żð Å›luzówka przedsionka jamy ustnej i nosowej (przedsionek jamy ustnej to przestrzeÅ„ pomiÄ™dzy
wewnętrzną powierzchnią policzków i zewnętrzną ścianą dziąseł; przedsionek jamy nosowej to
przestrzeń jamy nosowej do ujścia przewodów łzowych (tractus lacrimalis) , u bydła
przedsionek jamy nosowej przechodzi w śluzawicę, u psów mogą być obecne zmiany związane
z obecnością kamienia nazębnego (paradontoza)  zapalenie przyzębia, namnażanie
pierwotniaków, nieprzyjemny zapach z pyska (leczone sulfonamidami i metronidazolem)
żð Å›luzówka przedsionka pochwy (badamy jednÄ… rÄ™kÄ… palcami wskazujÄ…cym i kciukiem)
żð Å›luzówka napletka
żð Å›luzówka odbytu (na ogół niewidoczna, przy porażeniu odbytu tzw. odbyt ziejÄ…cy, objaw
biegunki nieżytowego zapalenia jelit
Zmiany związane ze stanem błon śluzowych
1. zmiany barwne  bladość (polor, zaczerwienienie, zażółcenie, zasinienie
2. obrzęk (oedema)
3. wybroczyny (wynaczynienia krwi poza ściany naczyń krwionośnych), objaw np. morbus
vaculosus  wybrocznicy u świń w pomorze świń
4. wypływy diectio - odzwierciedlenie stanu fizjologicznego, śluz zawiera białko, ma działanie
ochronne i odżywcze, może powstawać w nadmiarze
Ad.1
Bladość palor  skutek niedokrwienia błon śluzowych- związane z niedokrwistością,
zmniejszeniem liczby krwinek czerwonych), zaburzeniami w krążeniu, po uporczywych
krwotokach błony mogą być porcelanowo białe (przezroczyste); u prosiąt występuje anemia
niedoborowa (anemia procelorum), objawy: bladość błon śluzowych i skóry (jak papier)
Występuje u prosiąt w 1 tygodniu życia, po urodzeniu następuje nagły rozpad hemoglobiny
płodowej (HbF) a organizm ma niewielkie zapasy żelaza więc nowo powstałe krwinki także mają
mało Fe, niedokrwistość niedoborowa, zaś mleko maciory ogólnie ma niski poziom jonów żelaza,
gdy miot liczy 10-12 prosiąt występuje wtedy głęboki niedobór żelaza; na fermach bez interwencji
lekarza zwierzęta nie przeżyją, w 4-5 dniu profilaktyka preparatami z Fe; przy podaniu dużych
ilości Fe w iniekcji trzeba uważać, żelazo musi mieć swój nośnik  globulinę która jest bardzo
podobna do ł-globulin, przy hiperferemii następuje zablokowanie gamma-globulin i blokada
układu odpornościowego (lepiej zatem podawać doustnie organizm sam wybierze ile będzie mógł
zużyć)
zaczerwienienie rubor skutek przekrwienia czynnego (tętniczego; hyperaemia activa)-zastój
krwi w naczyniach tętniczych, lub biernego (żylnego, hyperaemia passiva)-zastój krwi w
naczyniach żylnych;lub przekrwienie mieszane tętniczo-żylne;spowodowane są gorączką,
czynnikami chorobotwórczymi, zmianami miejscowymi danej błony śluzowej
zażółcenie flavedo objaw żółtaczka (icterus)  odkładanie się barwników żółciowych w różnych
miejscach organizmu, możemy wyróżnić :
1. żółtaczkę przedwątrobową (hemolityczną) działają tu czynniki uszkadzające krwinki
czerwone, hemoglobina wychodzi poza obręb erytrocytów, wydalana z moczem,
kałem,występuje na błonach śluzowych
2. żółtaczka wątrobowa  retencja barwników żółciowych, fizjologicznie wychwytywanych
przez wątrobę, na skutek dysfunkcji wątroby jest zwolniona albo niemożliwa, dzięki czemu
barwniki koncentrują się poza wątrobą np. w skórze (hepatopatie  wszystkie stany
chorobowe wÄ…troby)
3. żółtaczka zastoinowa (obturatoryjna)  zaczopowanie przewodu żółciowego, np. kamica
woreczka żółciowego (brak u konia), u bydła na skutek uszkodzeń wątroby motylicą lub
motyliczką, nie ma barwników żółciowych w kale dużo bilirubiny jest w surowicy i moczu
 prowadzi to do uszkodzenia nerek
zasinienie cyanosis-sinica, zastój krwi  zaburzenia w krążeniu w obrębie naczyń włosowatych,
krew niedotleniona, barwnik krwi może przejść poza obręb naczyń
Badanie ogólne oka
Powieki i szpara powiekowa  czy powieki są otwarte czy zamknięte, czy obrzęknięte
Obrzęk powiek
Zwężenie szpary powiekowej
Trzecia powieka
Gałka oczna  wytrzesz (exophtalmus), wypadnięcie gałki ocznej (retractio - popularne u
pekińczyków), zez (strabismus), oczopląs (nystagmus)
żð wytrzeszcz - spowodowany chorobÄ… Graversa-Basedowa (nadczynność tarczycy)
żð zez  zazwyczaj wada dziedziczna rozwojowa; zez może być rozbieżny  divergens i
zbieżny - convergens
żð oczoplÄ…s  zazwyczaj objaw chorób oÅ›rodkowego ukÅ‚adu nerwowego; może być poziomy 
horizontalis (przy wodogłowiu),pionowy  verticalis (przy zapaleniu mózgu), okrężny -
rotatorius
Rogówka  wilgotność, przejrzystość, powierzchnia, wrzód rogówki (ulcus cornea), perforacja
rogówki, jej zmętnienie  przyczyna chorób wirusowych (herpes, korona i adenowirusy), pasożytów
np. telezjoza u bydła (pasożyty w worku spojówkowym), mechanicznych (w tym stanie nie wolno
przypisywać preparatów kortyzonowych)
y
renica  rozszerzenie z
renicy (mydriasis), zwężenie z
renicy (myosis);
Najłatwiej reaguje na światło, atropina powoduje rozszerzenie z
renicy podobnie stres, światłowstręt
przy wściekliz
nie
Badanie powłoki ciała
SKÓRA  DERMA
W badaniu posługujemy się oglądaniem, omacywaniem, badaniem dodatkowym (tj. badanie zeskrobin
skóry, badanie hematologiczne, badanie biochemiczne)
Kolejność badania:
1. włos i wytwory rogowe naskórka - gęstość, osadzenie, elastyczność, połysk, siwizna,
wyłysienia; rogi, opuszki, pazury, kopyta, racice, przestrzeń międzypalcowa (barwa,
połysk, wielkość, kształt, struktura powierzchni, ciepłota, wrażliwość, stan pielęgnacji)
2. naskórek  barwa, grubość, rogowacenie, złuszczenie (na egzaminie praktycznym
mówimy: naskórek przezroczysty rogowaciejący złuszczający się niewielkimi płacikami)
3. skóra właściwa  barwa, wilgotność, zapach, natłuszczenie, ciepłota, elastyczność, świąd,
wykwity i zmiany grubości skóry  obrzęki, odma, zmiany przerostowe
4. badania dodatkowe  zeskrobin skóry, preparaty odciskowe, biopsje, próby śródskórne,
oznaczanie poziomu hormonów
WA
OSY I WYTWORY ROGOWE NASKÓRKA
Funkcje okrywy włosowej: izolacyjna, termoregulacyjna, maskująca, receptorowa, obronna.
Przyleganie i połysk  zdrowe zwierzęta  włosy lub pióra są gęste, przylegające i lśniące
Termoregulacja  dla ostrzyżonych owiec szok termiczny  stany chorobowe
Funkcje obronne  prawidłowy włos to gwarancja, że nie docierają do skóry cząsteczki
chorobotwórcze; odpowiednie pH zabezpiecza przed szerzeniem się infekcji (pH kwaśne)
Nieprawidłowy wygląd sierści: zarobaczenie, brak pielęgnacji, niedobory żywieniowe  niedobór Zn,
witamin A i B, niedobór nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), choroby alergiczne skóry
(AZS,AZS), cukrzyca, mocznica, choroby trzustki i wątroby (zwłaszcza jej zapalenie)
AZS  alergiczne zapalenie skóry
APZS -alergiczne popchle zapalenie skóry
Cukrzyca występuje u psów, kotów i wszystkożernych
Pies  kÄ…piel raz na 3 miesiÄ…ce, wskazane szczotkowanie i stosowanie zasypek.
Barwa włosa- fizjologicznie zmiana barwy  siwienie (canities) zanika melanina włos wypełniony
powietrzem, u psów ma miejsce w wieku 6 lat, ui koni 10-15 rok życia
Trwałe odbarwienie włosa  nosówka (wirus upośledza unerwienie naczyń zaopatrujących włosy),
miejscowe  blizny, pociemnienie sierści  przewlekłe stany zapalne, grzybica, nużyca, AZS
Wypadanie włosa w formie przerzedzenia (calvities);wyłysienia (alopetio): zapalenie skóry i
mieszków włosowych, dermatozy, endokrynogenne
Całkowite wypadanie włosa  alopetio universalis  zatrucia pokarmowe, chemiczne (ołowiem),
grzywacze chińskie to rasa prawie bezwłosa
Wyłysienie ograniczone  alopatio localis  mechaniczne ocieranie jako objaw świądu
Wyłysienia plackowate  alopatio armata  grzybica (objawem jest świąd przede
wszystkim grzyby z rodzaju Microsporidium), nużyca (wywołana przez Demodex ricinus, dotyczy ras
krótkowłosych, zmiany wielkości łepka od zapałki, w okolicy policzków, łopatek, zewnętrznych
powierzchni ud, czasem w obrębie klatki piersiowej)
Nadmierny wzrost włosa  hirustismus  wywołane najczęściej błędami hormonalnymi
Zupełny brak włosa  atrichia
Trichorexis  łamliwość
Trichophytosis  grzybica
Folliculitis  zapalenie mieszka włosowego
BADANIE NASKÓRKA
Komórki naskórka  epidermis , ulegają ciągłemu różnicowaniu i złuszczaniu, u psów proces ten
zachodzi w przeciÄ…gu 21-22 dni
Zaburzenia w rogowaceniu:
żð nadmierne rogowacenie  hyperkeratosis  modzele, znaczne zgrubienia warstwy rogowej
naskórka, mało elastyczne, występuje w miejscach gdzie skóra narażona jest na obrażenia
mechaniczne (modzele na Å‚okciach)
żð nieprawidÅ‚owe rogowacenie  parakeratosis  Å‚uszczyca, brak w budowie histologicznej
warstwy ziarnistej  komórki warstwy kolczystej przechodzą w warstwę rogową (rzadkie u
zwierzÄ…t)
żð wadliwe rogowacenie  dyskeratosis  rak kolczystokomórkowy, zaburzenia w budowie
warstwy podstawowej naskórka, zmiany mogą mieć charakter łagodny lub złośliwy
BADANIE SKÓRY WA
AÅšCIWEJ:
Funkcje skóry właściwej: ochronna, czuciowa, maskująca itp.
Posiada :
- barwÄ™
- wilgotność
- natłuszczenie
- zapach
- ciepłotę
- elastyczność
- wady
(u krowy na egzaminie :skóra grafitowa pod włosem ciemnym i różowa z grafitowymi plamkami pod
włosem jasnym, wilgotna, natłuszczona, zapach charakterystyczny dla gatunku, temperatura
równomiernie rozłożona, skóra elastyczna, otarcia, pasożyty inne wady)
Budowa histologiczna:
zrąb - elementy włókniste, kolagenowe, sprężyste, retikulinowe
elementy komórkowe  fibroblasty, histocyty, komórki tuczne-wytwarzają histaminę, serotoninę, PGF,
komórki krwi-limfocyty, granulocyty, komórki plazmatyczne
substancja podstawowa  mukopolisacharydy, kwas hialuronowy, proteoglikany (elementy
budulcowe)
przydatki  włosy, gruczoły łojowe, potowe (gr. apokrynowe)
przydatki skóry: włosy, gruczoły potowe i łojowe, paznokcie i gruczoły apokryfowe
Badanie:
Fizjologicznie barwa skóry zależy od ilości melaniny
Zmiany barwne skóry w warunkach patologicznych:
Odbarwienie  leucodermia  nabyte (bielactwo nabyte  vtiligio), rany, zapalenia skóry, oparzenia,
maceracja, zaburzenia neurotroficzne (ciągłość neuronów)
Bladość palor w oligowalemii, anemii; określamy skórę jako bladą, bladoróżową, papierową lub
porcelanowo białą
Niedokrwistość niedoborowa- anemia procelorum  zmiana hemoglobiny płodowej na dojrzałą ,
podawanie żelaza iniekcyjnie po pewnym czasie powstaje kolibakterioza, ponieważ globuliny
transportujÄ…ce żelazo sÄ… bardzo podobne do gð- globulin i nadmiar żelaza blokuje dziaÅ‚anie normalnych
gð- globulin
Przebarwienia  hyperpigmentatio  nadmiar odkładania się melaniny u niektórych ras psów 
acantosis nigricans u jamników, po wewnętrznej stronie ud, w pachwinach, na brzuchu
Hiperpigmentacja miejscowa  przewlekłe grudkowe zapalenie skóry, zaburzenia w metabolizmie,
nadmiar barwnika przy nużycy, grzybicy, nietolerancji pokarmowej
Hiperpigmentacja uogólniona  hiperadrenokortykoizm, niedoczynność tarczycy, niektóre leki
(lysoderm, minocyklina) [u świń dwie choroby wywołujące zmiany barwne: Ersocheroptix rusopatiex
 wywołuje różycę; wirus pomoru świń]
Zaczerwienienie  rubor  miejscowe lub uogólnione
Przebarwienia:
-Przekrwienie czynne i bierne
-Wybroczyny :
żð punkcikowate  petechie
żð prÄ™gowate  vibicies
żð plamy  ecchymoses
żð podbiegniÄ™cia krwawe  sugilationes
Zażółcenie  flavedo  następstwo odkładania się bilirubiny (żółtaczka  ictinus)
Zasinienie  cyanosis  następstwo zaburzeń w krążeniu
Przekrwienie a wybroczyna
W przekrwieniu zaczerwienienie ustępuje po naciśnięciu, przy wybroczynach nie ustępuje (przerwana
ciągłość naczyń krwionośnych)
GRUCZOA
Y POTOWE
Gradując wobec rozkładu gruczołów potowych
koń, przeżuwacze, świnie, mięsożerne
Różnice gatunkowe
Konie  intensywne pocenie, pot zawiera białko, mocznik, zw. mineralne (daje to specyficzny zapach i
pianę) największe pocenie zachodzi w pachwinach, okolice uszu, szyi, łopatki, wewnętrzna strona ud
Bydło  pocenie rzadkie, okolice uszu, szyi, łopatki, wewnętrzna powierzchnia ud
Psy i koty  brak potów, gruczoły potowe jedynie między opuszkami palców
Poty patologiczne:
żð Poty ciepÅ‚e  przekrwienie skóry
żð Poty zimne  spadek ciÅ›nienia krwi, zapaść zapalenie otrzewnej
żð Poty miejscowe  podrażnienie nerwu obwodowego, poczÄ…tkowa faza zapalenia otrzewnej (w
okolicy słabizny)
żð Nadmierne poty  hyperdrosis universalis ;konie  mięśniochwat porażenny (choroba
poświąteczna), ochwat, schorzenia morzyskowe (od żołądka do okrężnicy małej)
Cecha charakterystyczna bóli morzyskowych  trzystopniowość
1. Å‚agodne
2. mocne
3. ostre  pocenie siÄ™
żð Zmniejszone poty  hyperdrosis, anidrosis ; utrata pÅ‚ynów ustrojowych  gorÄ…czka,
wielomocz, biegunka, zmniejszenie elastyczności skóry, suchość włosów i naskórka
Biegunka : Osmotyczna
Sekrecyjna
Jelit grubych, itp.
żð Poty krwawe  haematodrosis  konie ras lekkich w czasie silnych upałów, po ukÅ‚uciach
owadów, wybrocznica, skaza krwotoczna, pasożyt Parafilaria multipapillosa (nicień
pochodzenia orientalnego, pasożytuje pod skórą u konia, powoduje powstanie podskórnych
krwiaków, krwawiących szczególnie w porze letniej)
żð Poty cuchnÄ…ce  bromidrosis  zmiana skÅ‚adu chemicznego potu, zanieczyszczenie skóry
kałem, moczem ; mocznica, pęknięcie pęcherza moczowego; bydło  ketoza , mięsożerne 
cukrzyca, podanie olejku terpentynowego  zapach fiołków
GRUCZOA
Y A
OJOWE
Nadmierne wydzielanie  Å‚ojotok
Zapewniają połysk, elastyczność włosa
A
ojotok tłusty  seborrhoe oleosa  skutek przetłuszczenia, nieprzyjemny zapach zasychając
tworzy łuski (squama)  łupież, może być punktem wyjścia do niektórych schorzeń (u psów ujście
mieszka włosowego rozszerza się, wnikają bakterie, zropienie+zaburzenia chormnonalne=trądzik
(acne), nie młodzieńczy
A
ojotok suchy  seborrhoe sicca  bardzo obfity łupież
Asteatosis  upośledzenie wydzielania gruczołów łojowych, matowość włosa, zmniejszenie
elastyczności skóry, wysychanie pękanie naskórka, choroby przewlekłe, stany chroniczne
Elastyczność skóry
Badanie :ujęcie fałdu w miejscu dobrze rozwiniętej tkanki podskórnej (szyja w okolicy palearu czyli
fałdu szyjnego)
Elastyczna skóra  rozwinięta tkanka podskórna, uwodniona i napięta tkanka, czynność gruczołów
Å‚ojowych i potowych
Zmniejszenie elastyczności skóry  odwodnienie, niewydolność krążenia, krwotoki, gorączki,
wyniszczenie organizmu, nadmierne rogowacenie, przerost, świerzb, nużyca, rogowacenie ciemne.
Obrzęk (oedema)
Badanie  oglądanie, omacywanie; umiejscowienie, wielkość, kształt, odgraniczenie od tkanek, barwa,
ciepłota, bolesność, konstytucja
Obrzęk niezapalny  oedema non inflammatorium  niebolesny, zimny lub o temperaturze
otaczających tkanek, blady, barwa skóry niezmieniona, konsystencja ciastowata (po ucisku palcem
zostaje wgębienie), przesięk (transsudatum)
Rodzaje obrzęków niezapalnych:
1) zastoinowy ogólny (anasarca)- przy niewydolności serca, krążenia, objąc może całe ciało
2) zastoinowy miejscowy (localis)  ucisk na naczynia krwionośne, limfatyczne (ucisk
uprzężą, opatrunkiem, itd.)
3) opadowy  przy niewydolności krążenia, gdy jest bardzo mała różnica ciśnień w obrębie
naczyń włosowatych, peryferyjnych (kończyny, podbrzusze, przedpiersie; obrzęk opadowy
płuc, gdy zwierzę leży na boku zbyt długo)
4) głodowy  spowodowany niedożywieniem, obniżenie poziomu bialek surowicy (albumin),
dochodzi do spadku ciśnienia onkotycznego (siły z jaką białko wiąze wodę); zakłócona
równowaga ciśnienia onkotycznego i hydrostatycznego, następuje przechodzenie płynów
poza obręb naczyń (choroby przewodu pokarmowego, przewlekłe choroby nowotworowe
5) nerkowy (oedema nephritis)  stan zapalny nerek, zwiększona produkcja aldosteronu,
hyperaldosteronizm; Na i H O obecne, zatrzymywane w organizmie (okolice oczu, powiek,
2
kończyny)
Oedema inflammatorium  obrzęk zapalny  spowodowany infekcjami bakteryjnymi, urazami
(obrzęk przyranny);
Cechy: bolesny, gorący, skóra napięta, zaczerwieniona, wysięk (exudatum) jest mętny, białko
powyżej 3%
Rozległe obrzęki występują przy wągliku, influenzie bakteryjnej koni
Oedema colaterale (obrzęk oboczny)  na skórze w okolicy węzłów chłonnych w stanach
zapalnych narządów, tkanek ułożonych głębiej, zapalnie stawów (także obrzęk przyranny i
alergiczny); bardzo podobny do krwiaka (haematoma- wynaczynienie, wylew krwi do tkanki
podskórnej, napięty, bolesny, wyraz
nie odgraniczony, ulega resorbcji lub organizacji, może ulegać
przerostowi); u psów i kotów w obrębie małżowiny usznej powiększony, chełbocący, punkcje,
nacięcie, deformacja
Wykwity skóry pierwotne (efflorescientiae cutaneae primaria)
Przy rozwoju procesów chorobotwórczych, powstają w określonej kolejności; forma rozwoju stadium
chorobowego, zależy który wykwit (ważna kolejność!!!)
1) plamka (macula)
plamy naczyniowe, powierzchowne zmiany barwne skóry, dobrze widoczne lecz nienamacalne
a) naczyniowe  powstajÄ… z przekrwienia czynnego, majÄ… charakter plamek rumieniowych (macula
erythematosa)
osutek :wysypka=exanthema rozsiane liczne plamki wielkości ziarna prosa;
rózyczka =roseola skupione plamki
są wynikiem podania leku (miejscowa nadwrażliwość na lek przy diaskopii (?) zaczerwienienie
zanika, gładka powierzchnia plam
z przekrwienia biernego  plamy są sine, rozlane, najlepiej widoczne na błonach śluzowych, tam gdzie
cienka skóra  np. pachwiny
wybroczynowe (ecchymoses  wybroczyny) przerwanie ścian naczyń krwionośnych
-kropki, plamki  petechie
-smugowate  vibices
-duże okrągłe  ecchymoses
-krwiak  haematoma
mogą zmnieniać barwę w czasie, w zależności jak szybko dochodzi do przemian hemoglobiny
b) barwnikowe  spowodowane nadmiarem lub niedoborem melaniny (wrodzone i nabyte)
wrodzone- znamiona barwnikowe, plamy błękitne i pręgowate
nabyte- chloasma (osuda)
c) złogowe  na skutek nagromadzenia się barwnika, czynniki zewnętrzne (barwnik heterogenny 
tatuaż), wewnętrzne(choroby metaboliczne, np. plamkiwątrobowe przy chorobach wątroby 
hepatopatiach, nagromadzenie hemosyderyny)
plamy z przekrwienia czynnego znikają bez śladu
plamy z przekrwienia biernego nie leczone pozostajÄ…
zmiany wybroczynowe ustępują samoistnie
plamy złogowe pozostają lub nie, w zależności od tego, czym są wywołane
2) grudka  papula
ograniczone uwypuklenie skóry (płaskie stożkowate)
konsystencja tęga
drobne, większe przerosłe
pojedyncze lub zlewajÄ… siÄ™
schodzą bez śladu, choć jeśli są powikłania  jest blizna (cicatrix)
-naskórkowe  w zewnętrznej warstwie naskórka, są wynikiem wadliwego rogowacenia,
można je zeskrobać
-skórne  obrzęk (wędruje płyn)-charakter naciekowy  do danego miejsca wędrują komórki
plazmatyczne
-naskórkowo skórne  uniesiony naskórek+naciek (histocyty) wskórze właściwej, dochodzi do
uszkodzenia warstwy naskórka
grudki w wyprysku mogą przekształcić się w grudki sączące, nadżerkowe, wrzodziejące
(dermatitis);świąd  rozdrapanie!
Guzek  tuberculum s. nodulum
Uwypuklony wykwit pierwotny ze skóry właściwej, pozostawia bliznę (wielkość orzecha laskowego);
może mieć różną konsystencję: twardy, miękki, płaski, uszypułkowany; po rozdrapaniu powstaje
blizna rozrostowa tzw. dzikie mięso (caro luxurians) nie regeneruje się, gdy ulegnie zropieniu tworzy
czyraki (cystis) [pochodzenia zapalnego, nowotworowego, po zatkaniu ujścia gruczołu łojowego]
Guz  tuber, nodus
Twarda wynisłość skóry, w głębszych warstwach skóry i tkanki podskórnej, większy od orzecha
laskowego (występuje w promienicy), charakter zapalny lub niezapalny, nowotwór, białaczka, może
mieć różną konsystencję (przeważnie jednak twardy), goi się z pozostawieniem blizny lub blizny
rozrostowej
BÄ…bel  urtica
Wyniosłość skóry, ostro odgraniczona, tęga, owalna, okrągła, nieregularna
BÄ…bel pokrzywkowy  po ugryzieniu komara lub oparzeniu pokrzywÄ…
Pokrzywka pokarmowa  choroby zakaz
ne, wÄ…glik, szelestnica
Powstaje nagle i goi się bez śladu, obrzęk podścieliska łącznotkankowego, skóry właściwej, płyn to
wysięk; blady, wokół zaczerwieniony, bąbel uciska na naczynia  skóra pod nim blada, nawet biała;
charakter alergiczny  świąd; pozostawia bliznę, gdy się rozdrapie powstaje nadżerka (goi się z blizną
lub bez)
Pęcherzyk  vesiculum
Wielkość od łepka szpilki do ziarna grochu, wystaje ponad powierzchnię skóry (okrągły, stożkowaty);
wypełniony treścią surowiczą (na skutek obrzęku komórkowego i naskórka lub mięzy komórkami
naskórka)
śródkomórkowy  płyn uciska na jądro  zanik jądra  komórki łączą się i powstaje pęcherzyk
wielokomórkowy (jedno lub wielokomorowy); duży pęcherzyk to pęcherz, np. pęcherz gąbczasto
komórkowy; treść surowicza; zasycha w strup, lekkie przebarwienie; gdy zedrzemy naskórek 
nadżerka  bez blizny, gdy drażnimy powstaje blizna
Pęcherz  bulla
Wypełniony surowiczą treścią, oddziela komórki naskórka od skóry właściwej (ł ok.0.5 cm)
- subcornualis  podrogowy  dochodzi do oddzielenia tylko w warstwie rogowej naskórka (płyn
surowiczy unosi warstwę zrogowaciałą)
- epidermalis  śródnaskórkowy  płyn rozdziela warstwę ziarnistą, czasem kolczystą
- subepidermalis  podnaskórkowy  unosi się cały naskórek
pzyczyna pęcherza to oparzenie, goi się bez pozostawienia blizny, gdy się rozdrapie powstaje najpierw
wrzód potem blizna
Krosta  pustula
Płaska, okrągła, stożkowata (infekcja pęcherzyka i pęcherza), wypełnina treścią ropną ponad
powierzchnią skóry
- follicularis  przymieszkowa  w jamie mieszka włosowego, zawarte w kroście bakterie, przez
uszkodzone naczynie wędrują chłonką i krwią przez naczynia włosowate (follicularis)
- spongiformis  gąbczastokształtna  tak jak pęcherz, komórki z ropą łączą się ze sobą
- naskórkowa  pod warstwą rogową lub kolczystą naskórka (epidermalis)
ropa+krwinki czerwone  krosta czarna (pustula maligna), zasycha w strup, gdy siÄ™ wygoi odpada,
drażniony  wtórne zakażenie  blizna
Zaskórnik  comedone
Przy zespole keratołojowym, nadmierne wydzielanie łoju + zaczopowianie ujść gruczołów łojowych
(masy keratynowe i lipidowe)+hormony=acne (trądzik); zapalenie mieszka łojowego; częste u
grzywaczy chińskich
Wykwity wtórne  efflorescientiae cutanea secundariae
Otarcie  excoratio
Z urzów mechanicznych (lizanie, drapanie, rzucanie się choroby morzyskowe), goi się bez blizn;
liniowe otarcie  przeczosy (abrasio); głębokie draśnięcia, pozostają blizny, płytkie nie
Nadżerka -erosio
Dotyczy naskórka lub błony śluzowej, ubytek naskórka i na skórze po zdarciu grudki, krosty,
pęcherza; jest to dziura w naskorku, wokół jest pas demarkacyjny
Afty  w błonie śluzowej jamy ustnej
zejście bez pozostawienia blizny, gdy dochodzi do zakażennia, powstają owrzodzenia-blizna
Rozpadlina  rhagas naskórek, skóra właściwa (blizna)
Szczelina  fissura liniowe przerwnie ciągłości skóry warstwa rogowa bez blizny
Pęknięcie  rima cutis cały naskórek bez blizny
-rozpadlina to rozszerzenie, pogłębione pęknięcie skóry, może wtórnie owrzodzieć lub ulec zakażeniu
nie muszą być (te trzy) poprzedzone wykwitami pierwotnymi, powstają wokół natoralnych otworów
ciała (odbyt, pochwa, kąciki zewnętrzne oczu, ust )poprzedza je pogrubienie skóry- silne napięcie i
rozciąganie skóry, nawet nie zmienionej chorobowo
Strup  crusta
Zasychanie wydzieliny surowiczej, ropnej, krwistej na powierzchni naskórka lub skóry właściwej,
kształt i wielkość strupa zależy od wielkości i kształtu wykwitu pierwotnego+obfitości wysięku;
powierzchnia dolna  wilgotna i gładka, powierzchnia górna  chropowata
-sączące strupy  exema medidans  u psów
-tarczka woszczynowa  scutula fabi  strup ciemnobrÄ…zowy, trudno oddziela siÄ™ ; kolonie grzyba
woszczynowego; uniesione komórki naskórka; leukocyty zlepione płynem wysiękowym, włosami, goi
siÄ™ bez blizny
Wrzód  ulcus
Sięga głęboko skóry właściwej  w wyniku uszkodzeń mechanicznych, chemicznych, fizycznych,
chorobowych  ubytek patologicznie zmienionej tkanki
Charakter pierwotny  urazy mechaniczne, odleżyny (decubitus)
Charakter wtórny  zejście guza i guzka
Wrzody zgorzelinowe  ulcera gangrenosa  w następstwie martwicy suchej (gangrena sicca) i
rozpływnej (gangrena humida)
A
uska  squama
Powstaje z oddzielającej się częsci zrogowaciałego naskórka (łupież); łatwo złuszczający się strzępek
zrogowaciaego naskórka jako zejście stanu zapalnego, mechanicznego lub niepełnego rogowacenia
wadliwego
Podział:
A
uski otrębiaste  squama furfuraceae  0-4 mm
A
uski właściwe - squama propria - 4-10 mm
A
uski listeczkowate  sqama lamellosa - 10-40 mm
A
uski płatowate - sqama lobullosa - <40 mm
Powierzchnia tych łusek może być sucha, wigotna lub tłustawa
Blizna - cicatrix
Charakteryzuje się zanikiem sttruktury tkanki z której powstała, w miejscu stanu zapalnego, ubytków
tkanki: brak gruczołów łojowych i potowych, brak włosów, zmniejszona sprężystość i ścieńczenie
skóry, nie unerwiona i nieunaczyniona.
Blizna pourazowa  cicatrix traumaticae
Blizna poowrzodzeniowa  cicatrix postulceratione (wielkości i ksztatu wrzodu)
Blizna zanikowa  cicatrix atrophicans
Inne wykwity:
- rozstępy skórne  przy długotrwałym leczeniu glikokortykoidami
- czyrak  furunculus  ostre zapalenie mieszka włosowego, przechodzi w ropień, silny odczy
zapalny i naciekowy
1. cargunculus  czyrak mnogi  obok siebie na licznych mieszkach włosowych
2. furnuculosis  czyraczność  dotyczy całej powierzchni skóry
u pacjentów z nawrotowym ropnym zapaleniem mieszków włosowych  cukrzyca, łojotok, choroby
przemian metabolicznych, zapalnie nerek  spada odporność  maceracja i uszkodzenie naskórka
krosta przymieszkowa
oddzielenie ropne  czop  guz  czyrak (blizna)
- torbiel  cystis  twór guzowaty, zawiera treść o różnej konsystencji, otorbionej w zamkniętej
jamie
wyróżniamy:
naskórkowe  prosak- milium
Å‚ojowe  steatocystoma
mieszane  cystis pilaris
błon śluzowych  cystes mucose oris
pozostawiajÄ… blizny , potrzebne leczenie chirurgiczne
Badania dodatkowe  examinatio accesoria
1. postępowanie diagnostyczne
2. wskazania
3. uwagi
* lampa Wooda  promieniowanie podczerwone, wykrywanie grzybów, mikrosporidiów, trychophytoz
u bydła
* zeskrobina  ektopasożyty i ich formy rozwojowe, powierzchniowe (demodex  nużeniec, scabies 
świerzb drążący, cheyletiella), zeskrobujemy do pierwszej krwi
* szczotkowanie sierści  ektopasożyty, odchody, na białą bibułę (wszy, pchły, wszoły)
* test taśmą samoprzylepną  ektopasożyty, drożdże i bakterie (taśma barwiona metodą DiF-Quick`a)
* wyrywanie włosa  morfologia włosa, dermatofity, ektopasożyty, (penceta)
* płytki kontaktowe  pokryte agarem Dixona (wykrywanie Malasseria sp.)
* preparaty odciskowe  cytologia, grzyby, bakterie, pierwotnuaki ;szkiełkiem podstawowym z miejsc
zmian skórnych, najpierw poskrobać, wydziela się śluz, krew, barwienie na bakterie gram+ i gram- lub
D-G, giemsy (na elementy morfotyczne krwi)
* próby śródskórne  atopowe zapalenie skóry, podawanie antygenów swoistych (trudna interpretacja
wyników)
* biopsja skóry (cienkoigłowa)  histopatologia, histochemia, immunaofluorescencja (próbka
zabezpieczona w 10% formalinie)(toczeń powoduje zmiany w skórze właściwej wykryć go można
jedynie biopsjÄ…)
* krew  hematologia, biochemia, serologia, hormony, tło choroby, niedokrwistość ze zmianami w
moczu, w rozmazie przewaga eozynofili  alergie; barwienie charakterystycznymi substancjami;
biochemia  patologiczne metabnolity (mocznik, kreatynina, cukier); serologia (odporność); hormony
tarczycy, płciowe, kory nadnerczy nad lub niedoczynność narządów; profil cukrowy (glukoza we
krwi)
* mocz  podejrzenie cukzycy  cukier w moczu (cukromocz); stany zapalne pęcherza moczowego i
cewki (białko itd.), cukier itd.
Triada u psów z cukrzycą:
-zapalenie skóry
-zmiany przezierności gałki ocznej
-cukier w moczu
GÓRNE DROGI ODDECHOWE
1. Badanie wydychanego powietrza.
2. Badanie przedsionka jamy nosowej oraz jamy nosowej (wypływy z nosa).
3. Badanie zatok przynosowych (i worków powietrznych u koni).
4. Badanie krtani i tchawicy.
5. Badanie kaszlu swoistego i reakcyjnego.
6. Badanie wyksztusiny.
Ad.1 Badanie wydychanego powietrza.
Przykładamy dłonie grzbietową stroną do otworów nosowych i zwracamy uwagę na:
1. temperaturÄ™
2. siłę wydychanego powietrza
3. dwustronność (obustronność) wydychanego powietrza
4. zapach wydychanego powietrza
prawidłowo: temperatura równa temperaturze ciała, powietrze wydychane z jednakową siłą z obu
nozdrzy o woni swoistej dla gatunku, lub bezwonne
Patologia
 powietrze o temperaturze wyższej (w stanach zapalnych górnych dróg oddechowych, gorączce)
- niejednostronność i zmieniona siła  spowodowane zwężeniem lub niedrożnością górnych dróg
oddechowych, jednogo lub obydwu przewodów nosowych  nowotworów, zaczopowanie
mechaniczne, chroniczny nieżyt przewodów nosowych, zwężenie w przypadku obrzęku
- woń cuchnąca  gnilny słodki mdły zapach - proces chorobowy na terenie górnych dróg
oddechowych lub płuc, przebiegający z rozpadem białka (stadium rozpadu nowotworu, zgorzel
płuc, zachłystowe zapalenie płuc, owrzodzenie nosa);
woń podobna do chloroformu, alkoholu  pasożyty płucne u cieląt i jagniąt (glistnica ascaridosis)
woń acetonowa  ketonemia u bydła (ketosis)
woń moczu  mocznica (uraemia)
zapach fiołków  przy podaniu olejków eterycznych (wit B  zapach wydychanego powietrza i
1
moczu)
Ad. 2 Badanie nosa
Fizjologicznie symetrzyczne, błona śluzowa ciemno pigmentowana pokryta niewielką ilością
bezwonnego, lepkiego śluzu
Konsystencja wypływów z nosa (diectio nasalis):
-surowiczy  wodnisty, przejrzysty, lejący (ostre zapalenie błony śluzowej nosa, początkowe stadia)
-śluzowo-surowiczy - ciągliwy, przejrzysty
-śluzowy - przy nieżycie górnych dróg oddechowych i nosa
-śluzowo-ropny - ciągliwy, mętny, szarawy z domieszką złuszczonego nabłonka leukocytów, krwinek
czerwonych, przy schorzeniach zatok, oskrzeli, płuc (zapalenie płuc, nosówka, zołzy, zapalenie krtani,
ropne zapalenie węzłów chłonnych
Barwa:
-bezbarwny  poczÄ…tkowa faza zapalenia krtani
-szarobiały
-kremowy  odoskrzelowe zapalenie płuc u cieląt
-różowy
-czerwony  domieszki krwi
-zielony  chlorofil u trawożerców, przy utrudnionym połykaniu dostaje się do nosa
-szafirowy  krupowe zapalenie płuc (uwalnia się hemoglobina), zaraza piersiowa
-brudnoszary (cuchnący)  procesy martwicze na terenie układu oddechowego, zgorzel (zachłystowe
zapalenie płuc)
-biały pieniesty  przy domieszce powietrza na terenie pęcherzyków płucnych, oskrzeli, objawy:
obrzęk płuc, piana przez ubijanie
-krwawienie z nosa  kroplami  epistaxis  pęknięcie naczyń włosowatych, błony śluzowej
nosa, przewlekły nieżyt nosa
 strumieniem  rinorhage  krwotoki, uszkodzenie naczyń większych,
gruz
lica płuc, nieprawidłowe zakładnie sondy u konia
wypływ krwawy; wynik urazów mechanicznych, pękanie naczyń krwionośnych na terenie jamy
nosowej (jednostronnie)
wypływ bez domieszek powietrza  z nosa
wypływ z domieszką powietrza  z płuc (pienisty, jasno czerwony, kaszel, rzężenie)
U koni krwawy wypływ przy założeniu sondy nosowo-przełykowej, szczególnie przy gorączce 
rozpulchnienie.
Badanie błony śluzowej nosa  zmiany chorobowe
Przekrwienie  ostry nieżyt nosa, zołzy, nosacizna, wybrocznica
Sinica (cyanosis)  zastój żylny w niewydolności krążenia
Bladość (palor)  przewlekły, nieżyt nosa, niedodma
Zażółcenie (flavedo)  choroby wątroby, zapalenie żołądka i jelit, ostra niedokrwistość zakaz
na,
pasożyty krwi.
Badanie otworów nosowych i jamy nosowej
Najłatwiej u konia, potem u bydła i psa;
Dokładne oglądanie błon śluzowych, przedsionka jamy nosowej, ujścia przewodów nosowo łzowych,
trzeba zwrócić szczególną uwagę na przsejście skóry w błonę śluzową;
Silny obrzęk powoduje objawy duszności wdechowej, zwracamy uwagę na barwę jamy nosowej,
ubytki, urazy i zmiany na terenie przegrody jamy nosowej; drożnośc przewodów nosowych sprawdza
się za pomocą sondy, gdy występuje obrzęk błony śluzowej to bardzo trudno, przy całkowitej
niedrożności, wyraz
ny opór przy zakładaniu;
Szmer nosowy  stridor nasalis
Badanie przez osłuchiwanie w okolicy nosa; prawidłowo: powietrze bezgłośne lub z lekkim sapaniem
(koń); szmer powstaje lub jest nasilony gdy powietrze z trudnością przedostaje się przez nos słyszalny
jest w czasie wdechu i wydechu; przy obrzęku błony śluzowej; duża ilość wysięku; zmiany kostne
(osteomalacja  rozmiękanie, krzywica)
Szmer spowodowany w jednej przegrodzie nosowej  zanika przy zatkaniu chorego nozdrza, wzmaga
siÄ™ przy zatkaniu zdrowego nozdrza
Szmery zabawowe  gwizdanie, poświstywanie; wynik dobrego humoru zwierzęcia
Chrapanie  stretor
Może występować w czasie snu (boksery, mopsy, psy sttarsze); wynik zwiotczenia żagielka
podniebiennego (podniebienia miękkiego); chorobowo w zaburzeniach stanu świadomości i w agonii
Ad.3) Badanie zatok
Badanie przez oglądanie, omacywanie, opukiwanie (brak osłuchiwania!); u małych zwierząt palcem o
palec, u dużych zwierząt tępą stroną (obuchem) młoteczka;
Badanie dotyczy zatok: szczękowych (u konia) i czołowych (u bydła);;
Schorzenia zatok szczękowych- koń, pies, świnia
Czołowej  krowa
Infekcje związane ze schorzeniami jamy nosowej; scorzenia zębów, paradontoza, wady, zgryzu,
wnikajÄ…ce przez blaszkÄ™ podniebiennÄ…:
U koni  zęby typu rzekomorosnącego, blaszka ulega ścieńczeniu (u starszych koni może ulec
perforacji)
Pies  zęby sekodontyczne, wokół powstaje stan zapalny wynikający z obecności kamienia, stan
zapalny, perforacja zębodołu, brak pobierania pokarmu
Bydło  infekcje ze strony wyrostków rogowych, uraz mechaniczny możdżenia  zapalenie
Stan zapalny zatok
- wypływ z nosa (diectio nasalis), zazwyczaj ropny
- zmiany węzłów chłonnych po tej samej stronie
Badamy przez: oglądanie (uwypuklenia), omacywanie (ostre zapalenie  bolesność; przewlekłe 
podatność na ucisk)
- przez opukiwanie stwierdza się wypuk pudełkowy
wypuk przytłumiony  przy nagromadzeniu w zatoce płynu wysiękowego lub obecności tam
nowotworu
wypuk stłumiony  gdy płyn wysiekowy lub nowotwór zajmuje całą przestrzeń zatoki (od kości do
kości)
U koni jasnych można prześwietlić zatoką przez wprowadzenie małej latarki; zdjęcie RTG 
stwierdzenie zmian nowotworowych, guzy na terenie zatoki szczękowej u psa  włókniaki!
Badanie zatok przynosowych i czołowych
Zatoka szczękowa  sinus maxillaris " 2  miesożerne, koń (badanie  obie dłonie na jednej, potem na
drugiej, potem opukiwanie)
Zatoka czołowa  sinu frontalis  bydło (uciskamy kciukami, potem opukujemy; badamy bolesność,
podatność na ucisk); pośrodkowa przegroda oddziela zatokę lewą od prawej, zatoka tylna przechopdzi
do możdżenia, zatoki przedznie łączą się ale nie mają połączenia z tylną)
Opukiwanie: małe zwierzęta palcem o kość, duże młoteczkiem
Jak badamy  patrzymy na deformację i obrzęki
-dwustronne wysklepienie
-asymetria część twarzowa zatoki szczękowej lub czołowej; nieżyt błony śluzowej, nowotwory,
krzywizna, osteomalacja
u bydła gruz
lice kości  w bliskim sąsiedztwie z wyrostkiem rogowym zatoki szczękowej
Zatoka szczękowa u konia
Zwykle ulega zmianom u koni starszych, bo następuje ścieńczenie blaszek podniebienia (wysuwające
się zęby rzekomorosnące)
Mięsożerne
Zmiany zapalne dziąseł  paradontoza, na bazie kamienia nazębnego ( zła pielęgnacja, żywienie;
infekcje, zmiany struktury blaszki podniebiennej, perforacje)
Granice
Zatoka szczękowa  od przyśrodkowego kąta oka do grzebienia twarzowego; oba kąty przyśrodkowe
oczu do zatoki możdżenia
Zatoka czołowa  powyżej wyrostków jarzmowych kości czołowej (powierzchnia oczodołów)
Badamy przez oglądanie (deformacje), omacywanie (ból, podatność na ucisk), opukiwanie (odgłos
opukowy)
Po zbadaniu zatoki mówimy:
-prawidłowo wykształcone, symetryczne
-niebolesne
-niepodatne na ucisk
-o temperaturze otaczajÄ…cych tkanek
-wypuk pudełkowy
U bydła nasadę rogów
Badanie nasady rogów  zatoka możdżenia; zapalenie zatoki czołowej- przez urazy okolicy rogów, np.
strącenie rogów  rana  bakterie wnikają do zatok  stan zapalny
U owiec Oestrus ovis  giez owczy
Stan zapalny zatok
Zwykle jednostronny, objawy wypływ z nosa+ powiększenie węzłów chłonnych (wypływ ropny-
słodki zapach); osttre zapalnie zatok - uwypuklenie kości, bolesność; przewlekłe  podatność na ucisk
U innych zwierząt zdjęcie RTG
U bydła  zapalenie zatoki czołowej po zbiciu rogu lub jego ułamaniu ( zatoka możdżeniowa)
U psów  zapalenie zatoki szczękowej, obecność kamienia nazębnego, lub wypadanie zębów
(paradontoza)
U koni- schorzenia zębów (przedtrzonowych i trzonowych)
Worki powietrzne  sacci aerophorici
Uchyłki trąbek słuchowych Eustachiusza; znajdują się w trójkącie Viborga (krawędz
zuchwy; mięsień
mostkowo gnykowy; żyła szczękowa zewnętrzna)
Badanie:
1.oglÄ…danie
2.omacywanie  powiększenie, chełbotanie, bolesność, podwyższona temperatura
3.opukiwanie  płyn-wypuk stłumiony
4.punkcja  zabieg diagnostyczny i terapeutyczny (płukanie worków i podawanie leków)
fizjologicznie nie do badanie dopiero w stanach patologicznych kiedy jest powiększona
Stan zapalny worka
-jednostronny: obfity wypływ śluzowy lub śluzowo ropny, obrzęki, bolesność w górnej części szyi (za
żuchwą)
w miejscu worków powietrznych uwypuklenie, obrzęk, może mieć wygląd guza, przy ucisku
chełbotanie, lub pluskanie bo gromadzi się płyn wysiękowy (exudatum)
Odma zachyłka trąbki głosowej: pneumatosis diverticuli tubae auditivae  niedomykanie ujścia
gardłowego trąbki powoduje (podczas biegania) wpadanie powietrza do zachyłka i rozdęcie  wypuk
metaliczny
Wypuk jest normalnie przytłumiony, w stanach zapalnych tępy lub stłumiony; w przypadku wzdęcia
(wolterorimus) wypuk jest bębenkowy, z podz
więkiem metalicznym (obecne wtedy gazy gnilne)
Ad.4) Krtań i tchawica  larynx et trachea
a)oglÄ…danie  inspectio
Zewnętrznie można stwierdzić zniekształcenia wrodzone lub nabyte pierścieni tchawiczych, a podczas
ruchów oddechowych przesuwanie się krtani  zwężenie. Obrzęk w okolicy krtani towarzyszy
zapaleniu krtani i tchawicy (laryngotracheitis)
Problem u kotów  (rynotracheitis syndrom)  obrzęk błon śluzowych, trudności w oddychaniu,
wypływ z nosa
b)omacywanie - palpatio
Bada się położenie, kształt, temperaturę, bolesność pierścieni tchawiczych i chrząstek krtani; gdy
wszystko jest w porządku to chrząstki krtani i pierścienie tchawicze są: symetryczne, niebolesne,
elastyczne, o temperaturze otaczających tkanek, lekko przesuwalne względem siebie
W przebiegu zołzów  występuje zapalenie krtani i tchawicy; bolesność (wzmożona tkliwość, wzrost
temperatury miejscowej, często zniekształcenie chrząstek
Tarczyca  glandula thyreoidea
Położona w pobliżu krtani; po obu stronach tchawicy, (uwaga przy badaniu aby nic nie uszkodzić); u
koni i bydła  1-3 pierścieni tchawicy, pies 5-8 pierścieni tchawicy
Praktycznie słabo lub w ogóle nie wyczuwalna, gdy jest powiększona to tak! (przy wolu,
nadczynności, chorobie Graversa-Basedowa, niedoczynności [cachexia, tachycardia, exophtalmus])
Normalnie pierścienie tchawicy są lekko przesuwalne względem siebie, przy porażeniu nerwu
krtaniowego powrotnego (nervus recurrens), chrząstki są słabo przesuwalne względem siebie; drżenie
pierścieni tchawicy lub chrząstek krtani (frenitis trachealis et laryngealis)  wzmożenie szmeru
krtaniowego lub powstawanie szmeru dodatkowego (duszenie, świsty  stridores; czkawka  singultus)
c)osłuchiwanie  auscultatio
szmer krtaniowy  prawidłowy ma charakter chuchający, powstaje przy wdechu podczas przeciskania
się powietrza przez cieśń krtaniową i struny głosowe; ten sam szmer słyszalny jest nad tchawicą i
wtedy jest to szmer tchawicowy, dalej jako szmer pęcherzykowy; szmer krtaniowy jest tym silniejszy i
większy, gdy pojawiają się zmiany prowadzące do zwężenia krtani; zaostrzony szmer krtaniowy 
występuje w stanach zapalnych krtani, tchawicy, gardła, słychać rzężenia, słyszalne nad krtanią i
tchawicą, gdy tam występuje wydzielina i obrzęki błony śluzowej); oglądanie krtani od wewnątrz
możliwe jest u drobiu, psów i kotów, przez rozwarcie jamy ustnej; u dużych zwierząt pzy użyciu
rynolaryngoskopu (rozwieracz; u koni badamy przez nos); badanie przeprowadzamy w kierunku na
nowotwory, zmiany strun głosowych, obrzęki i nieżyty błon śluzowych krtani i tchawicy ; zapadnięcie
i niedowład chrząstki nalewkowatej, dychwica świszcząca
Ad.5)Kaszel
Odruch obronny, wywołany przez podrażnienie zakończeń nerwowych, śluzówki w okolicy garda,
krtani, tchawicy, mający na celu usunięcie ciał obcych (dym , nadmierna ilość wydzieliny)
Kaszel samoistny  objaw chorobowy, występuje przy schorzeniach dróg oddechowych, opłucnej
Kaszel reakcyjny  wywoływany przez badającego w celach diagnostycznych,dla stwierdzenia
charakteru kaszlu i stanu pobudliwości dróg oddechowych; u zwierząt zdrowych trudno wywoływalny,
u chorych zwierząt łatwo wywoływalny
Wywoływanie kaszlu reakcyjnego:
-koń  ucisk na chrząstki nalewkowate krtani
-bydło  wywoływanie bezdechu na ok. 0.5-1 min
-owce\kozy  ucisk na tchawicę lub wywołanie bezdechu
-zwierzęta mięsożerne  ucisk na pierwesze pierścienie tchawicy
Zmiana kaszlu:
-koń  kaszel silny, głośny, głęboki
-bydło  kaszel przedłużony, słaby, chuchający
-owce\kozy  kaszel głęboki, podobny do przerywanego stękania
-pies  kaszel przedłużony, ostre chuchanie
-świnia  gdy występuje podrażnienie, zmusić do kwiczenia, wywołać kaszel
Po kaszlu może wystąpić odruch wymiotny.
Rodzaje kaszlu:
1.) częsty  żadki, napadowy, urazowy
2.) bolesny  częsty, bolesny (przy ostrym zapaleniu opłucnej i krtani, męczący)
3.) głośny  matowy (słaby, nikły)
4.) pokasływanie  częste, słabe nie poprzedzone wdechem
5.) długi, przedłużony  występuje przy obrzęku i zapaleniu strun głosowych
6.) wilgotny  przy obecności rzężeń wilgotnych
7.) suchy  powstaje przy włóknikowym zapaleniu opłucnej
8.) w skutek domiwszania się szmerów ubocznych wyróżniamy kaszel: ostry, chropowaty,
szczekający, ochrypły, gwiżdżący, charczący, porykujący, kwaczący, mruczący
Charakter kaszlu:
1. Wilgotny tussis humidii  w pstrych procesach zapalnych górnych dróg oddechowych,
gromadzenie się dużej ilości śluzu
2. Suchy tussis sibilantes  w przewlekłych procesach zapalnych górnych dróg oddechowych,
gromadzenie się lepkiego i gęstego śluzu i błon rzekowych (pseudomembran)
Siła kaszlu:
W zależności od elastyczności pluc i od siły skurczu mięśni wydechowych; silny  zapalenie krtani,
tchawicy, oskrzeli; słaby  rozedma płuc
Częstość kaszlu
Zależy od pobudliwości błony śluzowej (pojedynczy, rzadki, częsty, przez dłuższy czas jako kaszel
napadowy)
Bolesność kaszlu
-bolesny  ostre stany zapalne krtani, tchawicy, oskrzeli, zapalenie opłucnej
-bezbolesny  przewlekłe procesy zapalne dróg oddechowych
Badanie wykrztusiny - expectoratio
Wydzielina górnych dróg oddechowych wydostawać się może na zewnątrz samoistnie wraz z kaszlem,
można ją pobrać do badania
Badamy: barwę, konsystencję, obecność ciałek ropnych, ślady włóknika
Wykrzusina: ropna, śluzowa, z domieszką krwi (na błonie śluzowej nadżerki)
U zwierząt częste jest połykanie wykrztusiny i zalega ona w przewodach pokarmowych, może
wywoływać wymioty;
Wymaz pobieramy z gardła za pomocą techniki endoskopowej do badań mikrobiologicznych; badania
bakteriologiczne na drobnoustroje
Badanie tarczycy  glandula thyreoidea
Składa się z dwóch płatów, bocznie połączonych wąskim mostkiem, reguluje przemianę białkową,
węglowodanową, mineralną (Ca); u dużych zwierząt 1-3 pierścienie tchawicy. U małych zwierząt 5-8
Badanie:
1.oglądanie  wielkość gruczołu i jego położenie
2.omacywanie  konsystencja, przesuwalność i bolesność
3.USG  powiększenie tarczycy przy niedoczynności u psów i kotów  wola tarczycowe
- w okolicy krtani i tchawicy
- u zdrowych zwierząt praktycznie niewyczuwalna, gdy są zaburzenia  powięksaona i wtedy można
wymacać
Badanie wykrztusiny  expectoratio
Zostaje wyrzucona z krtani, tchawicy, oskrzeli, wraz z kaszlem, zawiera śluz i domieszki; zawartość
najczęściej zostaje połknięta, rzadko na zewnątrz;badania mikrobiologiczne
Badanie klatki piersiowej
Narządy układu oddechowego
Sposoby badania: oglądanie, omacywanie, opukiwanie, osłuchiwanie, nakłucia, RTG
Oglądanie zawsze dwustronne  kształt, symetria, zwiększanie objętości
1. Zmiany objętości i kształtu klatki piersiowej
- Obustronne rozszerzenie - klatka piersiowa beczkowata, występuje przy przewlekłej śródmiąższowej
rozedmie płuc i ostrej rozedmie pęcherzykowej
Faskowaty kształt  wolne końce żeber odstają, ostre rozszerzenie żołądka u konia
- Jednostronne rozszerzenie- głównie u małych zwierząt w przypadkach jednostronnego nacieku
zapalnego płuca, silnej bolesności, obfitym wysięku w jamie opłucnowej, odmie
- Obrzęk zastoinowy  wodnica ogólna (przemieszczenie się płynu, zapalenie opłucnej, obrzęk
zapalny,powstaje deformacja klatki piersiowej
- Bolesny obrzęk pourazowy: różaniec krzywiczy, nakostniaki, zmiany nowotworowe na żebrach
Ruchy oddechowe (opis w Nagórskim)
Typy ruchów oddechowych  udział scian klatki piersiowej i powłok brzusznych
-Typ piersiowo brzuszny  u zdrowego zwierzęcia, przewagqa u samic  piersiowy u samców 
brzuszny
-u psów o koni występuje fenomen oddechowy (przeponowy), wgłębienie przy wdechu za
ostatnim żebrem
-Typ piersiowy  w warunkach patologicznych
stany zapalne i bolesności przepony i otrzewnej, narządów jamy brzusznej, ostre zapalenie opłucnej,
wątroby, śledziony, rozszerzenie żołądka, przełądowanie żwacza, wzdęcia i skręt żołądka,
wodobrzusze, krwotoki w jamie brzusznej
-Typ brzuszny  w warunkach patologicznych
zapalenie opłucnej, zapalenie mięśni mięzyżebrowych, zapalenie osierdzia, złamanie żeber, przy
rozlanym zapaleniu rdzenia kręgowego, zapalenie płuc, rozedma pęcherzyków płucnych
Rytmy ruchów oddechowych
Stosunek wdechu do wydechu
Koń 1 - 1.8
Krowa 1  1.2
Koza 1  2.7
Owca 1  1
Pies 1  1.6
Zaburzenia rytmu oddechowego
Fizjologicznie  podniecenie, strach, radość
Patologie  zapalenie opłucnej, zapalenie oskrzeli, wydech dwudzielny (duszność wydechowa) w
przewlekłej rozedmie pęcherzyków płucnych u koni (brak sprężystości płuc, powietrze zalega w
płucach, pęcherzyki pękają, właściwości sprężyste zanikają, wydech i dodatkowy skurcz klatki
piersiowej)
Arytmia oddechowa  w agonii, zatrucia (BaCl ), morfina, utrata świadomości przy zapaleniu opon
2
mózgowych i mózgu (lecz fizjologicznie u psów)
Oddechy:
Przyspieszone  tachypnoe, polipnoe -zaburzenia czynności mięśni oddechowych (gorączka, zapalenie
płuc, zapalenie oskrzeli, obrzęk nowotworowy, stany anatomiczne)
Zwolnione - bradypnoe, oligopnoe  przy schorzeniach CUN (wylew krwi, wodogłowie, acetonemia u
krów)
Oddechy patologiczne  związane z procesami na terenie organizmu, następuje zmiana szybkości
oddechów, ich głębokości, występuje bezdech
1. oddech zapadowy
najpierw maksymalnie rośnie a następnie maleje amplituda oddechów, przechodzących w bezdech 
zapaść  collapsus
2. oddech Cheyn-Stokesa (mocznicowy)
występują pauzy 15-30 sekund, rośnie maksymalnie amplituda, maleje i następnie dalej rośnie aż do
+
maksimum; mocznica  w ostrej niewydolności nerek (dużo jonów NH co upośledza funkcje mózgu,
4
wątroby i serca); zapach amoniaku w wydychanym powietrzu; (nadciśnienie tętnicze, guzy mózgu,
nerczyce)
3. oddech Biota (meningealny)
po głębokim wdechu następuje przerwa, zapalenie mózgu i opon mózgowych (meningeitis), wylewy
krwi do mózgu
4. oddech Kussmaula (wielkiej kwasicy)
pogłębione, przedłużone fazy oddychania, w stadium kwasicy oddechowej i metabolicznej, nadmiar
CO w organizmie
2
Schorzenia obturatoryjne
-niedodma  hipoxia (niedotlenienie) - krupowe zapalenie pluc, niedrożność oskrzeli, krtani, tchawicy
-metaboliczna kwasica  np. choroby przewodu pokarmowego, z objawami biegunki; z kałem dużo
- -
HCO - jon wodorowęglanowy, przy zaburzeniach funkcji nerek wydalanie H+ zatrzymywanie HCO ;
3 3
zaburzenia przemian metabolicznych: -kwasica mleczanowa (żwacz), -kwasica ketonowa (cukrzyca)
Częstość ruchów oddechowych
- przyspieszenie-tachypnoe : gorączka; niewydolność serca; zapalenie oskrzeli; krupowe zapalenie
płuc; choroby posocznicowe (różyca wąglik); wzdęcie jelit; zapalenie otrzewnej; odma; wysiękowe
zapalenie opłucnej; niedokrwistość; porażenie i zapalenie mięśni międzyżebrowych; tężec;
wodobrzusze; choroby morzyskowe; rzucawka poporodowa; u suk karmiących małych ras, płód
pobiera za dużo mleka zubożenie Ca2+ u suk)
- zwolnienie-bradypnoe :choroby mózgu, utrata świadomości, wodogłowie, agonia, syndrom
Hofflunda u krów (podrażnienie gałązek czuciowych w obrębie przedżołądków), leki np. atropina,
weratryna, także podrażnienie nerwu błędnego; głębokość oddechów- pogłębienie po wysiłku,
powierzchowne przy bolesności klatki piersiowej
Duszność  dyspnoe  zaburzenia w oddychaniu
1. duszność wdechowa  dyspnoe inspiratoria
2. dusznośc wydechowa  dyspnoe expiratoria
3. duszność mieszana  dyspnoe mixta (występuje z przewagą jednogo z rodzajów)
ad.1 Objawy duszności wdechowej  przy przeszkodach w górnych drogach oddechowych sięgających
tchawicy i zwężenia światła oskrzelików; stosunek między wdechem i wydechem 3 - 5:1; żywa gra
skrzydełek nosa, rozszerzenie nozdrzy; rozwarcie jamy ustnej lub oddechy policzkowe; wdech-cofanie
się krtani; głowa i szyja w pozycji wyprostowanej; odchylanie wyrostków łokciowych od klatki
piersiowej; postawa stojąca u dużych, a siedząca u małych zwierząt; oddychanie zwolnione, z
przewagą oddechów piersiowych; zapadanie się w fazie wdechu przestrzeni międzyżebrowych;
słyszalne szmery stenotyczne (słyszalne na zewnątrz bez fonendoskopu), charczenie, słychać przy
wydechu
Przyczyny duszności wdechowej: porażenie skrzydełek nosowych; zwężenie nosa (obrzęk błon
śluzowych, nowotwory, polipy, uwypuklenia kości, złamania przegrody, ciała obce); zwężenie krtani,
kurcz i zapalenie; ropnie zagardłowe i okołokrtaniowe; zapalenie worków powietrznych (u koni);
zwężenie tchawicy i oskrzeli; zapad tchawicowy; ucisk powiększonych węzłów chłonnych (szyjne
głębokie, powierzchowne, żuchwowe, śródpiersiowe)
ad.2 Objawy duszności wydechowej  utrudnione wydychanie powietrza z płuc; stosunek wdechu do
wydechu 5 : 8-9; oddychanie brzuszne; wydech dwudzielny (dwie fazy wydychanego powietrza);
rynienka wydechowa (za linią ostatniego żebra, przy mięśniu skośnym brzucha powstaje zakleśnięcie
powierzchni jamy brzusznej); ruchy odbytu (oddychanie odbytowe- odbyt wydymany na zewnÄ…trz);
uwypuklenie słabizn; u psów wydymanie się policzków  oddychanie policzkowe
Przyczyny duszności wydechowej  zapalenie oskrzelików, dusznica oskrzelowa
ad.3 Objawy duszności mieszanej  objawy 1 i 2 występują najczęściej
Przyczyny duszności mieszanej  obrzęk płuc; krwawienie płuc; wysiękowe zapalenie opłucnej; odma
płucna (zmniejszenie powierzchni oddechowej płuc); pęknięcie przepony (narządy w jamie klatki
piersiowej); przy tężcu (toksyny powodują skurcz mięśni oddechowych); rozedma pęcherzykowa i
śródmiąższowa płuc (zmniejszona sprężystość, występuje zwłaszcza u koni i przeżuwaczy);
zaburzenia przemiany gazowej w płucach (zapalenie płuc, robaczyce płuc); niewydolność sercowa u
owiec i bydła (zapalenie wsierdzia i osierdzia); guzy nowotworowe
Omacywanie - palpatio
Omacujemy w przestrzeniach międzyżebrowych; wzrost ciepłoty ciała  zapalenie oplucnej, zapalenie
ścian klatki piersiowej; wrażliwość przestrzeni międzyżebrowych na ucisk  początkowa faza
zapalenia opłucnej (reumatoidalne u koni i psów, lub gośćcowe zapalenie mięśni mięzyżebrowych);
złamanie żeber, martwica żeber; różaniec krzywiczy w przejściu żeber kostnych w chrzęstne
Drżenie ścian klatki piersiowej  frenitus
-drgania opłucnowe  frenitus pleuralis
-drgania rzężeniowo-oskrzelowe  frenitus roncho-bronchalis
-drgania piersiowo-głosowe  frenitus pectoralis s. vocalis (zapalenie fałdu głosowego
Opukiwanie  percussio
Duże zwierzęta pośrednio  młoteczkiem o plezimetr; małe zwierzęta bezpośrednio  palcem o palec
Na prawidłowy jawny odgłos opukowy klatki piersiowej składają się:
1. uderzeniowy odgłos opukowy
2. współdz
więk ścian klatki piersiowej
3. dz
więk rezonansowy mas powietrznych zawartych w klatce piersiowej
Zmiany mogą być stwierdzone na głębokości 3-7 cm.
Rodzaje opukiwań:
1. planowe (topograficzne)
konie, bydło, małe przeżuwacze
przeprowadza się od 4 do 5 przestrzeni międzyżebrowej, tuż za mięśniem łokciowym (prawym i
lewym), cel :stwierdzenie charakterystycznego odgłosu opukowego
granice pola opukowego płuc u konia
granica tylna I linia 16/17 przestrzeń mięzyżebrowa
II linia 14 przestrzeń mięzyżebrowa zmiany w odgłosie opukowym
III linia 10 przestrzeń mięzyżebrowa
Dolna granica  linia fałdu kolanowego przechodzi w 6 przestrzeń mięzyżebrową w odległości na
szerokość dłoni powyżej linii mostka i w 5 przestrzeni mięzyżebrowej po stronie lewej na stłumienie
sercowe (wypuk jawny w stłumiony)
Przednia granica  IV linia  za mięśniami łokciowymi
linie pionowe wzdłuż 4 przestrzeni mięzyżebrowej i 6 przestrzeni mięzyżebrowej po stronie
lewej 12 cm. nad mostkiem, po stronie prawej 6 cm. nad mostkiem
po stronie prawej wypuk jawny przechodzi w bębenkowy (nad jelitem ślepym); po stronie lewej
wypuk przytłumiony przechodzi w stłumiony (śledziona)
Psy i koty  kończynę przednią należy wyciągnąć do przodu, a bark odciągnąć od ścian klatki
piersiowej
Prawidłowy wypuk klatki piersiowej:
Wypuk jawny  koń, krowa, owca, koza, dorosłe duże psy
Wypuk bębenkowy  koty, małe psy, młode, zwierzęta, króliki, świnki morskie, ptaki ozdobne
Wypuk zajawny  zwierzęta wychudzone
Wypuk przytumiony  zwierzęta otłuszczone
Opukiwanie topograficzne (diagnostyczne)
Cel, to określenie granic pola opukowego płuc (granice płuc)
Koń  poziome linie
I linia  guza biodrowego (górna granica)  od kąta łopatki równolegle pod kręgosłupem, wyrostki
kręgów piersiowych i lędz
wiowych (16/17 przestrzeń mięzyżebrowa)
II linia  guza kulszowego  w połowie łopatki (14 przestrzeń mięzyżebrowa)
III linia  fałdu kolanowego  równoległa do pozostałych (10 przestrzeń mięzyżebrowa)
I  16/17 przestrzeń mięzyżebrowa
II - 14 przestrzeń mięzyżebrowa
III - 10 przestrzeń mięzyżebrowa
Bydło  (13 żeber) opukujemy tylko w I i III linii (II linia  guza kulszowego pokrywa się z linią guza
biodrowego  leżą na tej samej wysokości)
U bydła wyróżniamy 2 pola opukowe:
I pole  załopatkowe
Tylna granica I linia 11/12 przestrzeń mięzyżebrowa
III linia 8 przestrzeń mięzyżebrowa
Dolna granica
III linia przechodzi w dolną granicę na wysokości 5 przestrzeni mięzyżebrowej i przebiega dalej w 4
przestrzeni mięzyżebrowej, w odległości 3 palców od dolnej krawędzi podpiersia  nie dochodzi do
stłumienia (strona prawa  wypuki: jawny  przytłumiony; strona lewa  wypuki: jawny - bębenkowy
II pole  przedłopatkowe
Występuje w postaci niewielkiej płaszczyzny, która na wysokości stawu barkowego położona jest na
szerokość 2 palców i sięga połowy łopatki (u zwierząt chudych wypuk jawny; u zwierząt dobrze
odżywionych wypuk przytłumiony)
Przednia granica - 4 przestrzeń mięzyżebrowa
Linie pionowe  wzdłuż 4 przestrzeni mięzyżebrowej (strona lewa  nad mostkiem; strona prawa  do
mostka)
Odmienność bydła w badaniu płuc: płaty wierzchołkowe u bydła (oskrzele nadtętnicze) jest podzielone
na dwa wierzchołki  skierowane są maksymalnie do przodu (aż do I przestrzeni mięzyżebrowej)
U zwierząt chudych, pole przedłopatkowe jest o wiele więlsze, po wyciągnięciu kończyny przedniej
ku tyłowi, obejmuje 1 i 2 przestrzeń mięzyżebrową, od krawędzi mostka do połowy łopatki (występuje
wypuk jawny!); u bydła, gdysą zmiany w płucach (pasożyty, procesy gruz
licze) najczęściej w płatach
wierzchołkowych występuje niewielkie przytłumienie a nawet stłumienie
Owce i kozy (13 żeber)
-granice pole opukowego jak u bydła; wychudzone  pole przedłopatkowe łączy się z załopatkowym;
robaczyce płuc  w płatach wierzchołkowych
Psy i koty (13 żeber)
Opukujemy bezpośrednio palcem o palec
Tylna granica  bocznie od kręgosłupa
W I lini - 11 przestrzeń mięzyżebrowa
W III lini przez 8 przestrzeń mięzyżebrową
Granica dolna III przebiega od 6 przestrzeni mięzyżebrowej i dalej nad stłumieniem sercowym, aż
poza staw barkowy, gdzie przechodzi w granicę przednią, która biegnie wzdłuż grzebienia łopatki i
przy kręgosłupie łączy się z górna granicą
Linia chrząstkozrostów  dolna granica pola opukowego płuc i górna granica pola stłumienia
sercowego; linie pionowe wzdłuż 4 i 6 przestrzeni mięzyżebrowej, po lewej 2-4 cm. nad mostkiem; po
prawej 1-2 cm. nad mostkiem;
Zmiany chorobowe odgłosu opukowego klatki piersiowej
Patologiczne zmiany granicy płuc:
Powiększenie pola opukowego płuc (przesunięcie tylnej granicy o 1-2 przestrzenie
mięzyżebrowe do tyłu): klasyczny przykład rozedmy pęcherzykowej płuc; rozedmy śródmiąższowej
płuc; odmy płucnej
Zmniejszenie pola opukowego w okolicy serca  przerost i rozszerzenie mięśnia sercowego;
idiopatyczne i urazowe zapalenie osierdzia (płyn w wprku)- do góry lub górno-grzbietowo
Przesunięcie przedniej granicy płuc  guzy nowotworowe, ropnie (z 4 przestrzeni
mięzyżebrowej do tyłu);wypuk stłumiony  silny ucisk trzewii
Przesunięcie ku przodowi tylnej granicy pluc (tył do przodu)  wzdęcia żołądka i jelit;
zaparcia; przeładowanie; wzdęcie żwacza (lewostronne); wodobrzusze; marskość i przerost wątroby;
nowotwory; ropnie okołoprzeponowe (poszerzenie przestrzeni mięzyżebrowych)
Serce  mniejsze stłumienie sercowe, gdy się przesuwa do przodu, środka itp. (ucisk trzewii)-ectopia
cordis
Wypuki patologiczne
1. wypuk zajawny  stoi na pograniczu wartości fizjologicznych i patologicznych, u małych zwierząt
określa się jako dz
więczny bębenkowy; zmniejszona powietrzność klatki piersiowej; powstaje rzy
zmniejszonej grubości klatki piersiowej w następstwie silnego wychudzenia; poszerzenie przestrzeni
mięzyżebrowych, najczęściej przy rozedmie pęcherzykowej płuc, odmie (pneumothorax)  wypuk to 3
objaw patognomiczny
2. odgłos opukowy przytłumiony, stłumiony, tępy (podobny do poukiwania mięsni) zwiększenie
grubości scian klatki piersiowej; obrzęki; obecność włóknika w opłucnej płucnej i ściennej; obecność
guzków gruz
licy na opłucnej (mięsożerne); skostnienie chrząstek międzyżebrowych u koni
bezpowietrzność miąższu płucnego  krupowe zapalenie płuc (koniowate, bydło, mięsożerne);
uszkodzenie śródbłonka naczyń włosowatych, wysięk do światła pęcherzyków, krzepnięcie,
bezpowietrzność; wypuk stłumiony lub przytłumiony; zejście; wyleczenie  st. rozpuszczenia
włóknika, lizy, wypuk zajawny, jawny; zmięśnienie tkanki płucnej  wypuk tępy (krupowe zapalenie
płuc); płyny w jamie piersiowej  stłumienie horyzontalne; guzy śródpiersiowe;
Stłumienie horyzontalne  (u psa najłatwiej) płyn umiejscawia się w jamie opłucnowej przy
wysiękowym zapaleniu opłucnej; płyn jest niezapalny=przesięk (transsudatum); zaburzenia w
krążeniu; syndrom płucn-sercowy - niewydolność sercowa i zastój w obrębie krążenia małego
(płucnego); płyn  opukiwaniem stwierdza się jego obecność; linia pozioma do podłoża (równoległa)
granica między wypukiem jawnym a stłumionym; wskazanie do nakłuwania do jamy opłucnowej 
punkcje dokonuje się poniżej tej linii; nie wolno jednak przekraczać pola opukowego serca; z przodu u
dużych zwierząt po lewej nie przekraczać 5 przestrzeni mięzyżebrowej, a po prawej 4 przestrzeni
mięzyżebrowej; u małych zwierząt po lewej nie przekraczać 6 przestrzeni mięzyżebrowej, po prawej 5
przestrzeni mięzyżebrowej, inaczej wkłujemy się do worka osierdziowego;
Guzy śródpiersiowe u bydła przy białaczce;
3. Wypuk bębenkowy  fizjologicznie u małych i średnich psów, u dużych psów to patologia; odgłos
przypomina uderzenia w bęben; w wrunkach patologicznych powstaje w powierzchniowych
warstwach płuc  powietrznych otoczonych przez tkankę płucną o większej gęstości (zapalenie,
nacieczenie lub wysięk); zapalenie odoskrzelowe płuc  niewielkie ogniska przy oskrzelach, ogniska
są dość głęboko i trudno je stwierdzić; obrzęk płuc; ubytki  jamy w plucach  powstają przy gruz
licy,
lub zgorzeli płuc i odmie; wypadnięcie żołądka, jelit do jamy klatki piersiowej  pęknięcie przepony
( u młodych kociąt otwory przepony nie są zrośnięte i przy gwałtownych ruchach może przepona
pęknąć i narządy jamy brzusznej wnikają do klatki piersiowej, następują: duszność, zmiany
wypukowe, zaburzenia w przewodzie pokarmowym; rozedma podskórna (powierzchniowa)
4. Odgłos opukowy metaliczny  wysokie tony (jak metal o metal); związane z obecnością w płucach
jam kulistych o ł=4-5 cm., położonych blisko ścian klatki piersiowej, o gładkich ścianach,
wypełnionych jednolitą masą powietrza; występuje przy: odmie, rozedmie podskórnej, nad uwięz
niętą
przeponą, w zgorzeli płuc;
5. odgłos pęknięteo garnka (glinianego)=odgłos czerepowy  olla rupta
zmodyfikowany, bezdz
więczny, tępy z domieszką szmeru, skrobania wypuk bębenkowy; powstaje ,
gdy istnieje w płucach jama komunikująca się z oskrzelem,; powietrze dostaje się do jamy i zwiększa
objętość; odma płucna połączona z drganiami oddechowymi; nierównomierne zagęszczenie tkanki
płucnej, stykające się bezpośrednioo z ogniskami bezpowietrznymi; psy i koty  odoskrzelowe
zapalenie płuc (nosówka); wysiękowe zapalenie opłucnej; rozedma podskórna; temu odgłosowi
towarzyszy szmer nieoznaczony (dzbanowy), amforyczny
szmer dzbanowy +odgłos pękniętego garnka = jamy w płucach komunikujące się z oskrzelem
Szmery (stridor) oddechowe oznaczone  główne
·ð Szmer oddechowy pÄ™cherzykowy:
Powstaje przy wdechu, jest to zmodyfikowany szmer krtaniowy, słyszalny nad klatką piersiową. Istota
powstawania znajduje się w krtani (fałdy głosowe- plicae vocales)  silniejszy i dłuższy przy wdechu
niż wydechu
Różnice w intensywności:
- konie  szmer pęcherzykowy jest miękki, słaby, najlepiej słyszalny za łopatką
płuca blisko klatki piersiowej
- bydło  szorstki, najlepiej słyszalny za łopatką
- owce, kozy  słychać ten szmer nad całym polem opukowym płuc, jest ostry i szorstki
- psy, koty -szmer pęcherzykowy jest najsilniejszy i najbardziej ostry (głównie u
kotów)
Im większe zwierzę, tym ma większą klatkę piersiową i słabszy szmer.
Osłuchiwanie:
W granicach pola opukowego,
w I linii (stawu barkowego) u dużych zwierząt w 3 miejscach (fonendoskopem)
w II drugiej linii w dwóch miejscach
w III linii w jednym miejscu
1-----2-----3
4-----5
6
na klatce piersiowej powstaje odwrócony trójkąt i tam osłuchujemy następnie raz przy razie całą
powierzchnię tego trójkąta
u bydła inny zasięg
małe zwierzęta  głównie górna granica płuc (słychać wyraz
nie fonendoskopem)
miejsce osłuchowe tworzy kwadrat:
4------------1
I I
3-----------2
u zdrowych zwierząt nad klatką piersiową słyszymy szmer pęcherzykowy, to zmodyfikowany szmer
krtaniowy (przejście powietrza przez fałdy głosowe)  związane z fazą wdechu
Osłabienie szmeru pęcherzykowego (utrudniony przepływ powietrza w fazie wdechu)
·ð zwężenie dróg oddechowych (obrzÄ™k bÅ‚on Å›luzowych, nowotwory, polipy nosowe)
·ð zmniejszenie sprężystoÅ›ci pÅ‚uc (rozedma pÄ™cherzykowo-pÅ‚ucna, nadmierne gromadzenie
powietrza, pękanie pęcherzyków, zanik elementów sprężystych)
·ð oddychanie powierzchowne (zapalenie mięśni miÄ™dzyżebrowych, włóknik, suche zapalenie
opon )
·ð zrosty opÅ‚ucnowe (powikÅ‚ania po krupowym zapaleniu pÅ‚uc)
·ð nagromadzenie pÅ‚ynu, powietrza w jamach opÅ‚ucnowych (odma)
·ð obfite pokÅ‚ady włóknika i zrosty Å‚Ä…cznotkankowe (urazy mechaniczne, obrzÄ™ki)
·ð obrzÄ™k Å›cian klatki piersiowej (obrzÄ™k zastoinowy)
·ð rozedma podskórna
Wzmocnienie szmeru pęcherzykowego
Duszność, obrzęk błon śluzowych oskrzeli, wysięk, ropa, naloty włóknikowe w oskrzelach (rezonans)
Okresowy- przerywany szmer pęcherzykowy
Bolesność opłucnej, zapalenie oskrzeli, dużo wysięku
Brak szmeru (respiratio nulla)
·ð zatkanie głównych oskrzeli : -powiÄ™kszenie wÄ™złów chÅ‚onnych oskrzelowych
-nowotwory
·ð bezpowietrzność pÅ‚uca, oskrzeli  spowodowana procesami zapalnymi, gruz
licÄ…, bÄ…blowcem,
promienicą, krupowym zapaleniem płuc
Rozedma pęcherzykowa płuc u koni (emphysema alveolaris pulmoni)
·ð beczkowaty ksztaÅ‚t (klatka piersiowa obustronnie rozszerzona )  badamy przez oglÄ…danie
·ð przesuniÄ™cie tylnej granicy do tyÅ‚u
·ð wypuk zajawny
·ð osÅ‚abienie szmeru pÄ™cherzykowego badamy przez opukiwanie
·ð duszność mieszana
Szmer oskrzelowy - patologiczny!!
Nie jest nigdy słyszalny nad klatką piersiową w warunkach fizjologicznych
Szmer oskrzelowy  patologiczny (stridor bronchialis)
Powstaje wskutek znacznego wzmocnienia szmeru krtaniowego, przy zwężeniu dróg oddechowych,
między jamą nosową a dużymi oskrzelami (zwężenie krtani i tchawicy)
Przyczyna :
Drożność oskrzela w bezpowietrzności tkanki płucnej wzmagająca szmer oskrzelowy
Występowanie :
Krupowe zapalenie płuc (objaw patognomiczny!) w stadium hepatisationis  zwątrobienie tkanki
płucnej
Przy nagromadzeniu płynu wysiękowego (exudatum) w jamie klatki piersiowej, pojawia się w górnej
1/3 części klatki piersiowej nad płynem (szmer!)
·ð pÅ‚yn tÅ‚umi wypuk przy: krupowym zapaleniu pÅ‚uc  pÄ™cherzyki sÄ… nieczynne, stadium
zwątrobienia i wysięku!
·ð PÅ‚yn nie tÅ‚umi przy zapaleniu oskrzeli
Badanie przedsionka jamy nosowej
Oglądanie, omacywanie dokładne badanie otworów nosowych, deformacje,
OglÄ…damy z zewnÄ…trz i przez rynolaryngoskop od wewnÄ…trz
·ð ObrzÄ™k okolicy nosa w przebiegu wybrocznicy
·ð ObrzÄ™k alergiczny
·ð Urazy mechaniczne
·ð Zbliznowacenie lub zaschniÄ™ta wydzielina
Obserwacja okolicy zewnętrznej przewodów nosowych
-gra skrzydełek nosowych
-wypływ z nosa
-przedsionki jamy nosowej, ujście przewodu nosowo łzowego , jama właściwa
-drożność przewodu nosowego  zgłębnikowanie
U świń skrzywiona tarcza ryjowa w przebiegu zakaz
nego zapalenia zanikowego nosa (nosoryjówka) 
wirus powoduje deformację kości nosa i chrząstki. Patrzymy na wypływy, barwę, wykwity, naloty.
Wypływ z nosa (diectio nasalis)
Prawidłowo (fizjologicznie) : brak, znikomy, charakter surowiczy
Może być tylko wilgotna śluzawica i lusterko nosowe lub tarcza ryjowa
Długotrwały wypływ z nosa powoduje macerację skóry, wypadanie włosa tworzy się tzw.: rynienka
wypływowa (z zaschniętą wydzieliną)
Wypływ po pochyleniu głowy zwierzęcia lub przy kaszlu :
- Zapalenie zatok
- Zapalenie worków powietrznych u konia
- Krupowe zapalenie płuc
Wypływ jednostronny  stan zapalny przewodu nosowego, zatok okołonosowych, worka
powietrznego, niedrożności jednego przewodu nosowego
Wypływ dwustronny  zmiany zapalne obu przewodów nosowych, schorzenia dalszych odcinków
dróg oddechowych (łącznie z płucami), choroby tchawicy, oskrzeli, płuc
Ilości:
Wypływ skąpy  przy nieżycie nosa i dalszych odcinków dróg oddechowych (gruz
lica u bydła)
Wypływ obfity  w przebiegu przewlekłego nieżytu u ludzi i zwierząt, zapalenie płuc, postać
płucna nosówki, zgorzel płuc, zapalenie zatok, oskrzeli, krupowe zapalenie płuc
Wypływ bardzo obfity (rinorhoe)  gdy wypływa gwałtownie z zachyłków, z zatok, z worków
powietrznych, przy kaszlu, przy gwałtownych ruchach
U dużych zwierząt resztki pokarmu przy wymiotowaniu z nosa
Podajemy:
1. ilość wypływu
2. jego konsystencjÄ™
3. barwÄ™
4. zapach
5. domieszki
szmer dzbanowy (amforyczny)
szczególna odmiana szmeru oskrzelowego
występuje w przypadku wystąpienia jam powietrznych w płucach komunikujących się z oskrzelami
(odma płucna  wypuk stłumiony)
Wypuk amforyczny (odgłos pękniętego garnka  olla rupta) i szmer dzbanowy występują zawsze
razem, są to zawirowania powietrza które dają odgłos dmuchnięcia w pustą butelkę
Szmery oddechowe (nieoznaczone)
* rzężenia (ronchi)
1. ze względu na warunki powstania
-wilgotne (ronchi humidi)
-suche (ronchi sonores et sibilantes)
2. w zależności od okresu występowania (faza oddechowa)
-wdechowe
-wydechowe
Stopień zaawansowania rzężeń
Siła i wysokość rzężeń zależą od lepkości wydzieliny, intensywności, siły prądu powietrza, wielkości
(ilości) fali płynu.
Podział ze względu na umiejscowienie:
7. drobno bańkowe
8. średnio bańkowe
9. grubo bańkowe
Rzężenia wilgotne (ronchi humidi) występują gdy w oskrzelach jest płyn wysiękowy
(exudatum), który utrudnia przepływ powietrza, płyn jest porywany, przesówa się fala i następuje
rzężenie; proces ten zaczyna się w obrębie oskrzeli (zapaleniem i wysiękiem)
U cielÄ…t  bronchopneumonia
-śmietankowy wypływ
-rzężenia
-duszność mieszana
-ogniska głęboko położone
nieodpowiednie warunki zoohigieniczne, dużo NH , i H O, drażnienie dróg oddechowych, infekcje
3 2
wirusowe, bakteryjne, także biegunka  zespół płucno-jelitowo (pneumoenteritis)
Rzężenia suche (ronchi sonores et sibilantes)  odlewy włóknika, drgania cząsteczek wysięku
wznoszących się w trakcie przepływu powietrza nad powierzchnię błony śluzowej oskrzeli, wysięk
zawiera elementy włóknika (mamy odlew błony, gdy następuje ruch oddechowy błona się odrywa 
rezonans)
Zapalenie oskrzeli, odoskrzelowe zapalenie płuc, nieżytowe przewlekłe zapalenie oskrzeli, gruz
lica
płuc, bąblowica.
*trzeszczenia (Crepitationes)
powstają przy odklejaniu się i zlepianiu (w czasie maksymalnego wdechu i wydechu) ścian
pęcherzyków płucnych, pokrytych niewielką warstwą wysięku (płyn zapalny z dużą ilością białka);
delikatny odgłos trzeszczenia (wydech  ściany pęcherzyków zlepiają się ; wdech  ściany
pęcherzyków rozklejają się); występuję przy obrzęku płuc; w początkowej fazie zapalenia krupowego
płuc (stadium nawału i lizy); niedodma na tle uwiądu płuc (mniejsza elastyczność  mało białka w
przesięku); śródmiąższowa rozedma płuc; przy obrzęku  obrzęk niezapalny płuc, przesięk ma mało
białka
*tarcia opłucnowe (affrictus pleurae)
występuje przy ocieraniu się szorstkich, nierównych blaszek opłucnej; w fazie wdechu, głębokiego
oddychania kaszel, zapalenie opłucnej, w okresie początkowym (pleuritis sicca); w gruz
licy,
nowotworach oplucnej; gdy zatka się nozdrza to nie słychać
szmery uboczne
szmery perystaltyczne żoładka i jelit; szmery połykania, szmery tarcia  odróżniamy fonendoskopem,
sÄ… bardziej szeleszczÄ…ce
pluskanie  succsio Hippocratis
podz
więk metaliczny; w jamach płucnych zawiera się płyn i powietrze; rozszerzenie się oskrzeli;
odma plucna; zgorzel (martwica tkanki plucnej); także w obecności płynu+gazu w worku
osierdziowym (urazowe zapalenie worka osierdziowego u bydła, poprzez czepiec ostre przedmioty
wbijajÄ… siÄ™ do worka osierdziowego)
odgłos spadającej kropli -gutta cadens
występuje po ruchu zwierzęcia; w obrębie pęcherzyków płucnych mała ilość płynu (pzesięk) przy
wdechu rozpyla się i przy wydechu jest skraplana; kropla spada na lustro płynu; rzadkie u zwierząt;
objaw zmian chorobowych u ludzi
Nakłucia do klatki piersiowej
Gdy stwierdzamy badaniem obecność płynu w klatce piersiowej; dokonujemy zawsze poniżej linii
stłumienia horyzontalnego; nie można uszkodzić narządów, tylna granica stłumienia pola sercowego
(granica rejonunakłuć odprzodu); żyła piersiowa zewnętrzna  nie możemy jej przebić;nakłucia
dokonujemy w przestrzeniach międzyżebrowych (na żebro które poprzedza przestrzeń mięzyżebrową_
1. wygolenie sierści
2. dezynfekcja
3. odciągnięcie skóry i nakłucie
4. puszczamy skórę  przekłuwamy mięsnie, 2 otwory żeby nie powstała odma
5. pobieramy płyn
UKA
AD KR
ŻENIA
2 działy: badanie sercas oraz układu naczyniowego (tętnice i żyły)
Badanie serca  posługujemy się klasycznymi sposobami: oglądanie, omacywanie, opukiwanie,
osłuchiwanie, oraz badanie EKG (prądy czynnościowe serca)
OglÄ…danie i omacywanie okolicy serca
3/5 serca po lewej
2/5 serca po prawej
za guzem łokciowym a mostkiem w 3-6 przestrzeni międzyżebrowej jest serce; najbardziej leżące na
mostku serce (pionowe) ma pies i człowiek;
poprzez oglądanie i omacywanie można stwierdzić: obrzęk, zniekształcenia ppowierzchni skóry w
okolicy serca; bolesność można stwierdzić omacywaniem lub opukiwaniem (uderzeniami), zwłaszcza
w przestrzeniach międzyżebrowych (zmiany urazowe, nowotworowe)
Uderzenia serca  uderzenia mięśnia sercowego o ściany klatki piersiowej, w fazie skurczu
Udrzenia boczne (komorowe)  konie 5pmż po lewej, 3-4pmż po prawej (8 cm. poniżej linii stawu
barkowego); przeżuwacze 4 pmż po lewej (serce jest odsunięte przez płat sercowy płuca (naturalna
izolacja) w 4 pmż krowa ma szersze żebra; psy i koty  5 pmż nad mostkiem po stronie lewej, najniżej
w trakcie skurczu, serce dotyka koniuszkiem powłok
Uderzenia serca
Przesunięcie uderzeń serca na stronę prawą, ku przodowi, górze, tyłowi
wzrost objętości klatki piersiowej; wodopiersie, wzdęcie żwacza, żołądka i jelit; powiększenie wątroby
i węzłów chłonnych śródpiersiowych u bydła (białaczka); roztrzeń serca  rozszerzenie mięśnia
srecowego  wady serca, nie mylić z rozrostem, dotyczy ścieńczenia ścian komór i przedsinków (serce
nadmuchiwane jak balon)
osłabienie uderzeń serca  zwierzęta otyłe; rozedma pęcherzykowa płuc (powiększone pluca);
płyn w worku osierdziowym i w jamie opłucnowej (urazowe zapalenie osierdzia u bydła); zapaść,
agonia  akcja serca upośledzona
wzmocnienie uderzeń serca  kołatanie (dudniące uderzenia)  osłabienie mięśnia sercowego,
spadek ciśnienia krwi (po krwotoku); gorączka; zapalenie wsierdzia i faza początkowa idiopatycznego
zapalenia osierdzia; przerost mięśnia sercowego (fizjologicznie u sportowców, pracujących, lub w
następstwie wady (patologia)  przerost kompensacyjny); niedokrwistość  hipoxia, intensywna praca
Granice stłumienia sercowego
Opukiwanie, w celu stwierdzenia granicy stłumienia sercowego, u większości zwierząt jest
bezwzględne; może być otoczone czasem przytłumieniem (tkanka płucna)  bydło, przeżuwacze  nie
jest to pole bezwzględne ale względne, bo odgłos poprzez płat sercowy płuca jest przytłumiony;
Koń  występuje stłumienie bezwzględne;
a)przy równomiernie obciązonych kończynach przednich po stronie lewej ma kształt trójkąta
prostokątnego; w 4 przestrzeni międzyżebrowej na wysokości 12 cm od mostka; strona lewa za
mięśniami łokciowymi, w 5 przestrzeni międzyżebrowej
b)przy kończynie lewej wyciągniętej do przodu ma kształt trójkąta równoramiennego, w 4 przestrzeni
międzyżebrowej 7-10 cm od mostka
Bydło  występuje stłumienie (przytłumienie) sercowe tylko po lewej stronie; pole względne; górna
granica stłumienia przebiega 3-4 palce poniżej linii stawu barkowego; powiększenie tego pola jest
zawsze ku górze i przekracza linię stawu barkowego, objaw powiększenia serca; 3 przestrzeń
międzyżebrowa 12 cm od linii mostka, 4 przestrzeń międzyżebrowa 7 cm od linii mostka
Psy i koty  pole stłumienia sercowego ma zasięg po lewej stronie większy niż u innych zwierząt; od 4
do 6 przestrzeni międzyżebrowej; linia chrząstkozrostów  górna granica (żebra kostne w chrzęstne) 
przejście na terenie 6 przestrzeni międzyżebrowej stłumienia sercowego w wątrobowe (opukujemy od
3  6 przestrzeni międzyżebrowej); po prawej nad mostkiem, poniżej linii chrząstkozrostów, niewiele
ponad mostkiem w pasie przytłumienia jest wypuk bębenkowy (opukujemy od 3 do 6 przestrzeni
międzyżebrowej, górna granica 2-3 cm nad mostkiem, dolna granica  linia mostka)
U psa stłumienie sercowe zajmuje 4,5 i 6 przestrzenń międzyżebrową po lewej; stłumienie
bezwzględne  biegnie poziomo, wzdłuż chrząstkozrostu i w 6 przestrzeni międzyżebrowej opada i
przechodzi w stłumienie wątrobowe; stłumienie względne  sięga nieco poniżej linii stawu barkowego;
powiększenie prawej komory  stłumienie względne może sięgać a nawet przekraczać linię stawu
barkowego; powiększenie lewej komory  stumienie zlewa się z wątrobowym
U konia bez względu na przyczynę powiększenie obserwujemy w kierunku guza biodrowego; u bydła
do góry i przekracza linię stawu barkowego;
Powiększenie pola stłumienia sercowego: roztrzeń mięśnia sercowego (dilatatio musculi cordis);
urazowe zapalenie osierdzia u bydła (próby bólowe  nie dotyczą jednak tego kolokwium); przerost
mięśnia sercowego z roztrzenią (przerost kompensacyjny, przy fizjologicznym przeroście nie
występuje powiększenie pola opukowego, gdyż z zewnątrz serce nie jest powiększone); rzekomo
powiększone pole opukowe przy niepowietrzności płuc (krupowe zapalenie płuc), płuca przylegające
do serca ulegaja zwÄ…trobieniu;
Pomniejszenie pola stłumienia sercowego: przemieszczenie serca; powiększenie objętości płuc
(rozedma pęcherzykowa płuc); gazy w worku osierdziowym (pneumopericardiaceae)  może
występować wypuk bębenkowy; gazy w jamie opłucnowej (pneumothorax);
Powiększenie względne  białaczka; choroby nowotworowe u psa; bezwzględne  roztrzeń serca,
wady serca
Tony serca:
Ton I  skurczowy (systoliczny)
Silniejszy, niższy, dłuższy, głośniejszy; tworzą go: skurcz komór i przedsionków, zamknięcie
zastawek dwu i trójdzielnej, napięcie (drżenie) strun ścięgnistych (przy zastawkach przedsionkowo
komorowych)
Ton II  rozkurczowy (diastoliczny)
SÅ‚abszy, dz
więczniejszy, krótszy; toworzą go rozkurcz komór, zamknięcie się zastawek aorty i tętnicy
płucnej (krew chce się cofać do serca, zastawki maja kieszonki, które napełniają się krwią, brak strun
ścięgnistych)
Na bazie tych tonów powstają zmiany patologiczne
Badanie tonów  tylko z lewej strony;
Osłuchujemy w tzw. punktach roboczych (np.koniuszek  praktyczne osłuchiwanie serca)
Ton I  słyszalny jest w okolicy wierzchołka serca po stronie lewej nad mostkiem w 4-5 przestrzeni
międzyżebrowej
Ton II  nad podstawą serca w 4 przestrzeni międzyżebrowej 12-14 cm. nad mostkiem; zaś w 5 pod
linią chrząstkozrostów u małych zwierząt
Zmiany tonu skurczowego i rozkurczowego;
Siła tonw zależy od: siły i częstości skurczów mięśnia sercowego; wielkości ciśnienia tętniczego;
warunków przewodzenia tonów serca;
Akcentacja (wzmożenie) obu tonów serca: po wysiłku; zwierzęta wychudzone; przerost mięśnia
sercowego (mięsień silniejszy); wzrost temperatury (gorączka); zwątrobienie (hepatisatio) płatów
sercowych płuc  lepsze przewodnictwo odgłosów
Opukiwanie: przerost to wzrostwłókien mięśniowych, bardziej spoisty ale nie ma powiększenia pola
opukowego; większe jest pole przy roztrzeni i zmianach kompensacyjnych
Osłabienie (obniżenie) tonów serca: zwierzę otłuszczone; niewydolność mięśnia sercowego
(insufficientia musculi cordis); zapalenie osierdzia i wsierdzia; płyn w jamie opłucnowej; infekcje
bakteryjne;
Akcentacja tonu I  ton kłapiący  występuje najczęściej z osłabieniem tonu II; obniżenie ciśnienia
krwi; zapaść; silne krwotoki; gorączka; niektóre choroby zakaz
ne; uszkodzenia mięśnia sercowego;
nad zastawką dwudzielną przy zwężonym ujściu przedsionkowo komorowym lewym (stenosis ostii
atrio-ventricularis sinistrii dextri)
Akcentacja tonu II  rozkurczowego  nad zastawką aorty, przy wzroście ciśnienia krwi w krązeniu
dużym; przerost mięsnia sercowego (stany zapalne nerek); marskość nerek oraz marskość i
zwyrodnienie wątroby; nad zastawką tętnicy płucnej przy nadciśnieniu w krążeniu małym (rozedma,
zapalenie płuc)  zespół sercowo płucny (obrzęk, roztrzeń mięśnia sercowego  gwałtowne cofanie się
krwi w kieszonki)
Osłabienie tonu I  do całkowitego zniesienia (niewystępowania); zwyrodnienie mięśnia sercowego
(wirusy np. pryszczycy u bydła, nosówki); zapalenie wsierdzia (świnie  tylko sekcja, ubój;
kalafiorowate rozrosty na wsierdziu, komplikacje różycy, rozrost wsierdzia); niedomykalność
zastawek dwu i trójdzielnej (insufficientia valvulae di et tricuspidalis)  ton przechodzi w szmer
Osłabienie tonu II  nad zastawką aorty i tętnicy płucnej, przy obniżeniu ciśnienia w krążeniu małym i
dużym; zwęzenie ujścia aorty i tętnicy płucnej
(rozdwojenie a rozszczepienie poznać różnice)
Rozdwojenie tonu I  przedłużony  nierównoczesny skurcz obu komór; nadciśnienie tętnicze przy
chorobach; bloki serca; przerost lewej komory serca ( ta-ta/tam; tra-ta)
Rozdwojenie tonu II  rozkurczowego  niejednoczesne zamykanie się zastawek aorty i tętnicy
płucnej; przy wzroście ciśnienia tętniczego; zwężenie ujścia żylnego lewego; niedomykalność
zastawki dwudzielnej (tra/ta-ta;ta/tam)
Rytm cwałowaty  galloprhytmus  występuje przy zaawansowanej niewydolności sercowej (serce
kaput); jest to objaw prognostycznie niepomyślny, występują 3 tony :skurczowy, rozkurczowy i
przedskurczowy; następstwo zaburzeń w wytwarzaniu bodz
ców; nadciśnienie tętnicze; zaburzenia w
przewodnictwie przedsionkowo-komorowym
Punkty główne  puncta maxima
Stwierdzenie zmian w zastawkach i ujściach przedsionkowo komorowych, określają nam szmery
sercowe
Lewa strona Prawa strona
Zastawka tętnicy Zastawka Zastawka Zastawka
płucnej aorty dwudzielna trójdzielna
3 pmż, tuż nad 4 pmż, 1-2 palce 5 pmż, na 3-4 pmż, w 1/3
Koń mostkiem poniżej linii stawu szerokość dłoni dolnej części klatki
barkowego pod liniÄ… stawu piersiowej
barkowego
4 pmż na
3 pmż, nad 4 pmż, 2 palce szerokość dłoni 3pmż w 1/3 dolnej
Bydło mostkiem poniżej linii stawu pod linią stawu części klatki
barkowego barkowego (pod piersiowej
punktem głównym
zastawki aorty)
4 pmż, na
wysokości
3 pmż nad 4 pmż, pod linią 5 pmż, górna chrząstkozrostów;
Pies i kot krawędzią mostka stawu barkowego połowa 1/3 dolnej gdzie po lewej
części klatki stronie jest górna
piersiowej granica pola
stłumienia
sercowego
Szmery sercowe
1. szmery wewnÄ…trzsercowe  wsierdziowe  endokardialne
2. szmery zewnÄ…trzsercowe  osierdziowe  perikardialne
3. szmery osierdziowo-opłucnowe
Ad.1 Szmery wewnÄ…trzsercowe
Charakterystyczny objaw wad serca (vita cordis); są one słyzalne w punktach głównych; są to zmiany
we wsierdziu zastawek oraz ujść żylnych i tętniczych; są synchroniczne z tonami (uderzeniami) serca
Organiczne  wzmagają się po wysiłku i lekach nasercowych
skurczowe rozkurczowe
Krew przedostaje siÄ™ w czasie skurczu przez Krew cofa siÄ™ do serca
elementy serca -zwężenie lewego ujścia przedsionkowo
-niedoczynność (niedomykalność) zastawki komorowego
dwudzielnej lewej -zwężenie prawego ujścia przedsionkowo
-niedoczynność zastawki trójdzielnej prawej komorowego
-zwężenie ujścia aorty -niedomykalność zastawki półksiężycowatej aorty
-zwężenie ujścia tętnicy płucnej -niedomykalność astawki półksziężycowatej
tętnicy płucnej
Jest to jednak teoretyczne podejście, ponieważ niedomykalność zastawki dwudzielnej wiąże się z
innymi chorobami;
występują kombinacje tych szmerów; badamy EKG, echo serca
Czynnościowe  ze względu na różne podłoże szmeru, np. w wtrwarzaniu, przewodnictwie i
pobudzeniu mięśnia sercowego; są niewyraz
ne, chuchające; zmienne; ustępują po wysiłku (nasilenie
po wysiłku  istota próby wysiłkowej
Skurczowe Rozkurczowe
Niewydolność sercowa Nadciśnienie tętnicze
- rozszerzenie włóknistych pierścieni zastawek - zastój krwi w krążeniu małym (choroby
- uwodniona krew (po krwotokach i podaniu układu oddechowego)
preparatów krwiozastępczych) - u zwierząt nie ma typowej choroby
nadciśnieniowej (tylko jako następstwo
innych chorób np. nerwowej)
Ad.2 Szmery zewnÄ…trzsercowe (osierdziowe)
Włóknik znajduje się na listkach osierdzia;
- szmer tarcia osierdziowego  stridor affrictus pericardiaceae  powstaje przy ocieraniu siÄ™
listków osierdzia, zmienny, powierzchowny, synchroniczny z uderzeniami serca; słyszalny w
czasie skurczu i rozkurczu komór; przy ostrym i przewlekłym zapaleniu osierdzia (bez względu na
etiologię); zanika przy nagromadzeniu się płynu w worku osierdziowym
- szmer pluskania  stridor succusio  w worku osierdziowym jest bardzo dużo płynu (z gazem);
występuje u bydła w przebiegu urazowego zapalenia osierdzia (uszkodzenie z czepca); płyn i gaz
sÄ… w worku  wypuk metaliczny
Ad.3 Szmery osierdziowo-opłucnowe - stridor pleuro-pericardiaceae
Są zwykle synchroniczne z pracą serca; występują, gdy osierdzie jest zmienione (z włóknikiem) i
ociera o opłucną płucną (o jej listki); powoduje bezdech; gdy szmer występuje przy wdechu to jest to
szmer osierdziowy; natomiast jeśli występuje normalnie to zmiany sa głównie w opłucnej piersiowej
Wady serca  vita cordis
Pojedyncze (w jednym punkcie), złożone (szmer skurczowy i rozkurczowy w jednym miejscu,
kombinowane
Konie -niedomykalność zastawki aorty (szmer rozkurczowy); powiększenie stłumienia lewo
komorowego; tętno chybkie i duże
Bydło  wady zastawki trójdzielnej (częściej) lub tętnicy płucnej; powiększenie stłumienia lewo i
prawo komorowego; zastój żylny  sinica; duszność wysiłkowa; tętno zylne dodatnie (na żyle
jarzmowej); tętno niemiarowe i małe
Psy  niedomykalnośćzastawki dwudzielnej (na tle reumatycznym)  prowadzi do roztrzeni; szmer
skurczowy; powiększenie stłumienia lewo i prawo komorowego; akcentacja tonu II nad zastawką
tętnicy płucnej; w I etapie wady serca prowadzą do przerostu kompensacyjnego serca, samo serce chce
korygować wadę, powstają zaburzenia w krążeniu dalej roztrzeń serca (dilatatio cordis)
Pojedyncze Złożone Kombinowane
1. niedomykalność zastawki dwudzielnej Zwężenie ujścia i Zwężenie ujścia
2. niedomykalność zastawkitrój dzielnej niedomykalność zastawek przedsionkowo-
3. zwężenie ujścia przedsionkowo- komorowego i
komorowego lewego niedomykanie zastawek
4. zwęzenie ujścia przedsionkowo- aorty
komorowego prawego
5. niedomykalność zastawki aorty
6. biedomykalność zastawki tętnicy
płucnej
7. zwężenie ujścia aorty
8. zwężenie ujścia tętnicy płucnej
Pytanie egzaminacyjne
MECHANIZM POWSTAWANIA PRZEROSTU KOMPENSACYJNEGO  niedoczynność zastawki
dwudzielnej
W momencie skurczu lewej komory, przy niedomykalności