JC WSEZ w A
odzi
Wykład 4
Treść wykładu
Nazwy
1) Definicje pojęcia nazwa
2) Zakres i znaczenie
3) Podziały nazw
1
JC WSEZ w A
odzi
Co to jest nazwa?
Wez
my pod uwagę trzy zdania:
1) Leopold jest kotem.
2) Leopold jest pręgowany.
3) On jest zabawny.
Ogólny schemat podanych zdań przedstawia się
następująco:
jest
Zdania o strukturze jest
nazywamy zadaniami podmiotowo-orzecznikowymi.
Nazwa jest to wyrażenie, które może pełnić funkcję
podmiotu lub orzecznika w zdaniu podmiotowo-
orzecznikowym.
Podana definicja ma charakter syntaktyczny.
Nazwami są zatem: Leopold, kot, pręgowany, on, zabawny.
2
JC WSEZ w A
odzi
W taki właśnie sposób definiował nazwy Tadeusz
Kotarbiński.
Wyrażenie W jest nazwą, gdy bez spowodowania
niedorzeczności może zostać użyte jako podmiot lub
orzecznik zdania atomowego o budowie x jest X.
(T. Kotarbiński)
Z gramatycznego punkty widzenia, do nazw zaliczymy nie
tylko rzeczowniki (typu: pies, człowiek, student, wykład,
burza z piorunami, liczba naturalna), ale również:
 przymiotniki (np. zielony, zdolny, ładny)
 zaimki osobowe (np. ja, ty, ona), wskazujące (np. ten, ta,
to, owy, tamten), nieokreślone (np. coś, ktoś, jakiś),
przeczące (np. nikt, nic, nigdzie)
 liczebniki główne (np. jeden, dwa, sto, tysiąc, miliard),
porządkowe (np. pierwszy, drugi, tysięczny), ułamkowe (np.
ćwierć, pół)
 formy bezosobowe czasownika, tzw. imiesłowy (np.
krwawiący - imiesłów przymiotnikowy teraz
niejszy czynny,
zrobione - imiesłów przymiotnikowy przeszły bierny,
posiwiały - imiesłów przymiotnikowy przeszły czynny, itd.)
3
JC WSEZ w A
odzi
Można podać jeszcze inną definicję nazwy:
Nazwa to jest to wyrażenie, które służy do wskazywania
(oznaczenia) szeroko rozumianych przedmiotów.
Podana definicja ma charakter semantyczny.
Ilustruje to diagram:
nazwa karp
oznacza
przedmiot (obiekt) przedstawiony na rysunku.
4
JC WSEZ w A
odzi
Nazwa nie musi składać się tylko z jednego wyrazu.
Nazwami są np. stół z powyłamywanymi nogami, wściekły
kot wściekłego sąsiada, niezwykle interesujący film, który
polecił mi znajomy oraz frywolny znajomy Koszałk-Opałka.
Każdy z podanych przykładów wskazuje pewien (istniejący
lub nie) przedmiot, jest zatem nazwą.
Za względu na złożoność (budowę) nazwy dzielimy na:
1) proste
 składają się tylko z jednego wyrazu (jednowyrazowe)
2) złożone
 składają się min. z dwóch wyrazów (wielowyrazowe).
Nazwy proste to np. chemia, logika, lekarz.
Nazwy złożone to np. rasowy pies, kwas acetylosalicylowy,
znudzeni mieszkańcy miast i wsi.
Nazwę danego języka charakteryzują 2 atrybuty:
1) znaczenie
 sposób rozumienia nazwy w danym języku
 pojęcie znaczenia utożsamia się zwykle z treścią nazwy
(czyli zespołem cecht, które dany użytkownik języka ma
na myśli, gdy coś orzeka o danym przedmiocie)
5
JC WSEZ w A
odzi
2) zakres
 zbiór wszystkich obiektów (może być pusty), do opisu
których możemy użyć danej nazwy.
Ze względu na znaczenie nazwy dzielimy na:
1) jednoznaczne
 czyli takie, które są rozumiane tylko w jeden sposób
2) wieloznaczne
 czyli takie, z którymi związany jest więcej niż jeden
sposób rozumienia.
Związek między nazwą a danym jej znaczeniem to
konotacja.
konotacja: nazwa �! znaczenie
Konotacja to zespół cech współoznaczonych łącznie przez
nazwę, składających się na jej sens.
Związek między nazwą a obiektami, do których się ona
odnosi to denotacja.
denotacja: nazwa �! zakres
6
JC WSEZ w A
odzi
Zakres (denotacja, ekstensja) danej nazwy jest to zbiór
wszystkich desygnatów tej nazwy.
Desygnat danej nazwy jest to przedmiot (obiekt), trafnie
oznaczony przez tę nazwę.
Podział nazw ze względu na zakres (ilość desygnatów):
1) jednostkowe
 mają dokładnie jeden desygnat
2) ogólne
 mając więcej niż jeden desygnat (co najmniej dwa)
3) puste
 nie mają ani jednego desygnatu.
Nazwy jednostkowe to np. A
ódz
, największe miasto nad
Wisłą, Uniwersytet A
ódzki.
Nazwy ogólne to np. kot, senator, student.
Nazwy puste to np. Koszałek-Opałek, Gargamel,
krasnoludek, strzyga, elf.
Nazwa N oznacza przedmiot P, gdy nazwę N o przedmiocie
P możemy orzec zgodnie z prawdą.
7
JC WSEZ w A
odzi
Nazwa N przy pewnym swym znaczeniu oznacza przedmiot
P, gdy nazwę N o przedmiocie P możemy orzec zgodnie z
prawdą.
Podział nazw ze względu na zakres można wyrazić również
za pomocą diagramu:
nazwy
nieoznaczające oznaczające
(puste) (niepuste)
o intencji o intencji jednostkowe ogólne
jednostkowej ogólnej
Podział nazw ze względu na rodzaj desygnatów (podział ze
względu na to, do czego się nazwy odnoszą, podział ze
względu na kategorię ontyczną desygnatów):
1) konkretne
 odnoszą się do rzeczy, osób, zjawisk
8
JC WSEZ w A
odzi
2) abstrakcyjne
 odnoszą się do cech, relacji, uczuć, procesów
Nazwy konkretne to np. woda, szkoła, burza.
Nazwy abstrakcyjne to np. miłość, liczba rzeczywista,
polityka, uczciwość.
Podział nazw ze względu na sposób wskazywania
desygnatów:
1) indywidualne
 zaliczymy do nich imiona własne, tj. imiona, nazwiska,
nazwy geograficzne, itp. oraz nazwy utworzone przez
 pokazanie palcem np. ta oto studentka
 mogą jedynie pełnić funkcję podmiotu w zdaniu
podmiotowo-orzecznikowym
2) generalne
 zaliczymy do nich imiona pospolite
 są to nazwy, które przysługują przedmiotom ze względu
na jakieś cechy, które tym przedmiotom przypisujemy
 mogą pełnić zarówno funkcję podmiotu jak i orzecznika
w zdaniu podmiotowo-orzecznikowym.
9
JC WSEZ w A
odzi
Nazwy indywidualne to np. Jan, Jan Kowalski, Polska,
Audi, Bałtyk, Tatry.
Nazwy generalne to np. człowiek, miasto nad Wisłą, dobry
sąsiad, morze.
Podział nazw ze względu na jednoznaczność (ostrość)
zakresu:
1) ostre
 jesteśmy w stanie jednoznacznie określić ich zakres
 głównie są to obiekty matematyczne
2) nieostre
 nie jesteśmy w stanie jednoznacznie określić ich zakresu
Nazwy ostre to np. kwadrat (w sensie matematycznym),
tautologia krz, przewodniczący Rady Ministrów.
Nazwy nieostre to np. wysoki człowiek, duże miasto nad
Wisłą, dobry sąsiad, piękna kobieta, tłum, geniusz.
10
JC WSEZ w A
odzi
Podział nazw ze względu na strukturę desygnatów:
1) zbiorowe
 ich desygnaty tworzą zbiory w sensie kolektywnym
 odnoszą się do obiektów, które są niepodzielnymi
zbiorami (tzw. kolektywami), o własnościach nie
przysługujących ich elementom
 to takie, które wzięte w liczbie pojedynczej wskazują
pewien zbiór
2) niezbiorowe
 ich desygnaty tworzą zbiory w sensie dystrybutywnym
 posiadają własności przysługujące całemu zbiorowi
(zakresowi)
Nazwy zbiorowe to np. las, bukiet, parlament, stado,
biblioteka, cmentarz, orkiestra, drużyna, społeczeństwo,
związek.
Nazwy niezbiorowe to np. drzewo, kwiat, poseł, książka,
muzyk, piłkarz.
11