Anna Malarska Katedra Statystyki Ekonomicznej i Społecznej UA

Notatki d WYKA
ADU ze
N k do
STATYSTYKI OPISOWEJ i EKONOMICZNEJ
część I
ę
Polecana LITERATURA
I. WPROWADZENIE DO PRZEDMIOTU
1.1 Statystyka i przedmiot jej badań
1.2 Badanie statystyczne
121P t i b d i t t t
1.2.1 Przygotowanie badania statystycznego
1.2.2 Obserwacja, opracowanie i prezentacja materiału statystycznego
1.3 Pomiar, jego skale i własności
1.4 Klasyfikacja cech
y j
1.5 Wtórne z
ródła informacji
1.6 Tabelaryczne i graficzne formy prezentacji danych
Wszelkie prawa zastrzeżone. Opracowanie przeznaczone jest dla studentów Informatyki
i Ek t ii ł h t ki kł d A M l ki j Rh i i
i Ekonometrii, słuchaczy autorskiego programu wykładu A. Malarskiej. Rozpowszechnianie
w jakiejkolwiek formie części lub całości opracowania wymaga zgody Autorki.
Polecana LITERATURA
 podst awowa:
podst awowa:
Kassyk-Rokicka H. (2001): Statystyka nie jest trudna. Mierniki statystyczne, Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa,
Panek T., Szulc A. [ ] ( ) Statystyka społeczna. Wy g , , ,
, [red.]. (2006): y y p ybrane zagadnienia, SGH, Warszawa,
Puławska-Turyna B. (2005): Statystyka dla ekonomistów, Wydawnictwo Difin, Warszawa,
Rószkiewicz M. (2002): Statystyka. Kurs podstawowy, Wydawnictwo EFEKT, Warszawa,
Starzyńska W [red.]. (2004): Podstawy statystyki, Wydawnictwo Difin, Warszawa,
 uzupeł ni aj ą ca:
Józ
wiak J., Podgórski J. (1997): Statystyka od podstaw, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,
Warszawa
Warszawa,
Malarska A. (2005): Statystyczna analiza danych wspomagana programem SPSS, SPSS Polska,
Kraków,
Panek T. [red.]. (2007): Statystyka społeczna, PWE, Warszawa,
Piłatowska M. (2007): Repetytorium ze statystyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa,
Stanisz A. (2000): Przystępny kurs statystyki z wykorzystaniem programu STATISTCA PL na
przykładach z medycyny, Tom I i II, StatSoft Polska, Kraków,
Zeliaś A (2000): Metody statystyczne Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne Warszawa
Zeliaś A. (2000): Metody statystyczne, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa,
Zeliaś A., Pawełek B., Wanat St. (2002): Metody statystyczne. Zadania i sprawdziany, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa,
2
I. WPROWADZENIE DO PRZEDMIOTU
1.1 Statystyka i przedmiot jej badań
W otaczającej nas rzeczywistości mamy na ogół do czynienia z tzw. procesami
masowymi, jakimi są np. zjawiska ekonomiczne, społeczne, czy ludnościowe. Okazuje się,
że zjawiska te podlegają pewnym prawidłowościom. Ich wykrywaniem zajmuje się m.in.
statystyka.
statystyka.
STATYSTYKA jest nauką społeczną. Jej celem jest poznanie.
Zajmuje się konstrukcją ilościowych metod badania mechanizmów
zachodzących w zjawiskach masowych
zachodzących w zjawiskach masowych.
Prawidłowości będące przedmiotem zainteresowania statystyki nazywa się
Prawidłowości będące przedmiotem zainteresowania statystyki nazywa się
statystycznymi. Ich ujawnienie jest możliwe wtedy, gdy na obserwowane zjawisko oddziałuje
ta sama grupa przyczyn głównych.
W p poznania nauka wykorzystuje dwie metody eksp y
procesie p y y j y: peryment i badanie
statystyczne. Nauki przyrodnicze posługują się eksperymentem (powtarzalnym
doświadczeniem), a nauki społeczne  badaniem statystycznym.
eksperyment
eksperyment
(nauki przyrodnicze)
Nauka poznaje
przez
rzeczywistość
badanie statystyczne
( ki ł )
(nauki społeczne)
3
1.2 Badanie statystyczne
Badaniem statystycznym jest ogół prac mających na celu rozpoznanie określonej
zbiorowości statystycznej i p j ą y przedsięwzięciu tym na
y y j prawidłowości w niej zachodzących. W p ę ę y
ogół wyróżnia się:
ETAP I BADANIA obejmuje następujące czynności:
1. przygotowanie badania
statystycznego,
2. obserwację statystyczną
(zbieranie materiału),
3. opracowanie materiału
statystycznego i prezentacja,
4. analizę wyników
opracowania statystycznego
(op s os o a e)
(opis i wnioskowanie).
4
PRZYGOTOWANIE BADANIA STATYSTYCZNEGO /c.d./
ETAP I: PRZYGOTOWANIE BADANIA STATYSTYCZNEGO obejmuje nast. czynności:
1o definicję celu badania, czyli formalne określenie powodów realizacji badania,
1o definicję celu badania czyli formalne określenie powodów realizacji badania
2o definicję przedmiotu badania tzn.:
a) określenie elementarnego obiektu statystycznego tzw. jednostki statystycznej
(osoby, rzeczy, zjawiska) oraz
(osoby rzeczy zjawiska) oraz
b) określenie zbiorowości statystycznej rozumianej jako ogół (zbiór) badanych
jednostek statystycznych. Cel badania osiągnięty jest wówczas, gdy jednostki statystyczne
są określone pod względem: rzeczowym (co, kto?), przestrzennym (gdzie) i czasowym
(jaki okres objęty jest badaniem ewentualnie w jakim momencie się ono odbywa).
3o określenie zakresu (programu) badania tzn. ustalenie rodzaju i liczby badanych cech.
Pod pojęciem cechy (oznaczanych dużymi symbolami X, Y, Z) rozumiana jest
właściwość jednostek statystycznych, a poszczególne jej odmiany nazywane są
ł ś i ść j d t k t t t h ól j j d i
wariantami cechy (i oznaczane odpowiednio: xi, yi, zi).
Zmiennymi analizy są właściwości opisujące badane zjawisko, których wartości zmieniają
się wraz z przejściem z obiektu do obiektu.
się wraz z przejściem z obiektu do obiektu.
Jednostką analizy jest podmiot, do którego odnosi się wariant /wartość cechy/zmiennej.
Wniosek:
i k
Zmienne analizy = warianty / wartości CECH
J d tk li bi kt ( ) b i t t j b
Jednostka analizy = obiekt (z ang. case): osoba, instytucja, obszar
5
PRZYGOTOWANIE BADANIA STATYSTYCZNEGO /c.d./
4o dobór metod badawczych, czyli sposobów badania prawidłowości zachodzących w danej
zbiorowości statystycznej.
Z punktu widzenia kompl eksowoś ci wyróżnia się:
4.a) badanie całkowite (spis, rejestracja bieżąca), w którym badana jest każda
jednostka zbiorowości generalnej (populacji),
4.b) badanie częściowe, dotyczące losowo wybranych jednostek populacji
tworzących tzw. próbę. W tym zakresie wyró
óżnia się: badanie reprezentacyjne,
ankietowe i monograficzne.
Z punktu widzenia sposobu zbi erani a i nf ormacj i wyróżnia się:
4.2.a) badanie bezpośrednie, 4.2.b) badanie pośrednie
Z punktu widzenia czę st ot l i woś ci są to:
4.3.a) ciągłe, 4.3.b) okresowe, 4.3.c) doraz
ne.
5o dobór metod obserwacji, które związane są z metodą badania.
W badaniu pełnym są to:
W badaniu pełnym są to:
5.1.a) spis statystyczny, 5.1.b) bieżąca sprawozdawczość, 5.1.c) inwentaryzacja.
W badaniu częściowym, w którym obserwowana jest część populacji wykorzystywane
są 4 metody doboru jednostek do próby tj.:
5.2.a) dobór konieczny, 5.2.b) dobrowolny, 5.2.c) celowy, 5.2.d) losowy.
6o określenie z
ródeł informacji, które klasyfikowane są na pierwotne i wtórne.
Pierwotnymi są wszelkie materiały i dane powstające i gromadzone intencjonalnie na
użytek realizowanego badania i w jego ramach .
użytek realizowanego badania i w jego ramach
Zasady, podstawy, organizację i tryb profesjonalnego, niezależnego prowadzenia badań
statystycznych, których wyniki mają charakter oficjalnych danych statystycznych oraz
zakres związanych z nimi obowiązków określa Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o
statystyce publicznej Badania statystyczne statystyki publicznej prowadzi Prezes
statystyce publicznej. Badania statystyczne statystyki publicznej prowadzi Prezes
Głównego Urzędu Statystycznego, ale organem opinodawczo-doradczym w sprawach
6
statystyki jest Rada Statystyki działająca przy Prezesie Rady Ministrów.
PRZYGOTOWANIE BADANIA STATYSTYCZNEGO /c.d./
W rozwiązywaniu problemu badawczego można wykorzystać wtórne z
ródła informacji.
Informacje wtórne to takie, które już istnieją, zostały przez kogoś wcześniej zgromadzone,
Informacje wtórne to takie które już istnieją zostały przez kogoś wcześniej zgromadzone
przetworzone i opracowane w formie umożliwiającej korzystanie z nich. Informacje wtórne
dostarczają wiedzy o tym, co się już wydarzyło, czyli m.in. wiedzy o sytuacji gospodarczej
kraju, wydatkach gospodarstw domowych na towary i usługi konsumpcyjne, wynikach
działalności przedsiębiorstw, sytuacji na wybranych rynkach w minionym okresie itp.
Koszt pozyskania informacji ze z
ródeł wtórnych jest stosunkowo niewielki. Poza tym
mogą być dosyć szybko pozyskane i wykorzystane do podejmowania decyzji. y
ródłem
informacji wtó ó
órnych jest wszelka dostępna literatura i dokumentacja, z której należy
wybierać informacje istotne dla prowadzonych badań. Do z
ródeł wtórnych zaliczamy:
książki i czasopisma, statystyki rządowe, branżowe oraz sprawozdawczość instytucji
rynkowych i przedsiębiorstw, inne opracowania zawierające wyniki badań różnych instytucji.
rynkowych i przedsiębiorstw, inne opracowania zawierające wyniki badań różnych instytucji.
y
ródła wtórne można podzielić także na wewnętrzne (powstające i znajdujące się w
komórkach organizacyjnych podmiotu prowadzącego badania) i zewnętrzne (powstające i
znajdujące się wróżnego typ orgj )
j ją ę g ypu ganizacjach).
7o przeszkolenie pracowników,
8o sporządzenie planu finansowego badania.
Przygotowanie badania jest najważniejszym jego etapem.
Kładzie się cieniem na wszystkich następnych etapach, a w tym
na wynikach przeprowadzonych analiz
na wynikach przeprowadzonych analiz.
7
ETAPY BADANIA STATYSTYCZNEGO /c.d./
Przedmiotem wykładu jest IV ETAP BADANIA STATYSTYCZNEGO, obejmujący m. in.:
Projektowanie badania statystycznego. Techniki opracowania i prezentacji materiału
j y y g p pj
statystycznego. Syntetyczne charakterystyki rozkładów cech statystycznych  miary:
poziomu średniego, dyspersji, asymetrii, koncentracji. Opis współzależności cech.
Metody analizy dynamiki zjawisk. Indeksy indywidualne i zespołowe. Zastosowania
indeksów. Badania prowadzone przez instytucje statystyki publicznej (BBGD, BAEL).
8
1.3 Pomiar, jego skale i własności
Czynność pomiaru polega na przypisaniu określonej kategorii (wariantu) zmiennej,
(zamiennie cechy), każdej jednostce analizy (każdemu obiektowi). Kategoria zmiennej to
(zamiennie cechy), każdej jednostce analizy (każdemu obiektowi). Kategoria zmiennej to
jej opis słowny, bądz
liczba odpowiadająca jej poziomowi. Każdą zmienną charakteryzują
jej osobliwe właściwości, a jej pomiar dokonywany jest w oparciu o określony wzorzec
pomiaru.
Dostępne i nazywa się k l i (poziomami) pomiaru Wyróżnia się
Dostępne wzorce pomiaru nazywa się skalami (poziomami) pomiaru. Wyróżnia się
cztery poziomy (skale) pomiaru:
nominalny
y
jakościowy
porządkowy
Poziom
pomiaru
pomiaru
przedziałowy
ilościowy
ilorazowy
Cechy mierzone na skali nominalnej i porządkowej nazywają się cechami
jakościowymi, a mierzone na skalach interwałowej i ilorazowej (które określa się też
jako skale przedziałowe)  cechami ilościowymi.
Charakterystyczną właściwością statystycznych skal pomiarowych zmiennych (cech)
jest dziedziczenie atrybutów wszystkich słabszych swych poprzedniczek I tak:
jest dziedziczenie atrybutów wszystkich słabszych swych poprzedniczek. I tak:
9
Najważniejsze atrybuty skal pomiarowych
skala nominalna pozwala jedynie na stwierdzenie identyczności lub różności realizacji cech.
Przykład: PA
EĆ, KOLOR, &
skala porządkowa umożliwia porządkowanie liniowe cech. Nie pozwala na kwantyfikację
różnic między obiektami. Oprócz rozróżnialności zachowuje porządek obiektów.
P kł d i WYKSZTAA
CENIA STANU ZDROWIA
Przykład: poziom WYKSZTAA
CENIA, ocena STANU ZDROWIA, &
skala interwałowa (przedziałowa) pozwala określić miarę różnicy między realizacjami cech,
ponieważ definiowany jest w niej punkt zerowy (umowny) oraz jednostka miary. Realizacje
cech wyrażone na tej skali mogą być mnożone i dzielone, ale wyłącznie przez stałą,
cech wyrażone na tej skali mogą być mnożone i dzielone, ale wyłącznie przez stałą,
czyli podlegają przekształceniu liniowemu.
Przykład: pomiar TEMPERATURY w skalach Celsjusza i Fahrenheita
skala ilorazowa (stosunkowa) jest najmocniejszą ze skal. Występuje wniej naturalny punkt
() j jj ą y ęp j j y p
zerowy, czego następstwem jest możliwość wykorzystania porządku ilorazów liczb. Pozwala
określić krotność różnicy między realizacjami cechy, tzn. zachowuje relację równości
ilorazów (stosunków). Nazywana jest też skalą interwałową z zerem bezwzględnym.
Dopuszczalnymi p ą ą j (zachowujące p ą liczb
py przekształceniami są rosnące funkcje liniowe (ją porządek
oraz porządek ilorazów liczb).
Przykład: WIEK, STAŻ PRACY &
10
1.4 Klasyfikacja cech
Konsekwencją poziomów pomiarów jest klasyfikacja cech objętych czynnością nr 3
przygotowania badania związaną z zakresem analizy.
przygotowania badania związaną z zakresem analizy.
Warianty cech
niemierzalnych
opisują słowa,
op sują s o a,
a mierzalnych 
liczby.
Mierzalne cechy ciągłe przyjmują nieskończenie wiele wartości z określonego przedziału
liczbowego [a, b], podczas gdy mierzalne cechy skokowe  tylko niektóre.
Przykład: CZAS, WIEK, WAGA, WZROST, &  są z natury mierzalnymi cechami ciągłymi. Ich
Przykład: CZAS, WIEK, WAGA, WZROST, & są z natury mierzalnymi cechami ciągłymi. Ich
rzeczywiste wartości liczbowe zależą tylko od dokładności pomiaru,
Przykład: LICZBA OBIEKTÓW (osób, rzeczy)  jest z natury mierzalną cechą skokową. Jej
rzeczywiste wystąpienia są liczbami całkowitymi i nie zależą od dokładności pomiaru
rzeczywiste wystąpienia są liczbami całkowitymi i nie zależą od dokładności pomiaru.
11
1.5 Wtórne z
ródła informacji
Największą polską instytucją zbierającą i udostępniającą wszelkie informacje przydatne
w badaniach rynku jest Główny Urząd Statystyczny (GUS) wWarszawie.
12
W badaniach rynku wykorzystuje się również zbiory informacji gromadzone i
publikowane przez inne instytucje administracyjne i rynkowe, tj.: organy ustawodawcze
RP, rząd RP i jego agendy, NBP, Krajowa Izba Gospodarcza (KIG).
13
Nośnikami informacji o rynku są publikacje działających w kraju instytutów i
placówek naukowo-badawczych. Przykładem mogą być opracowania i komunikaty
dotyczące minimum socjalnego i minimum egzystencji opracowywane przez Instytut Pracy i
dotyczące minimum socjalnego i minimum egzystencji opracowywane przez Instytut Pracy i
Spraw Socjalnych (IPiSS) czy biuletyny Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową dotyczące
stanu i prognozy koniunktury gospodarczej Polski.
Do wtórnych z
ródeł informacji należy również zaliczyć informacje dostarczane przez:
agencje badania opinii społecznej (w Polsce badania opinii są m in prowadzone przez Taylor
 agencje badania opinii społecznej (w Polsce badania opinii są m.in. prowadzone przez Taylor
Nelson Sofres  Ośrodek Badania Opinii Publicznej TNS-OBOP, Centrum Badania Opinii
Społecznej CBOS, Demoskop  Grupa Ipsos czy Instytut Badania Opinii i Rynku Pentor.
Wyniki tych badań są zazwyczaj publikowane w prasie bądz
udostępniane przez Internet);
 instytucje konsultingowe informacyjne publikujące księgi adresowe zajmujące się
instytucje konsultingowe, informacyjne, publikujące księgi adresowe, zajmujące się
badaniami rynku, wywiadownie gospodarcze oraz instytucje ratingowe (np.
Dun&Bradstreet, Infodata, Polska Agencja Prasowa)
 instytuty branżowe (np. Instytut Rynku Wewnętrznego i Konsumpcji)
 jednostki badawczo-rozwojowe wyższych uczelni.
jednostki badawczo rozwojowe wyższych uczelni
Dysponentami z
ródeł wtórnych są także fundacje, stowarzyszenia oraz związki
pracowników i pracodawców (np. Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Polska Federacja
Konsumentów). Organizacje te wydają różnego rodzaju biuletyny, informatory, opracowania,
zwołują konferencje prasowe i prowadza seminaria, na których upowszechniają swoje
ł j k f j i d i i któ h h i j j
stanowiska w sprawach społecznych, gospodarczych.
y
ródłem informacji wtórnych są wszelkiego rodzaju media: prasa, radio, telewizja.
Dostarczają one nie tylko bieżącej informacji, lecz także interpretują i komentują zachodzące
zjawiska i procesy rynkowe oraz śledzą ich zmiany.
Oprócz konwencjonalnych z
ródeł informacji coraz większego znaczenia nabierają dane
dostępne w formie elektronicznej (sieci komputerowe, komputerowe bazy danych).
Użyteczne informacje można znalez
ć w wyspecjalizowanych bazach handlowych, katalogach,
Użyteczne informacje można znalez
ć w wyspecjalizowanych bazach handlowych, katalogach,
portalach branżowych, rządowych serwisach informacyjnych, witrynach instytutów
naukowych, stowarzyszeń i organizacji gospodarczych,
14
czy agencjach badań opinii społecznej.
1.6 Tabelaryczne i graficzne formy prezentacji danych
Wynikiem grupowania i zliczania materiału statystycznego są specjalne tabelaryczne
formy prezentacji opisanych, uporządkowanych i pogrupowanych, bądz
nie, danych zwane
formy prezentacji opisanych uporządkowanych i pogrupowanych bądz
nie danych zwane
szeregami statystycznymi.
Wyróżnia się następujące rodzaje szeregów statystycznych:
t kt l ?
 strukturalne: co?
 geograficzne: gdzie?
 dynamiczne: kiedy?
 kumulacyjne: tworzone
ku ulacyj e t o o e
z ww. szeregów
Podstawą analizy struktury
Podstawą analizy struktury
zbiorowości są szeregi
strukturalne opisujące wła-
ściwości badanej zbiorowości.
Przedmiotem zainteresowania przedstawicieli dyscyplin społecznych (socjologia,
Przedmiotem zainteresowania przedstawicieli dyscyplin społecznych (socjologia,
psychologia, pedagogika) są szeregi oparte na cechach niemierzalnych, a szeroko
rozumianych nauk ekonomicznych, czy demografii  szeregi oparte na cechach mierzalnych.
15
Szeregi oparte na cechach mierzalnych:
Szczegółowy szereg statystyczny (strukturalny) jest dwukolumnowym zestawieniem
informacji o liczbie porządkowej i wartościach (wariantach) xi cechy X. Liczba pozycji
(wierszy) w szeregu jest liczbą obserwacji i wynosi N.
Jeżeli wartości cechy X są uporządkowane (na ogół rosnąco) a ich realizacjom
przyporządkowane zostają odpowiednie liczby jednostek (obserwacji) wówczas dany jest
empiryczny rozkład jednej cechy zwany rozdzielczym szeregiem statystycznym
empiryczny rozkład jednej cechy zwany rozdzielczym szeregiem statystycznym.
Pierwsza z dwóch kolumn szeregu rozdzielczego (punktowego i przedziałowego)
zawiera wartości (warianty) xi realizacji cechy X, druga natomiast  częstości wystąpień ni
danych wartości cechy. Liczba pozycji w szeregu jest liczbą k klas wartości cechy. Liczba klas
danych wartości cechy. Liczba pozycji w szeregu jest liczbą k klas wartości cechy. Liczba klas
nie odpowiada więc liczbie obserwacji N, którą wyznacza łączna suma częstości wystąpień
16
we wszystkich klasach.
Doprecyzowując, rozkładem zmiennej (cechy) nazywa się każde (tabelaryczne i
graficzne) zestawienie wszystkich par wartości zmiennej xi z częstościami ni ich
występowania, czyli ciąg par {xi, ni} dla i=1,2,..,k. Rozkład zmiennej prezentują:
występowania czyli ciąg par {x n } dla i=1 2 k Rozkład zmiennej prezentują:
rozdzielcze szeregi punktowe i przedziałowe,
wykresy: punktowy-skokowy, histogram (słupkowy), łodyga i liść, punktowy-ciągły.
Przykłady wizualizacji rozkładu:
17
y
s
Wykres słupkowy
g
Histogram
Wykres liniowy (cecha ciągła)
Wykresy kołowe:
18
Wykres łodyga i liść: obrót  90o Histogram
19
Były to: Notatki do WYKA
ADU ze
B ł t N t tki d WYKA
ADU
STATYSTYKI OPISOWEJ i EKONOMICZNEJ
STATYSTYKI OPISOWEJ i EKONOMICZNEJ
cz. 1: WPROWADZENIE DO PRZEDMIOTU
ZA UWAG
DZI
KUJE
Anna Malarska
�
Katedra Statystyki Ekonomicznej i Społecznej UA

Wszelkie prawa zastrzeżone. Opracowanie przeznaczone jest dla studentów i słuchaczy
autorskiego programu wykładu A. Malarskiej. Rozpowszechnianie w jakiejkolwiek formie
części lub całości opracowania wymaga zgody Autorki.
20