JC WSEZ w A
odzi
Wykład 7
Treść wykładu
Definicje
1) Uwagi historyczne
2) Definicja a definiowanie
3) Budowa definicji
4) Pojęcie stylizacji
5) Podział definicji ze względu na budowę definiendum
6) Cel definicji
1
JC WSEZ w A
odzi
Szczypta historii
Termin definicja pochodzi od łac. definitio, definire -
odgraniczać, określać.
Pojecie definicji można odnalez
ć już u Platona. Platon
przedstawił metodę indukcyjną budowania definicji
(koncepcja została zapożyczona od Sokratesa).
Podstaw teorii definicji (jako zabiegu naukowego) należy
doszukiwać się u Arystotelesa.
Definicja ujawnia istotę rzeczy.
(Arystoteles, Analityki wtóre, 91a)
Definicję nazywa się twierdzeniem o istocie rzeczy.
(Arystoteles, Analityki wtóre, 93 b)
Definiować można tylko pojęcia ogólne i formy.
(Arystoteles, Metafizyka, 1036 a)
Arystoteles zwrócił uwagę na fakt, iż należy definiować za
pomocą pojęć pierwotnych. Stworzył zarys metody
budowania definicji przez wskazanie najbliższego rodzaju i
różnicy gatunkowej, dokonał klasyfikacji błędów w
definiowaniu.
2
JC WSEZ w A
odzi
O definicjach, w epoce starożytnej, pisali również stoicy.
Definicja jest to zdanie podające ścisłą analizę.
(Antypater, O definicjach, ks.1)
Definicja jest to podanie własności swoistych.
(Chryzyp, O definicjach)
Euklides uważał definicje za pewnego rodzaju
pozasystemowe objaśnienia, ułatwiające intuicyjne
rozumienie lub uściślenie założeń.
Typologią definicji zajmował się głównie Mariusz
Wiktoryn.
W średniowieczu Wilhelm Ockham zwracał szczególną
uwagę na rolę jaką odgrywa definicja nominalna.
W czasach nowożytnych Pascal, uważał, że definicja służy
do usprawnienia języka (przez arbitralne ustanawianie
znaczeń dla nowych terminów) oraz dowodu (umożliwia
zastępowanie wyrażeń ich skrótami).
Kant zwracał uwagę na rolę, jaką pełni definicja w
objaśnieniu pojęć naukowych. Rozróżnił typy definicji,
łącząc podział definicji na to, do czego się definicje
odnoszą (nominalne  realne) z podziałem ze względu na
zadania (analityczne  syntetyczne).
3
JC WSEZ w A
odzi
Na czym polega definiowanie?
Definiowanie polega na wyjaśnianiu terminów językowych
i określaniu nazw przedmiotów przy użyciu środków
językowych (choć nie tylko).
Definicja to wyrażenie podające informacje o znaczeniu
jakiegoś słowa lub zwrotu.
Definicja (& ) to odpowiedz
na pytanie, co znaczy dany
zwrot językowy.
(T. Kotarbiński, Elementy teorii poznania, logiki formalnej
i metodologii nauk, s. 38)
J.M. Bocheński:
Wszelka definicja X jest odpowiedzią na pytanie:
Co to jest X?
Odpowiadamy bowiem:
X jest to &
4
JC WSEZ w A
odzi
Definiowanie jest pewnego rodzaju zabiegiem, który
podejmuje się w celu ustalenia, jakie znaczenie posiada w
danym języku dane wyrażenie.
Stosuje się go w następujących przypadkach:
1) dane wyrażenie językowe należy do słownika danego
języka, ale nie znamy w ogóle jego znaczenia
2) dane wyrażenie językowe należy do słownika danego
języka, ale jego znaczenie nie jest jasne
3) dane wyrażenie językowe należy do słownika danego
języka, znamy jego znaczenie, ale chcemy je zmienić
4) dane wyrażenie językowe nie należy do słownika danego
języka i chcemy je tam wprowadzić.
5
JC WSEZ w A
odzi
Budowa definicji
Najczęściej spotykane są tzw. definicje równościowe (nazywane
również normalnymi).
Definicja taka składa się z trzech części:
1) członu definiowanego (łac. definiendum), zawiera
termin definiowany
2) członu definiującego (łac. definiens), zawiera termin
definiujący (wyjaśnienie)
3) zwrotu łączącego te dwa terminy  łącznika
definicyjnego (łac. copula).
Przykład 1.
Kwadrat jest to prostokąt równoboczny.
człon definiowany (definiendum) = kwadrat
łącznik = jest to
człon definiujący (definiens) = prostokąt równoboczny
6
JC WSEZ w A
odzi
Przykład 2.
 Memuar znaczy tyle, co  pamiętnik .
definiendum =  memuar
łącznik = znaczy tyle, co
definiens =  pamiętnik
Przykład 3.
Wyraz  dyrygent oznacza człowieka prowadzącego
orkiestrę.
definiendum = wyraz  dyrygent
łącznik = oznacza
definiens = człowiek prowadzący orkiestrę
Przykład 4.
Bursztyn jest to skamieniała żywica.
człon definiowany = bursztyn
łącznik = jest to
człon definiujący = skamieniała żywica
7
JC WSEZ w A
odzi
Definicje równościowe mają więc następującą strukturę:
definiendum  łącznik  definiens
Definicja równościowa ustala równoznaczność lub
równozakresowość dwóch wyrażeń.
Pojęcie stylizacji
Definicje równościowe możemy sformułować w jednej z
trzech stylizacji:
1) słownikowej
 definiendum i definiens występują w supozycji
materialnej
 dane wyrażenie ma takie samo znaczenie, jak znaczenie
innego wyrażenia
Ogólny schemat:
Wyrażenie  X znaczy tyle, co wyrażenie  Y
Przykład. Wyrażenie ,,dom  znaczy tyle, co wyrażenie
,,budynek mieszkalny  .
8
JC WSEZ w A
odzi
2) semantycznej
 tylko definiendum występuje w supozycji materialnej
 dane wyrażenie oznacza pewne przedmioty, lub odnosi
się do takich a takich cech, zdarzeń czy relacji
Ogólny schemat:
Wyrażenie  X oznacza p.
Przykład 1.
Wyrażenie ,,dom  oznacza budynek mieszkalny.
Przykład 2.
Zwrot ,,Jan jest narwany  oznacza, że Jan zachowuje się w
sposób nieprzewidywalny, nie kontroluje swoich emocji.
3) przedmiotowej
 definiendum i definiens są w supozycji prostej (lub
definiendum występuje w supozycji formalnej)
 wymieniane są cechy lub elementy danego zbioru
obiektów
Ogólny schemat:
X jest to Y.
Przykład. Dom jest to budynek mieszkalny.
9
JC WSEZ w A
odzi
Podział definicji ze względu na budowę
definiendum
Ze względu na budowę definiendum wyróżniamy dwa
rodzaje definicji:
1) wyraz
ne
2) kontekstowe
W definicjach kontekstowych definiendum zawiera typowy
kontekst użycia dla objaśnienia znaczenia, wyraz
definiowany umieszczony zostaje w definiendum w
pewnym kontekście.
Przykład definicji wyraz
nej.
Komeraże są to złośliwe plotki.
Przykłady definicji kontekstowej.
Pierwiastkiem kwadratowym liczby x jest taka liczba
dodatnia y, że iloczyn y " y jest równy x.
Dziadkiem X-a nazywamy ojca ojca X-a lub ojca matki X-
a.
10
JC WSEZ w A
odzi
Cel definicji
Celem definicji nie zawsze jest wyjaśnienie znaczenia słów.
Często definicje buduje się raczej w celu podania zwięzłej
charakterystyki definiowanego przedmiotu. Stało się to
podstawą do odróżnienia dwóch rodzajów definicji:
1) realne (charakterystyka przedmiotu)
2) nominalne (charakterystyka znaczenia)
(& ) posługujemy się terminem definicja nominalna, ilekroć
mamy na myśli zabiegi mogące pewne wyrazy uczynić
zrozumiałymi za pomocą innych słów; używamy natomiast
terminu definicja realna, ilekroć mamy na myśli
jednoznaczną charakterystykę jakiegoś przedmiotu. (& )
zakresy obu tych pojęć mają wiele elementów wspólnych.
(K. Ajdukiewicz, Logika pragmatyczna, s. 62)
Definicje realne jakiegoś przedmiotu, to wszelka jego
jednoznaczna charakterystyka. Wypowiada się takie zdanie,
w którym o tym przedmiocie stwierdza się coś takiego, co o
jednym i tylko jednym przedmiocie może być
wypowiedziane zgodnie z prawdą.
11
JC WSEZ w A
odzi
Ogólny schemat:
X jest to Y
Specjalnym przypadkiem definicji realnej jest tzw.
definicja klasyczna. Jej istotę wyraża maksyma łacińska:
Definitio fit per genus proximum et differentiam specificam.
Definiowanie przez rodzaj najbliższy i różnicę gatunkową.
Definicje klasyczne zbudowane są wedle schematu:
X jest to Y mający cechę Z
Przykład.
Dom jet to budynek mieszkalny.
Dom �! gatunek
jest to �! łącznik
budynek �! rodzaj
mieszkalny �! różnica gatunkowa
Uwaga! Definicji klasycznej nie zbudujemy dla tzw. nazw
nieostrych, np. młody człowiek.
12
JC WSEZ w A
odzi
W definicji nominalnej nie podaje się charakterystyki
danego przedmiotu, lecz mówi się  o znakach . Podaje się
informację o znaczeniu definiowanego słowa
Przykład.
Pacyfik znaczy tyle, co Ocean Spokojny.
13