mierzeł
amatorzy nie mają nic do robo- Na milion litrów paliwa dla transpor- z dziedziny aerodynamiki czy teŻ inte-
ty. Zorganizowanie zespo"u Thrusta SSC towego Antonowa z"oÅ»yli si´ sponsorzy; ligentnego zastosowania magnetyzmu
wymaga"o podobnego nak"adu pracy co cz´Ä˜ç pieni´dzy pochodzi"a z interneto- ziemskiego do wsparcia grawitacji zna-
ma"a kampania wojenna. Wykorzystano wej zbiórki wĘród fanów Thrusta SSC. laz"em... monstrum.
nawet ogromny rosyjski samolot trans- Jednym z obserwatorów pojedynku by" Monstrum zaawansowanej technolo-
portowy, który dostarczy" samochód na Art Arfons, który walczy" z Breedlove em gii, rzecz jasna. Takie, co to troch´ przy-
Black Rock. Thrust SSC okaza" si´ bardzo o tytu" najszybszego cz"owieka na lÄ…- pomina rakiet´ Tytan, tyle Å»e w skali 1 : 4
zaawansowanÄ… technicznie konstrukcjÄ…. dzie w latach szeĘçdziesiÄ…tych. 71-letni i na kó"kach. Ossie Millican, szef warsz-
Aktywne zawieszenie reagowa"o na Amerykanin, który w swoich ciemnych tatu mechanicznego w SLAC-u i g"ówny
zmiany obciąŻenia przedniej i tylnej osi okularach wciąŻ wygląda na rajdowca, nadzorca budowy pojazdu, objaĘnia, Że
w miar´ zbliÅ»ania si´ samochodu do licz- móg" wyraziç tylko zdumienie:  Me- przedniÄ… cz´Ä˜ç kad"uba ich samochodu
by 1 Ma. Aby fale uderzeniowe nie znisz- chanik amator juŻ tego nie dokona  po- stanowi komora próŻniowa podobna do
czy"y pojazdu, jego podwozie ukszta"to- wiedzia".  Bicie rekordów sta"o si´ biz- tych, które stosuje si´ do oddzielania ma-
wano zgodnie z wynikami doĘwiadczeł
nesem wymagajÄ…cym zaawansowanej terii od antymaterii.  Ta konkretna ko-
przeprowadzonych w tunelach aerody- techniki. mora  zapewnia  by"a prototypem i ni-
namicznych. Garry Stix gdy nie wykorzystywano jej w akcelera-
torze. Ale  dodaje  kilkakrotnie spraw-
dziliĘmy ją za pomocą licznika Geigera,
aby mieç co do tego ca"kowitÄ… pewnoĘç.
Tym, co naprawd´ robi"o wraÅ»enie na
Newton  1, Einstein  0
publice, by" element, którego nie posia-
da" Żaden z pozosta"ych 34 pojazdów,
Fizycy startujÄ… w zawodach i... przegrywajÄ…
a mianowicie akcelerator. Nie z peda"em,
prawdzie fizycy czÄ…stek nie Gdy wyszli, wyobraziliĘmy sobie, jak bo wszystkie te wyĘcigowce poruszajÄ… si´
sÄ… najwi´kszymi ponuraka- zaprz´gajÄ… swoje superkomputery do wy"Ä…cznie dzi´ki grawitacji, ale prawdzi-
Wmi wĘród naukowców, bo to optymalizacji projektu opartego na pod- we urządzenie do przyspieszania cząstek.
przecieÅ» oni zaproponowali powabne stawowych prawach przyrody, a nast´p- Takie, co to rozp´dza elektrony do pr´d-
kwarki, rzadko jednak widuje si´ ich nie przekopujÄ… stosy akceleratorowych koĘci bliskiej pr´dkoĘci Ęwiat"a, a nast´p-
b"aznujących, w kaŻdym razie nie w bia- rupieci w poszukiwaniu nadprzewodzą- nie zderza je z pozytonami, aby wytwo-
"y dzieł
. Tak wi´c kiedy badacze z Line- cych stopów czy teÅ» pozytonowo prze- rzyç p´ki subatomowych czÄ…stek tak
ar Accelerator Center (SLAC) ze Stan- kszta"conego  niewiadomoczego . W egzotycznych, Że w celu ich zobaczenia
fordu zwrócili si´ do Scientific American przeróbce szczÄ…tków technologicznego w naturze naleÅ»a"oby w"óczyç si´ wokó"
z proĘbÄ… o wy"oÅ»enie tysiÄ…ca dolarów, cudu wartego wiele milionów dolarów czarnej dziury lub cofnÄ…ç si´ w czasie do
aby mogli wziÄ…ç udzia" w wyĘcigach na zwyci´ski pojazd rajdowy taka inte- Wielkiego Wybuchu. By" to, rzecz jasna,
amatorskich pojazdów bez silników, po- lektualna moc z pewnoĘcią nie mog"a tylko ma"y kawa"ek akceleratora i nie
stanowiliĘmy nie przepuĘciç takiej Ęwiet- zawieĘç. WyobraÄ™cie wi´c sobie moje uĘwiadczy"oby si´ w nim elektromagne-
nej okazji do zabawy. Dochody z za- zdziwienie, kiedy wrzeĘniowego poran- sów czy antymaterii. Niemniej jednak z
wodów mia"y zasiliç lokalnÄ… fundacj´ ka w dniu zawodów, przechadzajÄ…c si´ migajÄ…cÄ…, zasilanÄ… z baterii diodÄ… elektro-
(Peninsula Community Foundation) w t"umie zebranym wzd"uŻ "agodnie luminescencyjną, którą zamontowano
zwalczającą naduŻywanie alkoholu opadającej drogi Sand Hill Road ze Stan- w miejscu, gdzie przechodzi"aby wiązka,
przez nastolatków. (SLAC nie moÅ»e wy- ford University obok SLAC-u i siedzib prezentowa" si´ naprawd´ wspaniale.
dawaç federalnych funduszy na takie firm o znacznych udzia"ach w Dolinie I o to w"aĘnie chodzi"o.  Nie zaleÅ»y
imprezy, stąd naukowcy skierowali Krzemowej, zaszed"em do SLAC-u i tam nam na szybkoĘci  zapewnia nieco de-
proĘb´ do Scientific American.) zamiast prze"omowego wynalazku fensywnie Millican.  Chcemy zwyci´Å»yç,
wykorzystujÄ…c nienewtonowskie efekty.
Kiedy druŻyna SLAC-u przyciąga na
lini´ startu swego 655-kilogramowego
wyĘcigowca nazwanego Z-Mobilem, in-
Å»ynier Eric Bong wĘlizguje si´ w skórza-
ny kombinezon motocyklisty i dosiada
potwora.  Zwykle oczekujemy wysoko-
energetycznych zderzeł
, ale nie tym ra-
zem  Żartuje.
W dole na linii mety konferansjer pod-
grzewa emocje publicznoĘci:  Pojazd ze
SLAC-u kosztuje co najmniej milion do-
larów  podaje z kamienną twarzą. Ale
uwaga: na drugi tor wtacza si´ konku-
rent  pude"kowaty samochód sfinanso-
wany przez prawniczÄ… firm´ Venture
Law Group i wykonany z czegoĘ, co
przypomina chleb. No, moŻe ciasto na
precle.
Kiedy starter wznosi pistolet, druŻy-
na ze SLAC-u przygotowuje si´ do po-
Z-MOBILE gotowy do startu. pchni´cia wehiku"u Bonga, choç  te-
22 ÂWIAT NAUKI Luty 1998
EDWARD CALDWELL
SIEDZENIE KIEROWCY POÚYCZONE wiem fale akustyczne w zupe"nie od-
ZE S¸UÚBOWEGO MOTOROWERU
ODCINEK
mienny sposób.
AKCELERATORA LINIOWEGO
Jest to  wyraÅ»ajÄ…c si´ precyzyjnie 
NADWYÚKOWA
tzw. interferometria akustyczna z p"yn-
KOMORA PRÓÚNIOWA
SEPARATORA WIŃZEK
nÄ… zmianÄ… cz´stotliwoĘci. Sinha mówi,
Å»e pod tym uczonym terminem kryjÄ… si´
 zupe"nie proste zasady fizyki, dobrze
KAWA¸EK
znane juŻ od lat czterdziestych . JeŻeli
MIEDZIANEJ
dmuchniemy w trÄ…bk´, to drgania jej ru-
KOMORY PRÓÚNIOWEJ
rek b´dÄ… zawieraç si´ w jednym zbiorze
cz´stotliwoĘci, drgania zaĘ zamkni´te-
go w nich powietrza  w innym. Zaci-
HAMULCE TARCZOWE
Z MASZYNY
skajÄ…c odpowiednio wargi, wytworzy-
DO UZWAJANIA
my fale stojące, które odbierzemy jako
KO¸A OD WÓZKA dÄ™wi´ki muzyczne. W podobny sposób
UÚYWANEGO PRZY BUDOWIE
dzia"a czujnik Sinhy: wyszukuje maksi-
PEP-II (FABRYKI  B )
ma rezonansowe wytwarzane przez ba-
Z"OÚONY Z CZóÂCI wyĘcigowiec fizyków
dany uk"ad, wzbudzajÄ…c go emitowany-
ze SLAC-u.
mi przez g"oĘnik falami akustycznymi,
których cz´stotliwoĘç wzrasta stopnio-
stowe jazdy wykaza"y, Å»e popchni´cie wa"a w niego 10 tys. dolarów. Ci kapita- wo od 1 kHz do 15 MHz. AnalizujÄ…c
zwi´ksza jego pr´dkoĘç zaledwie o liĘci prawdopodobnie nie mieli jednak maksima i minima widma oraz ich zmia-
1.5 km/h w porównaniu z pr´dkoĘciÄ… tyle uciechy co fizycy.  Poza tym  jak ny ze wzrostem cz´stotliwoĘci wzbudze-
osiÄ…ganÄ… bez tego zabiegu  Ęmieje si´ powiada Millican  nie co dzieÅ‚
mamy nia, program komputerowy opracowa-
Millican. Rozlega si´ strza" i zawodni- okazj´ oglÄ…daç zwykle powaÅ»nych na- ny przez Sinh´ oblicza g´stoĘç nie-
cy startujÄ…. Na odcinku 15 cm idÄ… "eb ukowców, jak szczerzÄ… z´by w krzy- dost´pnego materia"u, jego zdolnoĘç do
w "eb, po czym prawnik wyrywa si´ do wym uĘmiechu z b"yskiem w oku. Wy- poch"aniania dÄ™wi´ków o róŻnych cz´-
przodu i zostawia Bonga wĘród okru- glÄ…dajÄ… jak bohaterowie kiepskiego stotliwoĘciach oraz pr´dkoĘç rozchodzÄ…-
chów chleba. TuÅ» przed przekroczeniem filmu fantastyczno-naukowego z lat cej si´ w nim fali akustycznej.
linii mety radarowe mierniki okreĘlajÄ… pi´çdziesiÄ…tych. W przypadku Milli- Naukowcy od dawna wiedzieli, jak
pr´dkoĘç Z-Mobila na 42 km/h. Dla po- cana ten b"ysk jest taki, jakby konstruk- wykonywaç tego rodzaju analiz´ aku-
równania: ekstrawagancki wyĘcigowiec tor chcia" rzuciç z"y urok na chlebowy stycznÄ… w kontrolowanych warunkach
kszta"cie kropli, który wygra" 102 tys. samochód.  W przysz"ym roku  odgra- laboratoryjnych z zastosowaniem wzor-
dolarów, osiÄ…gnÄ…" 75.6 km/h. Firma Å»a si´  zrobimy z niego grzank´. cowanych naczyÅ‚
.  To, czego dokona-
Mohr, Davidow podobno zainwesto- W. Wayt Gibbs liĘmy, to opracowanie bardzo efektyw-
nych algorytmów komputerowych,
które pozwalajÄ… uzyskaç powyÅ»sze in-
formacje w przypadku pomiarów do-
CZUJNIKI
wolnego pojemnika  t"umaczy Sinha.
towych, prawdopodobnie znajdzie mnó-  Jako fachowcy wiedzieliĘmy, Że cel
stwo zastosował
w przemyĘle oraz Sinhy by" teoretycznie osiągalny, jednak
Akustyczny rentgen
w dziedzinie ochrony Ęrodowiska. zdumia"o nas, Å»e uda"o mu si´ zasto-
Nowy przyrzÄ…d penetruje
Twórcami czujnika zbudowanego sowaç podstawowe prawa do rozwiÄ…-
wn´trze hermetycznie
w Los Alamos National Laboratory są zania tak wielu rozmaitych problemów
Dipen N. Sinha i jego wspó"pracowni- praktycznych  komentuje Logan E.
zamkni´tych pojemników
cy. Opis konstrukcji przedstawili we Hargrove z Office of Naval Research.
wrzeĘniu ub. r. podczas konferencji zor- Identyfikowanie broni chemicznych jest
to zadanie do rozwiÄ…zania: ganizowanej w Las Vegas przez Ame- zaledwie poczÄ…tkiem. Jak twierdzi Sinha,
trzymamy w r´ku pocisk arty- rican Chemical Society.  W ciÄ…gu mniej jego zespó" wykaza", Å»e metod´ t´ moÅ»-
Oleryjski wype"niony albo zwy- wi´cej 20 s  twierdzi Sinha  Å»o"nierz na zastosowaç do monitorowania ska-
k"ym materia"em wybuchowym, albo pos"ugujÄ…cy si´ waŻącym nieco ponad Å»enia wody w zbiornikach oraz do wy-
gazem paraliŻującym. W jaki sposób 2 kg przyrządem o zasilaniu bateryjnym krywania obecnoĘci bakterii wewnątrz
okreĘlimy, nie ryzykując ca"kowitego moŻe w sposób wiarygodny nie tylko kartonów z mlekiem i puszek z kawą.
poraÅ»enia uk"adu nerwowego, co jest sprawdziç, czy pocisk zawiera broÅ‚
che- Niewykluczone, Å»e okaÅ»e si´ równieÅ»
w Ęrodku? Pytanie to jest nie tylko te- micznÄ…, ale równieÅ» okreĘliç, który przydatna w medycynie.  Umieszcza-
oretyczne, jak mog"oby si´ wydawaç. z d"ugiej listy zabójczych koktajli kryje "oby si´ czujnik na g"owie pacjenta i mie-
Nazbyt cz´sto spotykajÄ… si´ z tym pro- si´ w jego wn´trzu. rzy"o ciĘnienie Ęródczaszkowe  mówi. 
blemem inspektorzy ONZ czuwajÄ…cy Na pierwszy rzut oka urzÄ…dzenie Obecnie pomiar ten wymaga wywierce-
nad przestrzeganiem konwencji o zaka- przypomina nieco szpitalny ultrasono- nia otworu w czaszce.
zie uŻywania broni chemicznej. Na graf. Jest zbudowane z dwóch przetwor- Wed"ug Sinhy Los Alamos udzieli"o
szcz´Ä˜cie jest juÅ» sposób: nowy przy- ników piezoelektrycznych, z których je- juÅ» kilku firmom licencji na stosowanie
rząd, który przy"oŻony do pojemnika den s"uŻy za g"oĘnik, drugi natomiast patentów związanych z nową techni-
dowolnego kszta"tu i wielkoĘci okreĘla za mikrofon. W odróŻnieniu jednak od ką.  Przemys" pó"przewodnikowy jest
jego zawartoĘç, wykorzystujÄ…c do tego uk"adów wizualizacyjnych za pomocÄ… bardzo zainteresowany zastosowaniem
fale akustyczne. Metoda, w zwiÄ…zku tego czujnika moÅ»na okreĘliç sk"ad ukry- czujnika do kontroli jakoĘci p"ynów
z którą z"oŻono juŻ 12 wniosków paten- tego materia"u, wykorzystuje on bo- czyszczących  twierdzi wynalaz-
ÂWIAT NAUKI Luty 1998 23
BRAIN CHRISTIE