EKSPEDYCJE POLARNE
W SKRÓCIE
Nauka
w skrajnych warunkach
Przy samicy g"owa puchnie
Statek-laboratorium dryfuje
Naukowcy z University of Washington
stwierdzili ostatnio, Å»e nie wszystkie uwi´ziony w arktycznej krze lodowej
ptasie mózgi są jednakowo ma"e.
Tony Tramontin, doktorant wspó"pracujący
a pok"adzie lodo"amacza Des
Groseilliers noc wydaje si´ nie-
Nsamowicie cicha, spokojna i cie-
p"a. Statek porusza si´, chociaÅ» nie s"y-
chaç st"umionego dudnienia silników.
Nie ko"yszÄ… nas fale, chociaÅ» unosimy
si´ na Oceanie Arktycznym w odleg"o-
Ęci ponad 1600 km od bieguna pó"nocne-
go. Nie dokucza nam ch"ód, mimo Że
FIZYK Donald K. Perovich wierci otwór
na zewnÄ…trz przy  30°C wieje wiatr.
w lodzie gruboĘci 0.6 m; poniŻej
Âruby nap´dowe, które doprowadzi"y g"´bokoĘç wody osiÄ…ga oko"o 3350 m.
statek kanadyjskiej straŻy przybrzeŻnej
do serca masywu polarnej czapy lodo- (Surface Heat Budget of the Arctic Oce-
wej szerokoĘci ponad 8 km i gruboĘci an). Trwająca rok wyprawa SHEBA, fi-
z profesorami psychologii i zoologii, bada"
oko"o 2 m, przesta"y obracaç si´ 12 dni nansowana przede wszystkim przez
wzrost rejonów mózgu aktywowanych
podczas Ępiewu u pasówki bia"obrewej, temu, czyli 2 paędziernika 1997 roku. National Science Foundation, ma za za-
pospolitego w Ameryce Pó"nocnej ptaka
Kad"ub statku jest teraz uwi´ziony w danie zmierzyç przekazywanie ciep"a
wróblowego. Naukowcy sądzili dotąd,
grubym b"´kitnym lodzie. JeĘli spe"niÄ… mi´dzy s"oÅ‚
cem, chmurami, powie-
Å»e u ptaków rozradzajÄ…cych si´ jedynie
si´ nadzieje 50 naukowców z 17 insty- trzem, lodem oraz oceanem na repre-
na wiosn´ rozwój tych obszarów zaleÅ»y
od zwi´kszajÄ…cej si´ d"ugoĘci dnia tucji badawczych uczestniczÄ…cych w zentatywnym obszarze Arktyki o po-
i zwiÄ…zanych z tym zmian hormonalnych.
wyprawie, pozostanie tam do koł
ca wierzchni oko"o 100 km2.
Wed"ug Tramontina równie duŻy wp"yw mają
paÄ™dziernika 1998 roku. JeĘli badaczom si´ powiedzie, zebra-
czynniki socjalne. U samców pasówek
Z lotu ptaka Des Groseilliers wyglÄ…da ne przez nich dane wype"niÄ… luki w mo-
hodowanych razem z samicami te rejony
jak stumetrowy Guliwer, który zapad" delach komputerowych stosowanych
mózgu by"y o 15 20% wi´ksze niÅ» u samców
Żyjących samotnie lub w towarzystwie innych
si´ w Ęnieg, przymocowany wiÄ…zkami przez klimatologów do prognozowania,
samców. Jest to pierwsza obserwacja
miedzianych kabli i w"ókien Ęwiat"owo- czy zanieczyszczenia atmosfery wp"y-
zmian w ptasim przodomózgowiu
dowych do otaczajÄ…cej go wioski z przy- wajÄ… na ocieplenie klimatu na kuli ziem-
indukowanych przez czynniki socjalne.
sadzistymi chatami i wrzecionowatymi skiej, topnienie pokryw lodowych i pod-
wieÅ»ami kryjÄ…cymi przyrzÄ…dy pomia- noszenie si´ poziomu mórz. A przy
Szybka próba na glukoz´
rowe. W rzeczywistoĘci nie jest to sta- odrobinie szcz´Ä˜cia oni sami nie wype"-
Naukowcy z Mayo Clinic w Rochester
tek, lecz hotel, elektrownia i centrum nią jakiejĘ dziury w lodzie lub brzucha
(Minnesota) og"osili, Że opracowana
dowodzenia Stacji Lodowej SHEBA niedęwiedzia polarnego.
przez nich metoda pomiaru poziomu
glukozy u cukrzyków daje wyniki
porównywalne z badaniem krwi.
Przebadano 67 doros"ych ochotników,
stosując nowe urządzenie, które pobiera
próbki osocza z krwi w"oĘniczkowej
za pomocą cienkiej kapilary. JednoczeĘnie
mierzono u nich poziom glukozy
w pe"nej krwi glukometrem paskowym.
Okaza"o si´, Å»e obydwie metody mierzÄ…
w"aĘciwy poziom glukozy z dok"adnoĘcią 97%.
Gen inteligencji
To jest od dawna sporny problem.
Czy geniusz zaleŻy od genów,
czy od doĘwiadczenia? Obecnie
po przesz"o szeĘciu latach badał

Robert Plomin z Institute of Psychiatry
w Londynie doniós" o wyizolowaniu
pierwszego specyficznego genu inteligencji
ludzkiej. Plomin pobra" próbki krwi
od uzdolnionych dzieci ze specjalnej szko"y
letniej prowadzonej przez Iowa State
University i od dzieci z grupy kontrolnej,
o przeci´tnej inteligencji. Okaza"o si´,
Że dzieci o nadzwyczaj wysokim IQ
niezwykle cz´sto majÄ… gen IGF2R
STACJA LODOWA SHEBA, której bazą jest lodo"amacz unieruchomiony w lodzie
ulokowany na chromosomie 6.
ponad 1600 km od bieguna pó"nocnego; na pok"adzie 50 naukowców
CiÄ…g dalszy na stronie 13 z 17 instytucji przeprowadza trwajÄ…ce rok badania klimatyczne.
12 ÂWIAT NAUKI Marzec 1998
W. WAYT GIBBS
JOE McDONALD
Bruce Coleman Inc.
W. WAYT GIBBS
ZagroŻenia tego rodzaju są ca"kiem
CiÄ…g dalszy ze strony 12
realne.  Pierwszego dnia, kiedy utkn´-
liĘmy w lodach, zobaczyliĘmy niedęwie-
Nowatorski neuroprocesor
dzia polarnego  mówi kapitan Claude
Úywe komórki spotykajÄ… si´ z krzemem
Langis, lustrujÄ…c przez lornetk´ teren
w pierwszym uk"adzie hybrydowym,
tzw. neuroprocesorze (neurochipie), którego
z mostku kapitał
skiego. Zwierz´ ucie-
wynalazcami sÄ… Jerome Pine i jego czterej
k"o, s"ysząc odg"osy pojazdów Ęniego-
wspó"pracownicy z California Institute
wych. Inne mogÄ… jednak byç Ęmielsze,
of Technology. Zespó" badaczy wypreparowa"
toteÅ» w obawie przed ponownym poja-
hipokampalnÄ… tkank´ nerwowÄ… ze szczurzych
wieniem si´ niedÄ™wiedzi rozdano krót- zarodków i wyizolowa" pojedyncze neurony
za pomocą enzymów hydrolizujących bia"ko.
kÄ… instrukcj´ wyjaĘniajÄ…cÄ…, jak strzelaç
Nast´pnie naukowcy umieĘcili je w odr´bnych
Ęrutem, aby je odstraszyç.
studzienkach krzemowego uk"adu scalonego,
Nast´pnego ranka Donald K. Perovich,
z których kaÅ»da zaopatrzona by"a w elektrod´
fizyk z Army Corps of Engineers i szef stymulujÄ…cÄ… i elektrod´ rejestrujÄ…cÄ….
Po dodaniu poŻywki komórki nerwowe
naukowy programu SHEBA, wrzuca
wypuĘci"y aksony i dendryty, rozrastajÄ…c si´
strzelb´ do saÅ‚
, gdyÅ» przygotowujemy
poza studzienk´ i tworzÄ…c elektryczne
si´ do wyjĘcia na teren badawczy  Bal-
po"Ä…czenia z neuronami znajdujÄ…cymi si´
timore . Jest to jeden z wielu obszarów w sÄ…siedztwie. Ta sieç neuronalna
POMIARY rdzeni lodowych
powinna pomóc naukowcom w badaniach
rozrzuconych w promieniu kilku kilo- oraz zapisy czujników napr´Å»eÅ‚

nad sposobem, w jaki neurony utrzymujÄ…
powinny ujawniç reakcje czapy polarnej
metrów od statku, noszących nazwy
i zmieniajÄ… si"´ tych po"Ä…czeÅ‚
. Jak si´ uwaÅ»a,
na zmiany temperatury.
miast, których druŻyny baseballowe bio-
z tymi w"aĘnie procesami związana jest
rÄ… udzia" w rozgrywkach play-off.  Pro-
pami´ç. Dotychczas w uk"adzie scalonym
znajduje si´ tylko 16 komórek, a móg"by ich
tokó" podróŻy poza «miasto przewidu-  Cholera  mamrocze Andreas przez
pomieĘciç miliony. Najpierw jednak Pine
je udzia" co najmniej dwóch osób, dwóch sople lodu dyndające mu na wąsach,
wraz z kolegami muszÄ… opracowaç
skuterów ĘnieŻnych, dwóch radiotelefo- gdy dostrzega gruby szron pokrywają-
lepszÄ… poÅ»ywk´, która by d"uÅ»ej
nów i jednego karabinu  mówi.  Przy- cy wiele przyrządów.  Niedobrze. Nie
utrzyma"a neurony przy Życiu, a takŻe
datny jest takÅ»e odbiornik GPS; wczoraj, wiem, co zrobimy z tym mrozem  znaleÄ™ç bardziej skutecznÄ… metod´
umieszczania komórek w studzienkach.
gdy byliĘmy poza bazÄ…, nadciÄ…gn´"a wzdycha.  Po raz pierwszy stosujemy
mg"a; nie widzieliĘmy statku. ten sprz´t w Arktyce. Nie mieliĘmy pro-
Po drodze zatrzymujemy si´, aby blemu z naszymi urzÄ…dzeniami na po"u- Wleczenie czasu i przestrzeni
sprawdziç "adunek. Perovich odwraca dniowym Pacyfiku i w Oklahomie. JuÅ» w 1918 roku fizycy, zastanawiajÄ…c si´
nad konsekwencjami ogólnej teorii wzgl´dnoĘci
si´ i mówi z szelmowskim uĘmiechem: PatrzÄ…c, jak ostroÅ»nie oczyszcza je z
Einsteina, przewidywali, Że w pobliŻu
 GruboĘç warstwy lodu pod nami wy- lodowych kryszta"ków, zastanawiam si´,
nosi prawie 2 m, a g"´bokoĘç oceanu co stanie si´ z przyrzÄ…dami, gdy zabrak-
oko"o 3350 m. Tam, dokÄ…d idziemy, b´- nie jego starannej opieki. W listopadzie,
dziemy mieli pod stopami 0.6 m lodu, na kilka tygodni przed ostatnim zacho-
a wody tyle samo, ile tu  dodaje, wy- dem arktycznego s"oł
ca, Andreas, Pero-
ciÄ…gajÄ…c r´k´ w r´kawicy w kierunku vich i wi´kszoĘç innych naukowców od-
szarej Ęciany, gdzie warstwa niskich leci na po"udnie, aby sp´dziç zim´ ze
chmur niemal stapia si´ z oĘnieÅ»onymi swymi rodzinami. Pozostanie 15 techni-
zwa"ami lodu.  Czy moÅ»emy iĘç? Wo- ków, którzy w ciemnoĘciach i przenikli-
l´ o tym nie myĘleç. wym zimnie b´dÄ… próbowali utrzymy-
Gdy Perovich wierci rdzenie lodowe waç bezawaryjne dzia"anie setek przyrzÄ…-
w  Baltimore , jego koleŻanka Jacqueline dów naukowych.
wirujących czarnych dziur czasoprzestrzeł

A. Richter-Menge zdejmuje r´kawice, aby Mróz, lisy i niedÄ™wiedzie chyba nie
zostaje zniekszta"cona wskutek zjawiska
pod"Ä…czyç czujniki mierzÄ…ce napr´Å»enie b´dÄ… ich najwi´kszym zmartwieniem.
zwanego wleczeniem uk"adów inercjalnych.
w lodzie do odbiornika zasilanego bate- Szczelina szerokoĘci 30 m, która powsta- AŻ do niedawna nie by"o jednak na to dowodu.
PoniewaŻ grawitacyjny uĘcisk czarnych dziur
riami. Jej szczup"e palce natychmiast "a 21 paędziernika, przerwa"a g"ówny pas
nie pozwala na ucieczk´ nawet Ęwiat"u,
blednÄ….  Kilka lat temu w innym arktycz- startowy i spowodowa"a odci´cie terenu
obiektów tych nie sposób zobaczyç. Tak wi´c
nym projekcie badawczym wystawili- badawczego  Cleveland . Kilka dni póę-
by je badaç, naukowcy obserwujÄ… krąŻące
Ęmy czujniki, a gdy wróciliĘmy, Żaden z niej podobne szczeliny w lodzie pojawi-
wokó" siostrzane gwiazdy. Czarna dziura
nich nie dzia"a"  mówi.  Okaza"o si´, "y si´ mi´dzy stacjÄ… Andreasa  Baltimore wysysa z nich materi´, która tworzy wokó" niej
wirujÄ…cy dysk podobny do wiru wody uchodzÄ…cej
Że lisy polarne przegryz"y wszystkie ka- a lodo"amaczem. Potem, tuŻ po godzinie
do rury kanalizacyjnej. Materia ta, wpadajÄ…c
ble. Teraz zabezpieczamy je PCW i meta- czarów podczas Ęwi´ta Halloween, kra
do czarnej dziury, rozgrzewa si´ i zaczyna
lowymi puszkami. rozpad"a si´ na pó" w"aĘnie tam, gdzie
emitowaç promieniowanie rentgenowskie.
W pobliÅ»u inny wojskowy naukowiec znajduje si´ statek. P´k"a lina cumowni- Gdy Wei Cui wraz ze wspó"pracownikami
z Massachusetts Institute of Technology
Edgar L. Andreas doglÄ…da jednej z kil- cza i zosta"y zerwane kable doprowadza-
mierzyli zmiennoĘç nat´Å»enia tej emisji,
ku stacji meteorologicznych, które jego jÄ…ce prÄ…d do kilku przyrzÄ…dów.  B´dzie-
odkryli zak"ócenia w ruchu orbitalnym materii:
zespó" rozmieĘci" na krze. Stacja naje- my mieli wi´cej takich przygód  prze-
nie tylko materia okrÄ…Å»a"a czarnÄ… dziur´,
Å»ona jest nowoczesnymi urzÄ…dzeniami: widuje Andreas Heiberg, szef zaopatrze- ale takÅ»e sama orbita chwia"a si´ jak bÄ…k.
MoÅ»na to sobie wyobraziç jako obracanie si´
na jednym ramieniu wisi dopplerow- nia programu SHEBA z University of Wa-
wokó" kratki odp"ywowej wraz z wodą
ski czujnik do pomiaru pr´dkoĘci wia- shington. MoÅ»e badacze uczestniczÄ…cy w
równieŻ umywalki. Zespó" naukowców
tru, na drugim  pó"kule bilansomierza, tym programie, leŻąc wygodnie w "óŻ-
w"oskich zakomunikowa" o dowodach
porównujÄ…cego iloĘç energii dochodzÄ…- kach, powinni Å»yczyç swym technikom
na podobne wleczenie uk"adów inercjalnych
wokó" rotujących gwiazd neutronowych.
cej do powierzchni Ziemi z iloĘcią przez cichej, spokojnej i ciep"ej nocy polarnej.
niÄ… wypromieniowanÄ…. W. Wayt Gibbs CiÄ…g dalszy na stronie 14
ÂWIAT NAUKI Marzec 1998 13
W. WAYT GIBBS
JOE BERGERON.
Za zgodÄ…
Sky & Telescope