do wytworzenia warunków porówny-
ASTROFIZYKA
CiÄ…g dalszy ze strony 14
walnych z tymi, które rozp´dza"y ze-
wn´trznÄ… otoczk´ wybuchajÄ…cej gwiaz-
PrzyjdÄ™ i weÄ™
Zabawy dy, laser Nova o najwi´kszej (po laserze
W grudniu ub. r. FDA zaaprobowa"a
Omega z University of Rochester) mocy
w koł
cu stosowanie promieniowania
z gwiazdami
na Ęwiecie.
w celu eliminacji z czerwonego mi´sa
takich szkodliwych mikroorganizmów jak
OczywiĘcie robią to w znacznie
Czy dzi´ki laserowi
m.in. E. coli. Od lat na skal´ przemys"owÄ…
mniejszej skali. Bruce Remington, fizyk
poznamy tajemnice
napromieniowywano kurczaki,
z Livermore, stojÄ…c na górze pi´ciome-
owoce i warzywa, eksplodujÄ…cej gwiazdy?
trowej sfery, w której zderza si´ 10 po-
ale zapotrzebowanie
konsumentów na t´Å»nych wiÄ…zek lasera Nova, ostroÅ»nie
te produkty by"o
bserwujÄ…c gwiazdy na po"u- pokazuje mi tarcz´. To na niej skupi si´
niewielkie. Kupowano
dniowym niebie 11 lat temu niebawem moc 30 bln watów (30 TW).
je najcz´Ä˜ciej
O23 lutego, moŻna by"o po- Jak na coĘ, co kosztuje oko"o 10 tys. do-
dla astronautów
i pacjentów szpitali dziwiaç, jak w sÄ…siedniej galaktyce nie- larów, urzÄ…dzenie prezentuje si´ bar-
 osób, dla których
pozorny punkcik rozprysnÄ…" si´ w ja- dzo niepozornie: z"oty cylinderek d"u-
zatrucie pokarmowe
skrawy kleks. Oko"o 160 tys. lat wczeĘ- goĘci 3 mm z wszczepioną w Ęcianki
mog"oby byç szczególnie
niej olbrzymiej b"´kitnej gwieÄ™dzie za- dwuwarstwowÄ… "atkÄ… z plastiku i mie-
niebezpieczne, a nawet
Ęmiertelne. Kilka ostatnich brak"o paliwa. Jej Å»elazne jÄ…dro zapad"o dzi. Na samym jej Ęrodku wyciĘni´te
przypadków masowych zatruç sprawi"o,
si´, a nast´pnie rozerwa"o w kolosalnej zosta"o niedostrzegalne go"ym okiem
Å»e napromieniowywanie mi´sa sta"o si´
fali uderzeniowej. B"ysk, który tamtego wg"´bienie. Jave Kane, doktorant insty-
bardziej popularne. Zabezpieczone
lutowego dnia dotar" w koł
cu do Zie- tutu, zapewnia mnie, Å»e wg"´bienie to
w ten sposób porcje mi´sa oznaczono
mi, ujawni", Å»e jedynie w ciÄ…gu pierw- b´dzie podlegaç tym samym prawom
symbolem pokazanym powyÅ»ej. PojawiÄ… si´
one na rynku najprawdopodobniej latem
szych 10 s implozji jÄ…dro Supernowej hydrodynamiki co kawa"ek superno-
i powinny kosztowaç tylko o kilka
1987A wyzwoli"o tyle energii, ile wy- wej  tyle Że proces przebiegnie 300 mld
centów wi´cej niÅ» mi´so zwyk"e.
sy"ają "ącznie w Ęwietle widzialnym razy szybciej i w 40 bln razy mniejszej
wszystkie gwiazdy i galaktyki Wszech- skali.
Walka na ĘnieŻki
Ęwiata. Cel jest opuszczany do komory, a my
Na jesiennym spotkaniu American
Silenie si´ na symulacj´ takiego wy- wycofujemy si´ do bezpiecznego po-
Geophysical Union fizycy znów spierali si´
buchu mog"oby zakrawaç na zuchwal- mieszczenia sterowni, gdzie technicy
na temat teorii, zgodnie z którą górne
stwo. Lecz fizycy z Lawrence Liver- nakierowali juÅ» ca"e urzÄ…dzenie na cy-
warstwy atmosfery naszej planety
bombardowane sÄ… nieustannie ma"ymi more National Laboratory zastosowali linderek. Za przyciĘni´ciem guzika elek-
lodowymi kometami. Louis A. Frank
i John B. Sigwarth z University of Iowa
zaprezentowali nowe dowody
na poparcie hipotezy, którą przedstawili
po raz pierwszy 11 lat temu. Dowiedli oni,
Że ciemne plamki na fotografiach
zrobionych przez Polar, statek kosmiczny
NASA, zmieniają swoje rozmiary zaleŻnie
od odleg"oĘci, w jakiej znajdujÄ… si´
kamery  czego w"aĘnie naleÅ»a"o si´
spodziewaç, jeĘli plamki sÄ… prawdziwymi
kometami. Lecz James Spann z Marshall
Space Flight Center przekonuje,
Że ciemne plamki są po prostu szumem
kamer i pojawiajÄ… si´ równieÅ» wtedy,
gdy instrumenty zainstalowane sÄ…
na Ziemi. Dopiero czas i wi´cej
danych rozstrzygnÄ…, kto ma racj´.
PoŻeracz azbestu
To brzmi zbyt pi´knie, Å»eby by"o prawdÄ….
Naukowcy z Brookhaven National
Laboratory wspó"pracujący z firmą
W. R. Grace & Company opracowali
preparat chemiczny, który usuwa azbest
z ogniotrwa"ych zabezpieczeł
bez
naruszenia ognioodpornoĘci materia"u.
Kiedy spryskano nim taki materia"
wyprodukowany przez firm´ Grace,
roz"oŻy" w"ókna azbestu na nieszkodliwe
zwiÄ…zki mineralne. PoniewaÅ» eliminuje to
potrzeb´ usuwania azbestu z takich
zabezpieczeł
, koszty ponoszone
przez w"aĘcicieli budynków powinny si´
zmniejszyç. Post´powanie patentowe
jest w toku, produkt zaĘ, który ma
nadawaç si´ do wszystkich rodzajów
materia"ów ogniotrwa"ych, powinien
byç dost´pny na rynku juÅ» wkrótce.
LASER NOVA o mocy 30 TW powoduje rozpryĘni´cie si´ malutkiej tarczki (poĘrodku),
które przypomina wybuch supernowej.
CiÄ…g dalszy na stronie 17
16 ÂWIAT NAUKI KwiecieÅ‚
1998
FDA
BRYAN QUINTARD
Lawrence Livermore National Laboratory
CiÄ…g dalszy ze strony 16
3.5
0.8 godz.
WÄ…chajÄ…ce kasy
Stoisz w kolejce za kimĘ, kto kupuje
jakieĘ dziwne owoce. Kasjerka nie moŻe
w swojej skomputeryzowanej wadze
znaleÄ™ç ich kodu. W tej typowej
dla supermarketu sytuacji przyda"by si´
wynalazek Alana Gelperina z Princeton
(New Jersey). Badacz ten otrzyma"
w"aĘnie amerykał
ski patent na urzÄ…dzenie
wykrywające zapachy typowych produktów
spoŻywczych. Prawa do niego przekaza"
NCR Corporation z Dayton (Ohio).
Wymuszony strumieł
powietrza op"ywa
testowany owoc lub warzywo, a nast´pnie
wpada do wn´trza urzÄ…dzenia, uaktywniajÄ…c
róŻne czujniki. Wytwarzają one specyficzną
dla danego zapachu kombinacj´ sygna"ów,
która jest porównywana z zestawem
wzorców. Wreszcie urządzenie informuje,
jaki produkt rozpozna"o.
Akcelerator czÄ…stek
Po raz pierwszy materia"y i elementy
wyprodukowane w USA zastosowane
zostanÄ… w akceleratorze czÄ…stek
poza tym krajem. Przy tworzeniu dwóch
olbrzymich detektorów dla LHC (Large
Hadron Collider)  akceleratora wiÄ…zek
przeciwbieŻnych mierzącego w obwodzie
27 km, który budowany jest w CERN
(Europejskim Laboratorium Fizyki
2.0 Cząstek) w pobliŻu Genewy. Wspó"pracuje
1.5
z nim ponad 550 naukowców
ze Stanów Zjednoczonych. LHC b´dzie
zderza" ze sobÄ… protony o energiach
SYMULOWANA SUPERNOWA w czasie trwajÄ…cej 3.5 godziny ewolucji
wyŻszych niŻ kiedykolwiek.
nie w pe"ni wyjaĘnia dziwne zachowanie SN 1987A.
Po Kioto
trycznoĘç zaczyna nape"niaç 10 tys. wiel- do wytwarzanych podczas komputero-
Po trwajÄ…cym 11 dni maratonie negocjacji
kich kondensatorów w podziemiach. wych symulacji supernowych.  Po ma- 11 grudnia ub. r. w Kioto delegaci trzeciej
ONZ-owskiej konferencji pał
stw-stron
Mimo to Ęwiat"a ani nie przygas"y, ani "ych przeróbkach programy liczące mo-
Konwencji w sprawie Zmian Klimatycznych
nawet nie zamigota"y, jak si´ spodzie- dele supernowych dosyç dobrze od-
wa"em. Jedynym znakiem gromadzenia twarzają równieŻ i te eksperymenty,
si´ pod nami energii by" zielony s"upek przynajmniej wtedy, gdy pozostajemy
podnoszÄ…cy si´ na monitorze i wska- w dwóch wymiarach  stwierdza Ka-
zujący poziom jednego megadŻula, a ne. Lecz gdy symulacje zastosowano do
nast´pnie dwóch. KtoĘ nad naszymi trójwymiarowego zachowania si´ Su-
g"owami odlicza: trzy, dwa, jeden, i pernowej 1987A, zawiod"y na ca"ej li-
przy wtórze efektów dÄ™wi´kowych nie nii. Supernowa wyrzuca"a z wn´trza
g"oĘniejszych niÅ» s"aby huk kondensa- materi´ z dwukrotnie wi´kszÄ… pr´dko-
tory wyzwalają swe gromy. W 10 lase- Ęcią, niŻ to przewidywali astrofizycy.
rach narasta gwa"townie prÄ…d, a ich na- RóŻnica moÅ»e braç si´ w"aĘnie z tego
osiÄ…gn´li porozumienie dotyczÄ…ce
nosekundowe impulsy Ęwiat"a urucha- trzeciego wymiaru. ograniczenia emisji gazów cieplarnianych
w najbliŻszej przysz"oĘci. Wiele osób
miają 10 pierĘcieni lamp b"yskowych, Remington i jego wspó"pracowni-
stawia jednak zarzut, Że tak sformu"owany
z których kaÅ»da wzmacnia energi´ cy majÄ… nadziej´, Å»e dane, które zgro-
protokó" z Kioto nie przyczyni si´
impulsów. madzą, odparowując trójwymiarowe
do szybkiego obniŻenia poziomu emisji,
W koł
cu wiÄ…zki skupiajÄ… si´ we wn´- do"ki przeskalowane do proporcji kos- co pozwoli"oby zapobiec katastrofalnemu
ocieplaniu klimatu na Ziemi. Ponadto
trzu z"otego cylinderka, który wypa- micznych, pomogÄ… im wyjaĘniç cha-
nie jest jasne, czy protokó" z Kioto
rowuje w postaci kaskady promieni X. otycznÄ… natur´ eksplozji Supernowej
ratyfikują wszystkie z przesz"o150 pał
stw
W tym samym czasie, gdy promie- 1987A. JeĘli si´ pospieszÄ…, zdąŻą nawet
uczestniczÄ…cych w konferencji. Stany
niowanie rentgenowskie przechodzi przetestowaç swoje przewidywania Zjednoczone nie wesz"y w sk"ad tej grupy,
poniewaÅ» nie uzyska"y oczekiwanych
przez plastikowo-miedzianÄ… p"ytk´, przy okazji nast´pnego spektaklu w
zobowiązał
o ograniczeniu emisji ze strony
przekszta"cajÄ…c jÄ… w warstwk´ wrzÄ…cej Å»yciu tej gwiazdy. Spodziewamy si´,
krajów rozwijajÄ…cych si´. Obieca"y jednak
plazmy, kamera robi 16 zdj´ç, kaÅ»de Å»e w ciÄ…gu kolejnych pi´ciu lat gwiezd-
zmniejszyç emisj´ o 7% w stosunku
w ciÄ…gu jednej dziesi´ciomiliardowej ne od"amki zderzÄ… si´ z halo w kszta"- do poziomu z 1990 roku. Unia Europejska
cz´Ä˜ci sekundy. cie klepsydry, które gwiazda odrzuci- zobowiÄ…za"a si´ do obniÅ»enia
emisji gazów cieplarnianych o 8%,
Zdj´cia wykonane podczas ponad "a we wczeĘniejszych stadiach swojego
Japonia natomiast zg"osi"a redukcj´ o 6%.
30 laserowych strza"ów w ciągu ostat- istnienia.
Kristin Leutwyler
nich trzech lat sÄ… niezwykle podobne W. Wayt Gibbs
ÂWIAT NAUKI KwiecieÅ‚
1998 17
EWALD MUELLER, B.A. FRYXELL i DAVID ARNETT; Astronomy and Astrophysics, 1991
KATSUMI KASAHARA AP Photo