Program adaptacji skazanych tymczasowo aresztowanych do funkcjonowania
w warunkach izolacji więziennej w pierwszych tygodniach uwięzienia.
1. CEL PROGRAMU
Zasadniczym celem programu jest przygotowanie osadzonych - tymczasowo
aresztowanych do funkcjonowania w warunkach izolacji penitencjarnej, ze zwróceniem
szczególnej uwagi na kontekst psychospołeczny. W grupie osadzonych tymczasowo
aresztowanych w świetle najnowszych badań z obszaru problematyki penitencjarnej, w
pierwszym tygodniu uwięzienia dochodzi do największej liczby samobójstw usiłowanych,
samobójstw dokonanych oraz innych aktów agresji i autoagresji, będących efektem silnej
reakcji dezadaptacyjnej na tle sytuacji uwięzienia. Największą grupę ryzyka stanowią tu
osadzeni przebywający w placówce karnej po raz pierwszy. Na ryzyko to składają się oprócz
samej specyfiki środowiska zakładu karnego, również właściwości psychiczne osadzonych w
tym głównie.: mała odporność na stres, nieumiejętność konstruktywnego radzenia sobie w
sytuacjach obiektywnie trudnych, nieumiejętność wyrażania emocji w sposób społecznie
akceptowany, zaburzone procesy motywacyjne, poczucie beznadziejności, zawężenie
perspektyw na przyszłość, brak wsparcia ze strony najbliższej rodziny. Jest to przykład
funkcjonowania człowieka w oparciu o relatywną teorię potrzeb powstałą na gruncie
zależności wzajemnych oddziaływań  człowiek-środowisko". Podstawowym założeniem tej
teorii jest twierdzenie, że osobowość funkcjonuje w oparciu o dwie struktury:  ja-świat".
Struktury te wzajemnie na siebie oddziały wuj ą. Wskutek ustawicznego oddziaływania
 świat" staje się nierozerwalną częścią osobowości, osobowość natomiast nie może istnieć
jedynie jako organizm somatopsychiczny, jej pełny rozwój odbywa się dopiero w,ramach
interakcji ze środowiskiem. Stąd potrzeby człowieka polegają na ustanawianiu i
podtrzymywaniu pewnych typów związków ze środowiskiem, które zapewnią jego
osobowości właściwe psychofizjologiczne funkcjonowanie. Natomiast jeśli pewne typy
wspomnianych wyżej związków nie mogą z jakiś powodów zostać w ramach interakcji  ja -
świat" podtrzymane, np. utrata własnego świata osobniczego (zmiany w strukturze  ja"), lub
zmiany w świecie przedmiotowym, przyrodniczym i społecznym jak chociażby sytuacja
uwięzienia (obejmuje strukturę  świat"), wówczas osobowość zaczyna funkcjonować w
warunkach nieadekwatnych do jej potrzeb, a to z kolei może skutkować poważnymi
zaburzeniami na tle dezadaptacyjnym (zasygnalizowanymi wcześniej).
1
Niniejszy program ma na celu pomoc osadzonym w zapoczątkowaniu pozytywnego procesu
adaptacji do warunków izolacji więziennej i będzie dotyczył przede wszystkim pracy w
obszarach: poznawczym, behawioralnym, społecznym i osobowościowym w celu
przeciwdziałania powstawaniu krótko i długofalowych skutków wadliwej adaptacji.
Realizowany będzie poprzez cele szczegółowe określone w dalszej części programu.
2. ZASTOSOWANE METODY I TECHNIKI
Zajęcia będą prowadzone w formie wykładów oraz warsztatów grupowych.
Przewidywana liczba uczestników w grupie warsztatowej - 10 osób. Każde zajęcia będą
podzielone na część trzy części: edukacyjną, pracę grupową oraz pracę indywidualną, których
celem będzie zdobycie, utrwalenie oraz praktyczne zastosowanie zdobytej wiedzy. W ramach
pracy indywidualnej przewidziane są dla uczestników  prace domowe*'. Przewidziane metody
oraz techniki będą obejmować: dialog grupowy, rozmowę kierowaną, metody
konstruktywnego radzenia sobie ze stresem i sytuacjami trudnymi (tworzenie grup wsparcia),
pracę w obszarze procesów emocjonalno-motywacyjnych, techniki autoprezentacji, techniki
komunikacji interpersonalnej, burza mózgów, elementy psychodramy, odgrywanie scenek,
autodiagnoza, metody projekcyjne, pracę w obszarze budowania prawidłowej samooceny,
pracę w obszarze mechanizmów obronnych i pogłębiania wglądu, wybrane aspekty
zachowań asertywnych w kontaktach międzyludzkich, projekcje filmowe.
3. KWALIFIKACJA DO UDZIAA
U W PROGRAMIE
Program przewidziany jest dla osadzonych tymczasowo aresztowanych przebywających
w placówce penitencjarnej po raz pierwszy. Wobec uczestników nie będzie stosowany
podział na grupy wiekowe oraz (poza koniecznymi wyjątkami) z uwagi na charakter
popełnionego czynu. Kwalifikacja do udziału w programie odbędzie się z uwzględnieniem
wszelkich wymaganych wewnętrznych procedur prawnych, za dobrowolną zgodą organów
dysponujących oraz uczestników.
4- MIEJSCE I CZAS REALIZACJI PROGRAMU
Program będzie realizowany podczas miesięcznego cyklu zajęć, na które łącznie składa
się 8 spotkań. W ciągu każdego tygodnia przewidziane są dwa spotkania. Miejscem
2
przeznaczonym do realizacji działań programowych jest świetlica kompleksu kulturalno-
oświatowego tutejszej jednostki karnej. Czas przewidziany na jednorazowe spotkanie- 60 min
(20 min część edukacyjna, 40 min zajęcia warsztatowe).
5. KADRA REALIZUJ
CA
Program będzie realizowany przez psychologa odbywającego staż zawodowy w
tutejszym zakładzie karnym - Katarzynę Misztal pod kierunkiem Starszego Psychologa ZK
Zamość kpt. Haliny Jachtomy - Przerwińskiej.
6. KOSZTORYS
Do realizacji jednorazowego cyklu programowego będą wykorzystane:
- zeszyty w kratkę formatu A5 - 10 sztuk
- długopisy - 10 sztuk
- kredki - 10 opakowań / farby plakatowe - 10 sztuk
- bloki rysunkowe - 10 sztuk
- tablica wykładowa
- arkusze plakatowe formatu A2 - 10 sztuk
- zestaw różnokolorowych markerów
- 2 ryzy papieru (materiały ksero)
- sprzęt RTV (TV, DVD/Video)
A
ączna kwota przewidziana na realizację jednego cyklu programowego - 300 zł
7. SPODZIEWANE EFEKTY
Pożądanym efektem przewidzianym w toku realizowanych działań jest uzyskanie
popraw)^ w zakresie przystosowania osadzonych tymczasowo aresztowanych do warunków
3
izolacji więziennej. Ma się to odbywać poprzez wygaszanie zachowań niepożądanych
prowadzących do powstawania wielowymiarowych zaburzeń na tle wadliwego procesu
adaptacyjnego, na rzecz tworzenia konstruktywnych technik radzenia sobie w sytuacjach
trudnych, obejmujących pracę w obszarze właściwości emocjonałno-motywacyjnych,
psychospołecznych i behawioralnych jednostki. Skutkiem tego ma być zmniejszona ilość
pojawiających się zachowań ryzykownych, autodestrukcyjnych w tym przede wszystkim
suicydalnych, jak również zaburzeń afektywnych oraz psychicznych wśród tymczasowo
aresztowanych.
PRZEBIEG ORAZ CELE SZCZEGÓA
OWE PROGRAMU :
Spotkanie pierwsze
- Zajęcia integracyjne -
CELE:
" integracja grupy
" wprowadzenie norm pracy w grupie (kontrakt psychologiczny)
� budowanie poczucia bezpieczeństwa, wzajemnej akceptacji i zaufania (podstawy
dynamiki grupowej)
METODY:
� praca indywidualna
� praca w grupie
" techniki autoprezentacji
PRZEBIEG ZAJ
Ć:
" Autoprezentacja prowadzącego - przedstawienie celu i tematyki spotkania; krótka
charakterystyka realizowanego programu
4
" Uzgodnienie norm pracy z grupą (tworzenie kontraktu psychologicznego) - burza
mózgów (plakat)
" Rundka -  Powiedz coś o sobie a powiem Ci kim jesteś" - dyskusja grupowa na temat
tego jakie informacje ujawniamy o sobie najczęściej i dlaczego? - wprowadzenie do
pracy na poziomie treści uświadamianych i nieuświadamianych
" Ćwiczenie 1-  Autografy-poznajmy się inaczej"
� Ćwiczenie 2 Herb - uczestnicy rysują własne herby/najbardziej charakterystyczny dla
siebie przedmiot/ odpowiadając na 4 pytania:
- moj ą mocną stroną j est
- w czasie wolnym lubię
- ludzie najbardziej lubią mnie za
- moje marzenie
" Omówienie prac w parach a następnie konferencja prasowa - prezentacja herbu kolegi
na forum grupy. Dyskusja w grupie co było wspólnego we wszystkich herbach.
Wykonywanie totemu grupy
EWALUACJA ZAJ
Ć
Dziś nauczyłem się
Spotkanie drugie
- Budowanie klimatu zaufania w grupie -
CELE::
" rozwijanie poczucia własnej wartości
" dalsza integracja zespołu
" pogłębienie refleksji nad sposobem funkcjonowania w relacjach społecznych
5
METODY: wykład, praca w grupach, praca Indywidualna.
PRZEBIEG ZAJ
Ć:
� Rundka:  Z czym zaczynamy dzisiejsze spotkanie?"
� Kończenie zdań w rundce:
- ludzie mówią o mnie
-j estem mistrzem w
- nie lubię u siebie
-j estem słaby w
Omówienie z grupą - które zdania było im najtrudniej skończyć i dlaczego - dyskusja
kierowana.
� Ćwiczenie 1 - Drzewo - uczestnicy rysują drzewo, które im się najbardziej podoba i
na tej podstawie przez analogię doszukują się swoich mocnych stron, grupa podrzuca
pomysły.
" Ćwiczenie 2 -  W jakich rolach występuję w grupie?" - psychodrama z podziałem na
role - zadanie wymagające pracy grupowej . Omówienie ról w grupie i ich podział:
- role ważne dla wykonania zadania przez grupę
- role ważne dla relacji w grupie
- role blokujące pracę grupy.
Omówienie charakterystyki zachowań w oparciu o doświadczenia uczestników
z ćwiczenia.
� Ćwiczenie 3 - Rysowanie figury - analiza komunikatów nadawanych podczas
pracy w grupie, rozwijanie umiejętności przekazywania konstruktywnej informacji zwrotnej.
E WALU AC JA ZAJ
Ć:
Dowiedziałem się dziś o sobie.
6
Spotkanie trzecie
- Izolacja więzienna jako sytuacja trudna - specyfika funkcjonowania
jednostki w warunkach zakładu karnego -
� Zdobycie podstawowej wiedzy z zakresu problematyki izolacji więziennej (definicja
i formy izolacji, charakterystyka izolacji więziennej jako specyficznej formy izolacji
i dolegliwości z nią związane, skutki izolacji więziennej: krótko i długofalowe)
� Uzyskanie informacji na temat specyfiki funkcjonowania tutejszego zakładu karnego
(prawa i obowiązki wynikające z regulaminu dla tymczasowo aresztowanych) -
budowanie indywidualnej i grupowej świadomości funkcjonowania w społeczności
więziennej
 Moja adaptacja więzienna" - pozytywna i negatywna identyfikacja w zakresie
dolegliwości psychofizycznych odczuwanych w sytuacji uwięzienia - na poziomie
indywidualnym (różnice) i grupowym (podobieństwa)
METODY:
" Wykład
� Praca indywidualna
� Praca w grupach
� Metody projekcyjne
� Burza mózgów
PRZEBIEG:
" Rundka -  Czym jest dla mnie sytuacja uwięzienia?" - burza mózgów  skojarzenia -
mapa myśli (dalsze wspomaganie procesu integracji grupowej) - cechy różnicujące i
wspólne
" Dyskusja na temat mitów i faktów dotyczących zakładów karnych i funkcjonowania w
nich - budowanie poczucia bezpieczeństwa,
7
" Runda: ..Syndrom don Kichota"' - nie tracę energii na walkę z wiatrakami, zmieniam
tylko to na co mam wpływ - uznanie swojej bezsilności wobec niektórych sytuacji,
wzmacnianie kontroli wewnętrznej (wewnątrzsterowność), rozwijanie poczucia
własnej sprawczości w zakresie umiejętności konstruktywnego radzenia sobie w
sytuacji na  tu i teraz", wzmacnianie pozytywnej samooceny
" Ćwiczenie 1 -  Mój dekalog więzienny" - każdy podaje przykład tego co może w
aktualnej sytuacji zmienić i wobec czego musi uznać swoją bezsilność - przykłady nie
mogą się powtarzać. Generowanie wszystkich przykładów i zapisywanie ich na tablicy
E WALU AC JA ZAJ
Ć:
Dowiedziałem się, że mogę
Spotkanie czwarte
 Czuję i wiem"' - praca w obszarze emocjonalno - motywacyjnym
CELE:
" Uzyskanie wiedzy na temat procesów emocjonalnych towarzyszących człowiekowi w
różnych sytuacjach życiowych (zwłaszcza w sytuacjach trudnych i stresogennych)
oraz ich wpływu na nasze procesy motywacyjne
" Nabycie umiejętności rozpoznawania, nazywania i wyrażania swoich emocji w sposób
społecznie akceptowany - odczuwanie świadome
� Wspomaganie rozwoju pożądanych z perspektywy osoby uwięzionej procesów
motywacyjnych oraz wygaszanie motywacji dla zachowań niepożądanych
" Pogłębianie własnego wglądu - praca w obszarze mechanizmów obronnych
METODY:
� Wykład
� Techniki pogłębiania wglądu
� Praca indywidualna
� Praca grupowa
� Metody konstruktywnego radzenia sobie sytuacjach trudnych
8
PRZEBIEG ZAJ
Ć:
Wykład -  Dlaczego emocje są ważne w naszym życiu?",  Procesy motywacyjne"
" Rundka -  Opisz jak się dzisiaj czujesz" - wyrażanie swojego stanu uczuciowego bez
pomocy słów - praca w obszarze komunikowania i rozpoznawania emocji na
poziomie niewerbalnym. Jakie emocje najtrudniej nam okazy waćAyyrażać
i dlaczego?
" Ćwiczenie 1 -  Piramida" - uszeregowanie listy 10 wartości od najważniejszych do
najmniej istotnych dla mnie. W dalszej części uszeregowanie listy tych samych
wartości niezbędnych z punktu widzenia realizacji określonego celu, np. zdobycie
intratnego stanowiska pracy. Omówienie wyników w grupie - interpretacja w zakresie
różnic indywidualnych, preferencji, potrzeb.
" Dyskusja grupowa nt. związku emocji z motywacją oraz ich wpływu na proces
adaptacji w różnych sytuacjach:  Moje najtrudniejsze doświadczenie" - jak sobie
poradziłem, jak mogłem sobie poradzić? (burza mózgów)
" Rysunek -  Ja za 20 lat" - wyznaczanie ścieżek motywacyjnych
EW ALU AC JA ZAJ
Ć:
Moim najbliższym celem jest
Spotkanie piąte
Praca w obszarze mechanizmów obronnych i pogłębiania własnego wglądu
CELE:
" Zdobycie wiedzy na temat funkcjonowania mechanizmów obronnych i ich wpływu na
zachowanie człowieka oraz interpretację otaczającej go rzeczywistości. Pozytywne
i negatywne mechanizmy obronne.
9
" Pogłębianie zdolności w zakresie rozumienia swoich reakcji oraz reakcji innych łudzi
- mechanizm sprzężenia zwrotnego - praca w obszarze konstruktywnego radzenia
sobie w sytuacjach stresu psychologicznego.
METODY:
Techniki pogłębionego wglądu
Wykład
Rozmowa kierowana
Metody projekcyjne
Dyskusja grupowa
Prezentacja filmu
PRZEBIEG:
" Projekcja filmu nt uzależnień - ukazanie rodzajów i sposobu funkcjonowania
niektórych mechanizmów obronnych na przykładzie mechanizmu uzależnienia od
alkoholu
" Dyskusja po zakończeniu projekcji - poszukiwanie przykładów funkcjonowania
mechanizmów obronnych pozytywnych i negatywnych w moim życiu
� Rysunek  Drzewo Kocha" - próba grupowej interpretacji rysunków
EWALUACJA ZAJ
Ć:
" Dowiedziałem się dziś o sobie
10
Spotkanie szóste
- AsertywFiość w kontaktach między ludz
mi -
CELE:
" pogłębienie refleksji na temat osobistych preferencji w postawach wobec innych ludzi
" dostarczenie nowych wzorców postępowania i komunikowania własnych potrze
" rozwijanie umiejętności komunikowania się poprzez komunikat  ja"
" trening umiejętności bycia asertywnym,
� umiejętność obrony swoich praw
METODY:
" odgrywanie scenek, kwestionariusz - praca indywidualna - trening.
PRZEBIEG ZAJ
Ć:
" Rundka rozpoczynająca zajęcia, odpowiedz na pytanie jak się czujesz?
" Analiza kontaktów interpersonalnych pod kontem zachowań uległych, agresywnych,
plakat, straty i zyski bycia uległym lub agresywnym
" Wykład - co to jest asertywność, prawa oraz straty i zyski bycia asertywnym
" Wspólne (w grupie) układanie zdań proasertywnych
� Trening w budowaniu wfasnych przekonań proasertywnych
" Ćwiczenie 1: kanały  uszy komunikacji" - analiza komunikatów w 4 aspektach: treści
rzeczowej, samootwarcia, relacji i apelu np. komunikatów podawanych przez
uczestników.
� Komunikaty zgodne i niezgodne, trening radzenia sobie z podwój komunikowaniem,
odgrywanie scenek
" Wypełnianie kwestionariusza mapa asertywności - ustalenie obszarów
" treningu zachowań asertywnych.
� Ćwiczenie 2:  Trening zachowań asertywnych" wybranych obszarów np.
przyjmowania ocen, wyciągania aluzji, asertywnego odmawiania.
11
EWALUACJA ZAJ
Ć:
Od dziś mam prawo do
Spotkanie siódme
Ocena własnych umiejętności
CELE:
" Spotkanie podsumowujące dotychczasowe wyniki pracy
" Podkreślenie poczucia własnej wartości, sprawczości oraz umiejętności
konstruktywnego radzenia sobie ze stresem
Posługując się skalą od 1 do 5 oceń czy potrafisz:
a) Dokonywać oceny własnych umiejętności ,
b) Zbierać potrzebne Ci informacje
c) Podejmować świadomie decyzje
d) Przygotować się do trudnej rozmowy
e) Przekonywać innych
f) Koncentrować się na zadaniu
g) Prosić o pomoc,
h) Wykonywać poleceń zgodnie z instrukcją
i) Reagować na niepowodzenia
12
j) Nagradzać siebie
k) Wyznaczać sobie cele
I) Rozpoznawać własne uczucia
m) Stosować samokontrole
n) Szeregować problemy według ich ważności.
o) Rozumieć co czują inni
p) Odpowiadać na skargi
q) Wydawać polecenia
r) Słuchać innych
13