3833473285

karty, rozkładają towar. Przez włomy w murach cmentarzyska wiodą ścieżki. Nie piszę o profanacji. Piszę tylko, że ten cmentarz jest potrójnie martwy”¹⁵.

Metonimia określana przez Jacobsona jako efekt i symptom afazji, jest również figurą obecną w prozie Brunona Schulza, jednego z literackich patronów Piotra Szewca. W literackim świecie Sanatorium pod klepsydrą to m. in. metonimicznie użycie słowa jest próbą językowego dotarcia do „matecznika”, „praojczyzny słownej”, czyli „sensu”¹⁶. W „trylogii zamojskiej” pozwala nie tylko mówić o tym, co przerażające i nieuchronne, ale również umożliwia maksymalnie taktowne i delikatne zachowanie wobec bohaterów i, pozornie, wobec czytelników. Postawa Piotra Szewca przypomina pełną tkliwości babcię z utworu Zbigniewa Herberta, która swojemu wnukowi "nic nie mówi /o masakrze / Armenii", ponieważ chce mu "zaoszczędzić/ kilku lat złudzenia"¹⁷ W istocie i Szewc i babcia z wiersza Herberta (nie) mówią o tym samym, odwiecznym, uniwersalnym mechanizmie. Mechanizmie, który opisze wielu, wśród których będą kronikarze Holokaustu, ale i reporterzy opisujący odlegle i obce kultury¹⁸.

Szewc mnoży motywy, których logiczny (a więc metonimiczny) lub symboliczny związek z Holokaustem jest dziś boleśnie oczywisty, ale w latach trzydziestych w powiecie zamojskim był jeszcze nieuchwytny. Są to obecne w jego prozie kominy, z których wydobywa się dym, popioły, dudniący pociąg, czy odlatujące w niebo „chagallowskie miasteczko”. Jakby tych proroctw niemych, ale aż nadto dziś czytelnych, było mało, w utworach Szewca pojawiają się liczne katastroficzne rekwizyty wypożyczone zarówno z wierszy poetów drugiej awangardy: Żagarystów i Czechowicza (np. jaskółki, obłoki) jak również z początkowych silnie mityzowanych partii Soli ziemi Józefa Wittlina¹⁹.

Przyjąwszy strategię milczenia Szewc nie może o Zagładzie przestać mówić. Poświęca przedwojennemu, a więc również żydowskiemu, Zamościowi, aż trzy, pozornie bliźniaczo podobne powieści.

¹⁵    K. Wyka, Potęga ciemnoty potwierdzona, „Odrodzenie” 1945, nr 43.

¹⁶    B. Schulz, Mityzacja rzeczywistość/. [W:] Opowiadania. Wybór Esejów i listów. Oprać. J. Jarzębski. Wrocław 1989, s. 366.

¹⁷    Z. Herbert. Babcia. W: Epilog burzy. Wrocław 1999, s. 1998.

¹⁸    Zob. W. Jagielski, Dobre miejsce do umierania. Poznań 1994. s. 164, 173. Zasługujący na uwagę jest tu następujący fragment: „Przed wojną światową mieszkało w Turcji ponad dwa miliony Ormian. Po wojnie nie zostało ich nawet pól miliona. Opustoszałe domy i miasta Ormian zostały spalone albo oddane Turkom i Kurdom”, s. 174.

¹⁹    J. Wittlin, Sól ziemi. Wstęp i oprać. E. Wiegandt. Wrocław 1991.