3833473287

i zmierzyć

kościół w Horyszowie stara studnia w Czółkach kocie łby na Listopadowej zakola Łabuńki i schody ratusza to zaledwie kilka napomknień żyją we mnie nabrzmiewają czegoś ode mnie chcą ale czego czego ... ²³

Zarówno w całym tomiku, z którego pochodzi cytowany wiersz, jak i we wszystkich powieściach Szewca, słychać hymn na cześć prowincji. Dziecięcy bohaterowie jego powieści: Wałek, Piotruś i Lolek właśnie dzięki temu, że mieszkają na prowincji, są w stanie odczuć zapewniającą poczucie bezpieczeństwa jedność z naturą. Jest to jednak przede wszystkim, jeżeli nie wyłącznie, prowincjonalność wypracowana przez literaturę i w literaturze. Najbardziej oczywistym punktem odniesienia jest tu twórczość Czechowicza. Jednak ani poetycki świat Czechowicza nie jest światem w całości idyllicznym - elementy sielanki współegzystują w nim na równych prawach z wizjami końca - jak pokazał Tadeusz Kłak²⁴, ani też współżycie Polaków i Żydów w przedwojennym miasteczku nie było wcale takie bezkonfliktowe. Cała „prowincja” z jej małymi miasteczkami - znajduje się - moim zdaniem - w stanie oskarżenia od czasów publikacji Sąsiadów Grossa i jego kolejnych książek oraz towarzyszącej jej, trwającej do dziś, dyskusji. Przemysław Czapliński parafrazując znane powiedzenie Karola Irzykowskiego, stwierdził, że literatura małych ojczyzn po publikacji książki Grossa „w jedną noc osiwiała”²⁵.

Idylliczny, przedwojenny Zamość wydobywany przez Szewca z mroków milczenia jawić się musi tym samym jako świat sztuczny również dlatego, że jest literacką kalką małego miasteczka polsko-żydowskiego, które powstało znacznie wcześniej na fali zainteresowań prowincją i regionalizmem. Regionalizmowi dał początek m. in. urodzony w Zamościu Icchok Lejb Perec swoimi Notatkami z podróży po Ziemi Tomaszewskiej. Przejawem tych tendencji było „miasteczko” opisywane przez Szaloma Asza — myślę tu o zbiorze jego opowiadań z 1904 roku²⁶ pt. tytułem Miasteczko. Warto przypomnieć - pisze o tym Maria Adamczyk-Grabowska - że taki idealny obraz miasteczek poddawany był krytyce na bieżąco²⁷.

²³    P. Szewc, Spłacam dług. W: Całkiem prywatnie. Kraków 2006, s. 13.

²⁴    Zob. T. Klak, Czechowicz. Mity i magia. Kraków 1973.

²⁵    P. Czapliński, Polska do wymiany. Późna nowoczesność i nasze wielkie narracje. Warszawa 2009, s. 330.

²⁶    M. Adamczyk-Garbowska, Posłowie W: Sz. Asz, Miasteczko. Janowiec 2003, [bez strony].

²⁷    M. Adamczyk-Garbowska, Posłowie... .[bez strony].