3307664553

2. Kwestia stosowania w ubezpieczeniach obowiązkowych międzynarodowych klauzul i warunków ubezpieczeń

2.1.    Sformułowanie problemu

Obrót ubezpieczeniowy - mając na względzie zasady konstruowania umów - posługuje się techniką kontraktów stypizowanych, opartych na wzorcach umownych (art. 384 k.c.). W zakresie ubezpieczeń związanych z obrotem międzynarodowym, dotyczących z reguły ryzyk, które w znaczącym zakresie są reasekurowane za granicą, powszechnie stosowane są klauzule oraz warunki ubezpieczeń ukształtowane przez praktykę międzynarodową. Ważnym i typowym obszarem zastosowania tych klauzul i warunków ubezpieczenia od dawna jest obszar ubezpieczeń morskich oraz lotniczych.

Powstaje problem, czy umowy ubezpieczeń obowiązkowych również mogą być zawierane z zastosowaniem międzynarodowych warunków ubezpieczeń, jak np. warunki ubezpieczeń lotniczych według standardu ARIEL. Odpowiedź twierdząca - a inna nie wydaje się sensowna

-    rodzi z kolei pytanie natury prawnej, czy zagraniczne warunki ubezpieczeń muszą być zgodne z kogentnymi przepisami kodeksu cywilnego o umowie ubezpieczenia²⁸.

Zasygnalizowany problem nie istniał do czasu nowelizacji przepisów o umowie ubezpieczenia w kodeksie cywilnym wprowadzonej w 2007 r. Do tego momentu obowiązywał art. 807 § 2 k.c., zgodnie z którym: „W ubezpieczeniach dotyczących obrotu z zagranicą mogą być stosowane warunki ubezpieczeń odbiegające od przepisów niniejszego tytułu". Odstępstwa od tych warunków

-    co podkreślano w literaturze²⁹ - mogły dotyczyć także regulacji bezwzględnie obowiązujących zawartych w tytule XXVII księgi trzeciej k.c. (art. 805-834). Wydaje się, że było to rozwiązanie dobrze służące praktyce ubezpieczeniowej, zwłaszcza w tych obszarach, gdzie od lat są stosowane międzynarodowe warunki lub klauzule ukształtowane w danej dziedzinie ubezpieczeń. Są one szeroko stosowane w szczególności w obrocie morskim oraz w lotnictwie cywilnym.

2.2.    Aktualny stan prawny

W wyniku nowelizacji z 2007 r. art. 807 § 2 k.c. został skreślony, co nie tylko było bezzasadne, lecz także stanowiło komplikujący praktykę błąd legislacyjny³⁰. Dokonując skreślenia tego przepisu, zapomniano o ubezpieczeniach związanych z obrotem z zagranicą, które mają charakter obowiązkowy. Chodzi w szczególności o ubezpieczenia OC przedsiębiorców lotniczych i przewoźników morskich. Regulująca reżim prawny ubezpieczeń obowiązkowych ustawa z 2003 r. zawiera przepisy dotyczące umowy ubezpieczenia obowiązkowego, które nie tylko mają charakter imperatywny, lecz także stanowią lex specialis wobec regulacji umowy ubezpieczenia w kodeksie cywilnym. Przepisy ogólne ustawy kończy niefortunnie zredagowany art. 22, który

²⁸    Zgodnie z art. 807 § 1 k.c. postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia lub postanowienia umowy ubezpieczenia sprzeczne z przepisami kodeksu cywilnego o umowie ubezpieczenia są nieważne, chyba że przepisy te przewidują wyjątki.

²⁹    Por. E. Kowalewski, Prawo ubezpieczeń gospodarczych. Ewolucja i kierunki przemian, Oficyna Wydawnicza „Branta", Bydgoszcz 1992, s. 141.

³⁰    Krytycznie oceniał nowelizację J. Łopuski, Reforma cywilnego prawa ubezpieczeniowego: uwagi na marginesie proponowanych zmian przepisów kodeksu cywilnego dotyczących umowy ubezpieczenia, (w:) A. Nowak, D. Fuchs, S. Nowak (red.), Umowa ubezpieczenia. Dyskusja nad formą prawną i treścią unormowań, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania UW, Warszawa 2008, s. 61-80. Obiekcje wyrażali też inni autorzy, np. zdaniem D. Fuchsa (Podsumowanie, (w:) A. Nowak, D. Fuchs, S. Nowak (red.), Umowa ubezpieczenia...., op. cit. s. 227) uchylenie art. 807 § 2 k.c. „ogranicza swobodę materialnoprawną stron umowy ubezpieczenia, przy kogentnym, co do zasady, sposobie regulacji".

14