6355787657

19

okres dwunastu stuleci stanowił czas wyjątkowy z tego względu, że pod rządami jednego imperium znalazł się cały ówczesny świat będący kolebką dzisiejszej cywilizacji europejskiej. Przytoczyć należy tutaj choćby przykład Marka Tulliusza Cycerona, który twierdził, że państwo powinno sankcjonować i chronić prawa uzyskane przez poszczególne jednostki. Przestrzeganie praw i szacunek dla władzy był dla Cycerona rękojmią rozwoju i bezpieczeństwa zbiorowości'. Z kolei Seneka twierdził, że obywatel winien być zorientowany raczej na przestrzeganie praw natury, znajdujące wyraz w oczywistym poczuciu sprawiedliwości. Według niego idee te powinny przyświecać głównie sądom, które wydając wyroki w sprawach karnych kierować się winny dążeniem do sprawiedliwego karania przestępców, prewencją oraz zapewnieniu społeczeństwu stabilizacji poprzez eliminację niebezpiecznych jednostek. Jak pisał Seneka: „sądząc innych - sądzisz siebie”^{1 2}. Ważne przesłanie, zwłaszcza analizując proces humanizacji prawa i polityki penitencjarnej, zawierają również poglądy Epikteta. Pomimo, że trzymał się on z daleka od polityki, głosił potrzebę wychowania w moralności i konieczność poprawnego życia. Środkiem do osiągnięcia tego celu miało być między innymi wychowanie przez pracę³. Powszechność pracy cenił również jako cnotę Marek Aureliusz cesarz i myśliciel panujący w Rzymie w latach od 161 do 180 r. ne. Nie rozbudował on wprawdzie własnej teorii sprawiedliwego prawa, gdyż odrzucając wewnętrznie ideę niewolnictwa, nie przełamał społeczno - ekonomicznych barier epoki. Zalecił bynajmniej ludzkie i w miarę równorzędne traktowanie wszystkich poddanych rzymskiemu prawu, co sprzyjać miało sprawiedliwości i praworządności społeczeństwa⁴.

W starożytnym Rzymie dokonała się rewolucja polegająca na przejściu z prawa zwyczajowego na prawo stanowione. Niestety nie pozostały prawie żadne przekazy myśli prawniczej z dziedziny prawa karnego. Podstawy nauki prawa karnego i wykonawczego powstaną dopiero w średniowieczu w miastach włoskich. Bezsprzeczne jest również, że sama kara pozbawienia wolności miała w starożytnym Rzymie charakter ściśle retrybutywny, czyli traktowana była jak vindicta publica. Nigdzie też nie można spotkać źródeł historycznych świadczących o tym, że rzymskie instytucje ustawodawcze pragnęły zająć się działalnością nazwaną w czasach nowożytnych opieką postpenitencjarną. Nie znaczy to jednak, że nie

1

A. Sylwestrzak, Historia Doktryn Politycznych i Prawnych, Warszawa 2000, s. 89-90.

2

   Tamże s. 94.

3

   Tamże s. 95.

4

   Tamże s. 97.