13684

KU NOWEJ KONSTYTUCJI

I. Konstytucje międzywojenne.

1.    Konstytucja z 17 marca 1921 roku

Opierała się na zasadach: suwerenności narodu, podziale władz, gwarancji praw obywatelskich.

Wprowadza parlamentarny system rządów - Parlament był wybierany w pięcioprzymiotnikowych wyborach, dwuizbowy z wyraźnie zaznaczona przewagą Sejmu (444 posłów) nad Senatem (111 senatorów).

Sejm: ostateczny głos w sprawach ustawodawstwa, szeroki zakres uprawnień kontrolnych

wobec Rządu (wotum nieufności wobec całego gabinetu lub poszczególnemu ministrowi), możliwość rozwiązania Parlamentu na mocy uchwały, Rząd ponosił przed nim odpowiedzialność polityczną solidarnie oraz indywidualnie;

Senat uczestniczył w procedurze uchwalania ustaw, za jego zgodą Prezydent mógł rozwiązać Parlament;

Prezydent: był wybierany przez Zgromadzenie Narodowe, nie ponosił odpowiedzialności

parlamentarnej, mógł zostać pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu, powoływał Rząd;

Sprawne działanie systemu tak silnie parlamentarnego było uzależnione od istnienia w Sejmie stabilnej większości do poparcia Rządu. W praktyce - w obliczu braku takiej większości - zasady owe doprowadziły do kryzysu parlamentarnego: braku stabilnego i trwałego rządu, zbyt słabej do rządzenia pozycji Prezydenta, upadki gabinetów, trudności w tworzeniu koalicji partyjnych i uchwalaniu ustaw. Dopomogło to zdobycie Józefowi Piłsudskiemu zdobycie poparcia społecznego dla dokonania przewrotu majowego.

2.    Nowela sierpniowa z 2 sierpnia 1926 roku.

Wprowadzała zmiany w konstytucji marcowej: wzmocniła pozycję Prezydenta (samodzielne prawo rozwiązania Sejmu, prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy - z upoważnienia parlamentu i za zgodą rządu), ograniczyła możliwość wotum nieufności wobec rządowi i ministrom, choć zachowano parlamentarną odpowiedzialność rządu.

Faktycznie większość władzy przeszła w ręce Piłsudskiego, choć nie był on prezydentem, co zaowocowało stałym konfliktem Piłsudskiego z parlamentem; dochodziło do działań naruszających rozwiązania konstytucyjne, co miało miejsce aż do wyborów brzeskich w 1930 roku, kiedy to sanacja uzyskała większość w Parlamencie i mogła uchwalić nową konstytucję.

3.    Konstytucja z 23 kwietnia 193S roku.

Wyrażała autorytarną formę rządów ujętą w formy nowego porządku konstytucyjnego. Najważniejszy był prezydent „odpowiedzialny przed Bogiem i Historią”, wybierany przez Zgromadzenie Elektorów (wyłanianych w większości przez Sejm i Senat), w czas wojny mógł Prezydent wybierać następcę, nie ponosił odpowiedzialności parlamentarnej ani konstytucyjnej, powoływał rząd i mógł zmieniać jego skład (rząd nadal ponosił odpowiedzialność polityczną wobec Sejmu), mógł rozwiązać Sejm i Senat, uzyskał szerokie kompetencje w zakresie stanowienia prawa. Sam Parlament był osłabiony nowym systemem wyborczym, który uniemożliwiał faktyczne zgłoszenie kandydatów opozycji.

Konstytucja kwietniowa pisana była z myślą o Piłsudskim, lecz zmarł on w tym samym roku. Konstytucja kwietniowa obowiązywała przez 4 lata, do 1939 roku.

2