16741

Przy danych wydatkach i danej przeciętnej stopie podatkowej (od której zależy nachylenie prostej NT w stosunku do osi odciętych) równowagę budżetu zapewnia PKB = Y. Jeżeli faktyczny PKB jest mniejszy niż Y (np.: Y') to ma miejsce nadwyżka wydatków nad podatkami, czyli deficyt budżetowy. Jeśli rzeczywisty PKB jest większy od niż Y (np.: Y") to występuje nadwyżka budżetowa: wpływy podatkowe są większe niż wydatki.

Powyższy rysunek pozwala wysunąć pewne wnioski, co do kształtowania się stanu budżetu w warunkach zmiany wydatków państwa i podatków (jako determinant zmian PKB):

1)    Wzrost wydatków państwa przy stałej stopie podatkowej powoduje - jak pamiętamy z analizy determinant PKB - zwiększenie PKB. Na rysunku nastąpiłoby wówczas przesunięcie funkcji wydatków G równolegle w górę. Łatwo stwierdzić, że spowoduje to powstanie deficytu budżetowego (jeśli budżet był zrównoważony - punkt E) lub jego powiększenie (jeśli deficyt występował już wcześniej). Zmniejszenie wydatków państwa (funkcja G przesunęłaby się wówczas równolegle w dół) przy stałej stopie podatkowej spowoduje spadek deficytu (jeśli budżet był deficytowany) lub powstanie nadwyżki procentowej (jeśli budżet był zrównoważony).

2)    Wzrost stopy podatkowej przy nie zmienionych wydatkach budżetowych powoduje - jak wiemy - spadek PKB. Na rysunku funkcja NT odchyliła by się wówczas w górę. Oznacza to, że jeśli budżet był (w momencie podjęcia decyzji o wzroście podatków) deficytowy, to deficyt się zmniejszy, a może nawet pojawi się nadwyżka, jeśli zaś budżet był zrównoważony to powstanie nadwyżka. Obniżenie stopy podatkowej prowadzi z kolei do zmniejszenia nadwyżki (jeśli wcześniej miałą miejsce) lub do powstania lub powiększenia się deficytu.

3)    Z powyższego wynika, bardzo ważny dla polityki fiskalnej, wniosek: nie jest możliwe zwiększanie wydatków państwa stymulujące wzrost wydatków PKB i równoczesne zmniejszanie deficytu budżetowego.

Powyższe rozważania wskazują, że polityka fiskalna państwa wpływa na gospodarkę stabilizująco. Może ona pobudzać gospodarkę np.: w warunkach recesji bądź kryzysu poprzez wzrost wydatków państwa na określone cele, obniżenie obciążeń podatkowych, zwiększenie subwencji dla przedsiębiorstw itp. Przyczynia się to do wzrostu popytu globalnego, a w konsekwencji rozmiarów produkcji i PKB oraz spadku bezrobocia. Takie kierunek polityki fiskalnej nazywamy polityką ekspansywną. Towarzyszy jej zawsze, przynajmniej przejściowy, wzrost deficytu budżetowego. Polityka fiskalna może także wpływać hamująco na rozwój gospodarczy, np.: w przewidywaniu nadchodzącego załamania gospodarczego. Rząd ogranicza wówczas swoje wydatki na zakup dóbr i usług i zwiększa obciążenia podatkowe. Jest to restrykcyjna polityka fiskalna. Jej celem jest ograniczenie popytu globalnego, zahamowanie wzrostu produkcji i PKB, ale jej kosztem jest wzrost bezrobocia. Deficyt budżetowy maleje, a nawet może pojawić się nadwyżka budżetowa.

Obydwa omówione rodzaje polityki fiskalnej zaliczane są do aktywnej (inaczej dyskrecjonalnej) polityki fiskalnej. Jej istotą jest - jak wynika z powyższego - podejmowanie przez rząd takich decyzji w zakresie zmian dochodów i wydatków budżetowych, które wywołałyby w gospodarce pożądane w danej sytuacji gospodarczej skutki. Aktywna polityka fiskalna polega więc na