19702

-matcrialno-społcczne - polecają na przymusie zewnętrznym stosowanym przez instytucje 29. Teorie rozwoju łurizkoścI.Tforia rozwoju społecznego. Oceniając dzieło Morgana, trzeba sobie zdać sprawę z faktu, źc w jego czasacli kosrnogonia biblijna, praktycznie biorąc, panowała powszechnie w Stanach Zjednoczonych To. czego dokonał Morgan, było więc rewolucją umysłową. Teoria jego stawiała tezę. Ze społeczeństwa i kultura ludzka rozwijały się w sposób naturalny, bez ingerencji sił boskich przy czym punktem wyjścia były warunki niezmiernie prymitywne wskazywała czynniki powodujące tai rozwój, starała się wytłumaczyć, dlaczego i jak społcczaistwa się rozwijały, i jakie fazy rozwojowe przechodziły. Sama idea rozwoju była już wtedy tdcą obiegową Lecz Morgan zastosował ją do rozwoju ludzkości, nadał jej postać logicznie zwartej teorii, uzasadnił faktanu z historii dotychczas nic uprawianej systematycznie, a mianow icie z historii społeczeństwa pierwotnego Była to właściwie pierwsza tego rodzaju teoria w nauce. Rozwoi ludzkości i jej kultury polega na przechodzeniu od fonu niższych do wyższych fonu egzystencji i dokonuje się wskutek powobiego. lecz systanatyczncgo gromadzona doświadczeń, wskutek dokonywania odkryć i wynalazków', które zapewniają ludziom możliwości zaspokajania potrzeb. „Ostatnie badania pierwocin życia ludzkiego skłaniają do wniosku. Ze ludzkość rozpoczęła swą drogę od najniższych szczebli i wzniosła się od dzikości do cywilizacji przez powolne gromadzenie wiedzy doświadczalnej" „Rasa ludzka jako całość wznosi się nieustannie od niższych do wyższych waninków istnienia" Rozwoi ten przebiega u wszystkich ludów w sposób podobny. „Doświadczane ludzkości postępowało prawic jednakowymi drogami, potrzeby ludzkie w podobnych sobie warunkach były rdzennie te same i czynności duchowe były jednakowe wskutek specyficznej tożsamości mózgu u wszystkich ras ludzkich" Na najniższym stopniu rozwoju człowiek w zaspokajaniu swoich potrzeb nie różnił się od zwierząt. Jednakże pewne cechy charakterystyczne pozwoliły mu wznieść się ponad tai poziom i dojść po długim okresie do cywilizacji. Te cechy to. mowa. umiejętność posługiw ania się narzędziami, które doprowadziły do wytwcrzaiia instytucji. Wrodzone cechy umysłu pozwoliły na udoskonalanie narzędzi, utrwalanie i wyzyskiwanie wynalazków oraz rozpowszechnianie doświadczeń.

Głównymi czynnikami postępu są: dokonywanie wynalazków i rozwoj narzędzi pracy. Wskutek zasadniczego podobiaistwa umysłów wszystkich ludzi, w podobnych warunkach pojawiają się u rożnych ludów te same wynalazki, odkrycia i instytucje. Zatem w badaniu rozwoju ludzkości trzeba prześledzić dwie linie rozwojowe: rozwój wynalazków technicznych i odkryć oraz rozwój instytucji ..Dwa przeto niezależne kiaiuiki badań przywołują naszą uwagę Jcdai dotyczy wynalazków i odkryć, dnigi - pierwotnych instytucji. Poznawszy obydwa będziemy mogli wykazać główne stadia ludzkiego rozwoju". Pojawianiu się nowych narzędzi Morgan przypisuje decydujące znaczaiic dla dalszego rozwoju. Pojawienie się hiku i strzał „wywarło potężny wpływ- na społeczeństwo pierwotne", a odkiycic metali, przede wszystkim żelaza, i ich zastosowanie przyczyniło się niezmiernie do postępu kultury Podobnie oswojone zwierząt, przy stapiane do uprawy roli itp. wywołało potężne zmiany w życiu i strukturze społeczności ludzkich. W tej części swojej teorii Morgan stoi na stanowisku bardzo bliskim materializmowi historycznemu Jednakże rozpatrując rozwój instytucji oddala się od tego stanowiska. „Wynalazki i odkrycia stoją w porządkowym związku z kolejami postępu ludzkiego, podczas gdy instytucje społeczne i cywilne, jako złączone z ciągłymi potrzebami ludzkimi, rozwinęły się z niewielu pierwiastkowych zarodków myśli- Tc instytucje, wynalazki i odkrycia wcieliły i zachowały główne fakty, które dziś wyjaśniają przebyte doświadczenie". Tak więc Morgan stawia tezę. że instytucje rozwinęły się z jakie lis zasadniczych zarodków myśli. „Z kilku zarodków myśli poczętych w pierwotnych wiekach rozwinęły się wszystkie główne instytucje ludzkości Zacząwszy wzrastać w epoce dzikości, budząc się w ciągu epoki barbarzyństwa, nic przestały się rozwijać w ciągu epoki cywilizacji. Ewolucją tych zarodów myśli kierowała naturalna logika będąca istotnym przedmiotan mózgu samego (. . .] Pomiędzy oryginalnymi zarodami myśli, które najpotężnicj działały na ludzki umysł i przeznaczane, są odnoszące się do rządu, rodziny, języka, religii i własności" W dziełach Morgana spotykamy dwie tc/y. czasan spotykające się i jakby uzupełniające, czasem przeciwstawne. Z jednej strony Morgan podkreśla często, if rozwój narzędzi pracy wpływał potężnie na postęp Instytucji I ustroju, a z drugiej - podkreśla wpływ. Jaki na rozwój instytucji wywierają wrodzone człowiekowi idee. „Przypomnimy ogolnic. że istota dziejów ludzkości wiąże się z rozwojem idei. wypracowanych przez ogół. a wyrażonych w jego instytucjach, zwyczajach, wynalazkach i odkryciach" \VAv koncepcje dawały powód do skrajnie rozbieżnych interpretacji teorii Morgana. Nic trzeba jednak zapominać, że Morgan mówi o .. dwóch kicmnkach badania", a nic o dwóch liniach rozwoju Tam. gdzie analizuje konkretny materiał faktograficzny, tam dla wyjaśnienia postępu szuka przede wszystkim mat ai aby eh czynników, narzędzi pracy, zmian w sposobie produkcji. Ustalając paiodyzację dziejów ludzkości, jako kryteria podziału na epoki podaje zawsze zmiany w sposobie gospodarowania wywołane wynalazkami i odkryciami tccluiicznymi; z jednym tylko wyjątkiem: cywilizację od barbarzyństwa oddziela wynalezione alfabetu fonetycznego i pisma. Tak więc. mimo wieloznaczności w formułowaniu zasadniczych tez teorii, przeważa matcrialistyczna mtciprctacja. Próbę wyjaśniania rozwoju instytucji przez odwoływanie się do wrodzonych idei i czynników psychicznych L. A. White interpretuje jako ukłon pod adresem modnej wówczas psychologii. Morgan sam pisze, cliarakteryżując poszczególne okresy rozwojowe, że „stan uspołecznienia każdego z nich jest dla nas faktan materialnym”. Pytając jak rozwój przebiegał dochodzimy do teorii pcriodyzacji dziejów. Ludzkość w swoim rozwoju przechodziła rożnej)kresy etniczne”, którym odpowiadał właściwy „stan uspołecznienia". Są to okresy następujące: 1. Okresem początkowym jest okres dzikości, następnie ludzkość wznosi się do okresu barbarzyństwa, żeby w koticu osiągnąć okres cywilizacji. Tym okresom rozwoju kultury odpowiadają różne ustroje społeczne, różne stany .. uspołeczniali a", jak mówi Morgan, nazwane również stanami dzikości, barbarzyństwa i cywilizacji. Inaczej mówiąc, okres rozwojowy itp. dzikości składa .się z pewnego poziomu kultury i odpowiadającego mu stanu uspołcczniaiia W każdym okresie ludzkość prowadzi „właściwy sobie tryb życia". 2. Okres dzikości można podzielić na trzy podokresy: starszy, średni i ostatni, a „stan uspołcczniaiia odpowiadający każdanu z nich można odróżniać jako niższy, średni i wyższy stan dzikości". .Podobnie też okres barbarzyństwa (ludów pierwotnych) sam przez się podzieli się na trzy podokresy. zwane względnie starszym, średnim i ostatnim okresan barbarzyństwa, a stan uspołcczniaiia w każdym z nich można nazwać niższym, średnim i wyższym stanem barbarzyństwa". Czym charakteryzują się poszczegóbie stany? Niższy stan dzikości .zaczyna się wraz z dziecuistwan ludzkiego rodzaju, a kończy z chwila wprowadzaiia lybołówstwa i użycia ognia" Średni stan dzikości „zaczyna się z wprowadzeniem pokarmów rybnych i umiejętności użycia ognia, kończy się zaś z wynalcziaiian łuku i strzał. Ludzkość tego okresu rozprasza się ze swoich