2030

W okresie pryncypatu. obok panującego wówczas procesu formułkowego (proces legisakcyjny zniesiono w 17r. pn.e.) pojawia się proces kognicyjny. jako postępowanie nadzwyczajne (cognirio extra ord nem), który zaczyna wypierać proces formułkowy, by w okresie dominatu całkowicie go zastąpić.

3. Proces legisakcyjny

Jest to najstarszy proces prywatny, nazwa jego pochodzi stad. że postępowanie toczyło się wyłącznie na podstawie ustawy (legis actio). Każde postępowanie odbywało się według jednego z 5 schematów (modus lege agendi) : 3 z nich służyły do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania rozpoznawczego. 2 ostatnie miały charakter środków egzekucyjnych. Były to :

1)    leais aclio sacramento (postanowienie z ustanowieniem zakładu) - była najstarszym sposobem postępowania I o najszerszym zastosowaniu .Występowała w dwóch odmianach:

legis aclio sacramento in rem - była jedynym sposobem dochodzenia władztwa nad rzeczami lub osobami (np. dziećmi). Postępowanie przed magistraturą odbywało się przy udziale obu stron: powoda (actor) i pozwanego (reus), występujących tu zresztą zamiennie w swoich rolach, oraz rzeczy spornej (np. niewolnika, dziecko) lub jego symbolu (grudka ziemi). Windykujący rzecz, zaopatrzony we włócznie (vindicta lub festuca), wygłaszał uroczystą formułę, w której stwierdzał, że jest właścicielem tej rzeczy według prawa Kwirytów i potwierdzał to symbolicznym gestem położenia owej włóczni na spornej rzeczy. Dotychczasowy posiadacz wykonywał te same gesty i wypowiadał te same słowa. Rzecz stawała się niejako neutralna. Windykujący wzywał przeciwnika do ustanowienia zakładu (sacramentisn), zarzucając mu bezpodstawność stwierdzenia o własności rzeczy spornej. Przeciwnik domagał się tego samego. Stawka wynosiła od 50 do 500 asów w zależności od wartości spornego przedmiotu. Przy tym zakładzie pretor powierzał tymczasowe posiadanie rzeczy spornej jednemu z przeciwników, który dawał poręczycieli co do zwrotu samej rzeczy, jak i ewentualnych jej pożytków.

Legis actio sacramentum in personom - shiżyła do dochodzenia roszczeń wynikających ze stosunków obligacyjnych, np. od sprawców szkód na osobie lub majątku powoda, lub od dłużników, którzy nie wykonali zobowiązali wynikających z zawartej umowy. Powód uroczyście oświadczał, ze dług istnieje, pozwany równie uroczyście temu zaprzeczał po czym następowało wzajemne wezwanie do ustanowienia sacramentum W obu przypadkach sędzia potem orzekał która sprawa słuszna a która nie i decydując o zakładzie, rozstrzygał kwestie sporną

2)    leais actio uer ueriudicis arbiirive postidationem (postępowanie przez zażądanie sędziego lub arbitra) -miała zastosowanie dla dochodzenia roszczeń określonych ustawami. Tym sposobem można było dochodzić roszczeń wynikających ze stypulacji. Powód twierdził przed pretorem, iż pozwany jet mu dłużny z tego kontraktu jakąś sumę pieniężną lub rzecz. O ile pozwany zaprzeczył, wzywał powód pretora, by ustanowić sędziego dla rozpoznatua sprawy.

3)    leais actio per condicionem (postępowanie przez zapowiedzenie terminu]) - została wprowadzona przez lexSilia (koniec III w. p.tte.). dla dochodzenia roszczeń opiewających na ściśle oznaczoną kwotę pieniężną (certapecunia) oraz przez lex Calpurnia, tueco późniejszą dla dochodzeń roszczeń na ściśle oznaczoną rzecz

2