24131

całości, czy też autor w miarę pisania rozwijał fabułę dzieła. Pigoń uważa, że Pan Tadeusz wzrastał stopniowo.

Z wzmianek o pracy nad dziełem w korespondencji Mickiewicza, dowiadujemy się o chronologii powstawania kolejnych pieśni, a także o tym jak rozrastała się wizja dzieła. W lipcu 1833r., mając ukończoną pieśń IV, liczył poeta, ze ma już „trzy czwarte poematu” -obliczał go więc na jakieś 6 ksiąg. W połowie listopada, po ukończeniu pieśni V, pisał, ze zostały ,mu jeszcze do napisania trzy. Potem przez długi czas zakładał, ze nie wyjdzie poza dziesięć pieśni. W pierwotnej wersji utworu pieśń jedenasta zatytułowana została pieśnią ostatnią, a przecież i na niej się nie skończyło. Ostatecznie skończył Mickiewicz na 12 księgach. Widać więc, ze rozrastała się objętość, a z nią zapewne także treść. Wiedząc o tym, ze w zamyśle autora w trakcie pisania dzieła powstawały ciągle nowe wątki, można by się obawiać, ze treść będzie chaotyczna. Tutaj jednak znów Mickiewicz zaskakuje czytelników. Każde z jego dzieł powstawało w trakcie pisania, autor ciągle dodawał nowe wątki, ale wspaniale łączył je z całością.

Pojawiają się poglądy, ze Pan Tadeusz powstawał w okresie znużenia artystycznego i wyczerpania twórczego autora. To nieprawda. Dzieło powstało po wydaniu Dziadów cz. III, które stały się sukcesem. Autor pisząc Pana Tadeusza kończył jeszcze Księgi narodu i pielgrzymstwa, pisał dużą powieść francuską, przygotowywał do druku poezje Gorczyńskiego, przekładał Giaura, redagował tygodnik polityczny „Pielgrzym polski”, rozmyślał i tworzył luźne sceny do następnych partii Dziadów, a także pisał memoriały. Początkowo Mickiewicz określał utwór mianem „poema sielskie”. Domyślamy się więc, ze główny tematem miała być miłość Tadeusza i Zosi w zakątku Nowogródzkim. Wszystko świadczy, ze w tym pierwotnym planie nie było jeszcze Telimeny. W początkowej redakcji nie ma kobiety, gdy Tadeusz biega po wszystkich pokojach, a Zosia jest samodzielną panną, nie będącą bynajmniej pod opieka ciotki. Początkowo więc wątek miłosny miał komplikować jedynie spór dwóch rodów. Od początku jednak w pierwotnym wydaniu pojawia się tajemniczy zakonnik (dawny zabójca próbujący odkupić swoje winy). Prawdopodobnie ks. Robak miał też być postacią tytułową. Wiele pomysłów i schematów zastosowanych przez Mickiewicza, znajdujemy w powieściach W. Scotta, z którego autor czerpał.

Opisując miłość Tadeusza i Zosi czerpał poeta z własnych młodzieńczych doświadczeń. W podobny sposób próbował on już raz oddać proces budzącego się uczucia miłości romantycznej w I części Dziadów (ostatecznie nie sformułowanej).

III. Rozrost wątku dawności

Mickiewicz tłumacząc Witwickiemu rolę Telimeny zaznaczył, ze postać ta potrzebna mu była do ukazania kontrastu. Stanowi ona kontrast nie tylko w stosunku do Zosi. Telimena ukazana została jako „dama modna”, entuzjastka cudzoziemszczyzny. Jest wiec kontrastem dla dworu soplicowskiego, jego obyczajowości tradycyjnej, staropolskiej, zebranego tam towarzystwa. Szczególnym typem tradycjonalisty jest Sędzia. Od początku szanuje on w swym domu dawne obyczaje, nawet w pracy na roli nie chce wprowadzać unowocześnień. Jeżeli ustępuje, to tylko w drobiazgach By pogłębić rys umiłowania tradycji przez Sędziego, wprowadza Mickiewicz postaci z nim kontrastujące: Tadeusz, a także przedstawiciele przesadnego nowatorstwa, tzn. Hrabia oraz Telimena. To właśnie dla tego pogłębienia do gotowego planu poematu wprowadzona została Telimena. Zmieniła się też z tego powodu, w toku tworzenia, koncepcja Hrabiego. Z pierwotnego młodzieńca, dopiero po szkole, wyszedł ostatecznie „wojażer”, łowca niezwyczajności, czytelnik powieści awanturniczych.

Niewiele stosunkowo uwagi poświęcił poeta sprawom politycznym. Bohaterowie też niewiele o tym myślą, ponieważ ze zmianą ustroju po zaborach nie wiązały się szczególne zmiany w urzędach, administracji, z która do czynienia mieli obywatele. Jedyne co się zmieniło to podatki i na tą kwestię skarżą się w karczmie szlachcice przed Robakiem. O ucisku politycznym rosyjskim na Litwie z początkiem wieku XIX niewiele słyszymy z Pana

2