DSCF0074

58 Autor i dzieło

ima czy też domyślania się sensu wypowiedzi w języku polskim nab ,| Kotoszychin dzięki uczestniczeniu w dyplomatycznych kontaktach Roi-z Rzeczpospolitą. Wtedy zapewne opanował też słownictwo polskie do' tyczące kwestii politycznych, a w czasie pobytu na Litwie i w Koronio po swojej ucieczce mógł swoją leksykę wzbogacić o słownictwo bardzie pospolite. Szerzej o wpływie polszczyzny na jego słownictwo będzie mowa w rozdziale drugim. Odpowiadając na pytanie, czy Kotoszychin znał język polski, trzeba dokładniej określić, o jakich kompetencjach j*. zykowych mówimy. Posiadana wiedza pozwala na stwierdzenie, że byt w stanie rozumieć i rozmawiać po polsku. Prawdopodobnie jednak ani nie pisał, ani nie czytał zbyt biegle. Jego słownik (szczególnie w kwestiach specjalistycznych) był na tyle bogaty, że mógł wprowadzać do tekstu swojego dzieła zapożyczenia z polskiego, i to zarówno te, które występowały w socjolekcie Poselskiego Prikazu, jak i te, które sam, najprawdopodobniej, zapisywał jako pierwszy.

Dzieło

Rękopis pracy Grigorija Karpowicza Kotoszychina nie posiada ani tytułu, ani podpisu autora. O jego autorstwie świadczy zapis prowe-niencyjny sporządzony przez właściciela rękopisu J. G. Sparvenfelda i biografia Kotoszychina poprzedzająca szwedzki przekład dzieła. Tytuł dzieła, który do dzisiaj funkcjonuje w historiografii, został nadany przez pierwszych rosyjskich wydawców w 1840 roku: „O Rosji za panowania Aleksieja Michajłowicza". W świadectwach źródłowych, których autorami byli albo sam Grigorij Karpowicz, albo Olaf Barckhusen, analizowany tekst jest nazywany „pracą [...] opisującą całe Moskiewskie państwo" („Arbete [...] beskrifa heele den Muschovitishe Staaten" -G. K. Kotoszychin w maju 1666 roku¹¹¹) lub „Traktatem o niektórych rosyjskich ceremoniach" („Tractat om n&gre Ryskę Ceremonier" - O. Barckhusen w 1682 roku¹¹²). Wydaje się, że tytuł nadany przez pierwszych wydawców najlepiej opisuje zawartość dzieła, wobec czego przy nim

Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1976. Bardzo ciekawy materiał na temat tłumaczy Poselskiego Prikazu zawiera praca A. W. Bieliakowa w rozdziale 2 o pracownikach pomocniczych w Poselskim Prikazie. A. B. BenaKoa, CAy)xau\ue TlocoAbCKOso npHKpa Smopoti mpemu 17 8exa.

^1.1    A. E. Pennington, An unpublifhed letter by Grigory Kotoshikhin, s. 113-124.

^1.2    H. Kopicyhob, H. Ka/iaaou, ripeducAodue ko StnopoMy uadąuHio (1859), s. XIX.

pozostajemy, Tom, gdzie w analizach szczegółowych będzie to potrzebny odniesiemy się do dwóch tytułów (a raczej omówień zawartości) pochodzących z epoki powstania dzieła. Sam rękopis był już kilkakrotnie opisywany, najdokładniej przez A. E, Pennington, która sporządzi-ła pierwsze w pełni krytyczne jego wydanie. Zwalnia to z, obowiązku szczegółowego zajmowania się tą stroną źródła"^{1 2}. Noty marginalne i korektory, które znajdują się w rękopisie, także zostały omówione przez autorkę wydania krytycznego. Będą one przywoływane tylko wtedy, kiedy ich obecność będzie miała znaczenie dla interpretacji tekstu. Rękopis przechowywany jest w Bibliotece Uniwersytetu w Uppsali, Po lekturze w bibliotece uzyskaliśmy dzięki uprzejmości znajomych odbitkę kserograficzną z mikrofilmu rękopisu, która pozwala na weryfikację niejasnych lekcji tekstu w wydaniu krytycznym. Niezwykłość dzieła Kotoszychina polega między innymi na tym, że mamy do czynienia z sytuacją paradoksalną dla źródeł rosyjskich z epoki nowożytnej. Dzieło zachowało się tylko w jednym rękopisie, w dodatku jest to oryginał. Jeżeli chodzi o rosyjskie źródła narracyjne z epoki nowożytnej¹¹'*

1

¹¹³ Rękopis jest oprawiony. Oprawa ma rozmiary 15,1x20 cm. Została sporządzona Z drewna obciągniętego brązową skórą. Na skórze są wytłoczone ozdoby. Na okładce jest wytłoczona także dawna sygnatura „GREGOR KOCH (Ki NE. COD. SPARVENF, 61", wskazująca na drugiego, po O. Barckhusenie, właściciela rękopisu: J. G. Sparvenfolda. Na początku i na końcu rękopisu są karty luźne numerowane I-V i VI-Xt. Na podstawie znaków wodnych (holenderskie z 1674 roku) należy sądzić, że zostały dodane już po powstaniu dzieła. Własny tekst Kotoszychina jest napisany na kartach numerowanych od 1 do 249. Na każdej stronie znajduje się po 16-17 wierszy (podział tekstu na wiersze

2

na strony został zaznaczony w wydaniu A. E. Pennlngton), Karty 32v, 161 i 233-233v autografu Kotoszychina są niezapisane. Karty od 1 do 232v zostały ponumerowane przez samego Kotoszychina. Spis rozdziałów towarzyszący tekstowi głównemu nie ma paginacji. Styl pisma wskazuje na szkołę pisarską Poselskiego Prikazu. W kilku miejscach rękopisu Kotoszychin napisał czerwonym atramentem ozdobne, wyniesione poza tekst główny inicjały. Poza paginacją Kotoszychina jest jeszcze inna, obejmująca cały rękopis, sporządzona inną niż jego, znacznie późniejszą, ręką. Zanim jeszcze autor zakończył pracę nad rękopisem zostały na nim naniesione korcktury, noty, pochodzące od dwóch rąk. Pierwsza należała najpewniej do Olafa Barckhusena, który dwukrotnie przekładał dzieło na język szwedzki. Druga należy najprawdopodobniej do J. G. Spar-yęnfelda. Zob. szerzej o rękopisie: A. E. Pennington, Introiluclion, w: Grigorij Kotośi\m, O Rossii v caratvovanie Alekseja Mixajlovila, s. 7-11. O stylu pisma z Poselskiego Prikazu zob. H. O. AeMMAODa, Cai/muacui Siopoupninun 0 Poccuu XVII 6. u et poAb 0 (pop-Mupo0anuu affcoA/onuuMa, s. 173-174.

^1,4 W rosyjskiej tradycji historiograficznej i związanej z nią późniejszej radzieckiej dzieje Rosji do 1689 roku (od roku objęcia osobistych rządów przez cara Piotra i) nazywane są „średniowieczem". Taką nomenklaturę, podążając za przykładem historiografii radzieckiej i rosyjskiej, przyjęła część historiografii angielskojęzycznej (amerykańskiej i angielskiej) oraz niemieckiej, włoskiej, francuskiej. W pracy pisanej po polsku nie wydaje się właściwe używanie tej terminologii. W języku polskim termin „średniowiecze" jest używany dla oznaczenia czasów do końca XV wieku. Epoka XVI-