DSCF0062

34 Autor i dzieło

na i pośrednio AdoJfa Ebersa, szwedzkiego dyplomaty przebywającego w Moskwie, w 1663 roku Kotoszychin przekazywał stronie szwedzkiej dokumenty z Poselskiego Prikazu do skopiowania. Adolf Ebers²⁴ w imieniu króla Szwecji prowadził w Moskwie negocjacje dotyczące rozliczeń finansowych między Rosją a Szwecją wynikające z postanowień pokoju zawartego w Kard is w 1661 roku. Ze strony rosyjskiej przedstawicielem cara był okolniczy Wasyl Siemionowicz Wołynskij. A. Ebers pisał w liście z 22 Iipca 1663 roku do króla Karola XI¹, że ktoś z Poselskiego Prikazu przekazuje mu rosyjskie dokumenty dyplomatyczne do skopiowania. Ze względów bezpieczeństwa nie podał nazwiska tej osoby, ale określił ją jako wiarygodną i godną zaufania i prosił o 100 rubli na wynagrodzenie dla niej². Kotoszychin już później, kiedy przebywał poza Rosją, w liście do gubernatora Ingermanlandii J. Taubego, napisanym pod koniec 1665 roku, powoływał się na swoją współpracę z Ebersem: „[...] kiedy posłowie, okolniczy Wołynskij i jego towarzysze; prowadzili rozmowy, przyniosłem mu [Adolfowi Ebersowi - H. Ł.] do siedziby szwedzkiej przekazaną im instrukcję i inne dokumenty do skopiowania, za to pan komisarz dał mi 40 rubli"³. Współpraca Kotoszychina z Ebersem nie została najwyraźniej zauważona w Poselskim Prikazie i można sądzić, że nadal cieszył się tam zaufaniem. Gdyby było inaczej, nie otrzymałby 9 stycznia 1663 roku powiększenia swoich dochodów o jeden rubel; a więc odtąd miał otrzymywać 20 rubli rocznie. Do tego dodano mu połowę rocznego dochodu, to jest 10 rubli, ze względu na drożyznę panującą wtedy w Moskwie⁴.

A. I Markiewicz sądził, że pod koniec 1663 roku Grigorij Kotoszychin został wysłany do kancelarii wojewodów dowodzących wojskami walczącymi z Rzeczpospolitą: książąt Jakowa Kudenetowicza Czerkas-skiego i Iwana Siemionowicza Prozorowskiego do Briańska, jako przedstawiciel Poselskiego Prikazu. Jednak ustalenia A. Bielajewa wskazują, że wyjechał po 27 marca a przed 20 kwietnia 1664 roku⁵. Przed odjazdem otrzymał z Poselskiego Prikazu - jak już o tym wspominano -cały swój roczny dochód (20 rubli) oraz dodatkowo 24 ruble na wydatki w czasie pełnienia obowiązków w kancelarii wojskowej⁶. Adolf Ebers, który korzystał z usług Kotoszychina, doniósł w liście z 26 stycznia 1664 roku królowi Szwecji, że tajny agent, który dotychczas dostarczał mu wiarygodne informacje, został przeniesiony do pracy poza Moskwą przy księciu Jakowie Czerkasskim i w związku z tym będzie przez jakiś czas nieobecny w Moskwie. Napisał także, że trudno będzie w krótkim czasie znaleźć kogoś, kto zastąpi tego współpracownika⁷. Kiedy Kotoszychin przybył na Białoruś do obozu książąt Czerkasskiego i Prozorowskiego, rozpoczęły się już rozmowy między Rzeczpospolitą a Szwecją, które prowadzono początkowo w Dubrowiczach między Krasnem a Zwero-wiczami, a potem, po 8 sierpnia 1664 roku, przeniesiono pod Smoleńsk. Działań wojennych na większą skalę już nie prowadzono. Kotoszychin został skierowany do delegacji prowadzącej negocjacje z przedstawicielami Rzeczpospolitej. Kiedy Kotoszychina nie było w obozie rosyjskim, ponieważ został posłany pod Smoleńsk na początku sierpnia 1664 roku, książęta Jaków K. Czerkasski i Iwan S. Prozorowski zostali odwołani do Moskwy (około 1 sierpnia 1664 roku), a na ich miejsce przysłano księcia Jurija Aleksiejewicza Dołgorukiego. Kotoszychin popadł w konflikt z nowym dowódcą. Przynajmniej tak sam pisze w liście skierowanym do króla Szwecji, Karola XI, a cytowanym przez Olafa Barckhusena w biogramie Kotoszychina poprzedzającym tłumaczenie jego dzieła na szwedzki⁸. Według relacji Kotoszychina nowy dowódca, książę Doł-goruki, przysłał do niego pismo przez poddiaczego Michaiła Prokofiewa (Kotoszychin służył razem z nim w kancelarii wojskowej), aby napisał donos na księcia Czerkasskiego z oskarżeniem o zdradę cara. Książę Dołgoruki chciał, aby Kotoszychin napisał do niego, że książę Czerkasski celowo uniknął bitwy, wygubił potem wojsko carskie i dał możliwość polskiemu królowi umknąć bezpiecznie, a wojskom Rzeczpospolitej zebrać się i skutecznie powstrzymać dalsze sukcesy wojsk rosyjskich. W zamian za donos na księcia Czerkasskiego książę Dołgoruki miał podobno - wedle świadectwa Kotoszychina - kłamliwie powiadomić Kotoszychina o podwyższeniu jego rangi do diaka i decyzji o oddaniu mu skonfiskowanych dóbr: „Za taką pomoc i usługę książę Jurij obiecywał mi poparcie podwyższenia [mojej rangi] i przysięgał pomoc w sprawie mego ojca w Moskwie"⁹. Kotoszychin relacjonuje, że oferty nie przyjął. W cytowanym liście do króla właśnie tym konfliktem z księciem Dołgorukim motywował swoją decyzję ucieczki ze służby

²⁴ A. Ebers przebywał w Moskwie już wcześniej, w latach 1652-1658.

²⁸ H. KopKyHOB, H. KajianoB, IIpeducAoBue ko BmopoMy ii3dumno, (1859), s. XXIII.

1

   Ze względu na małoletniość władcy, choć formalnie listy adresowano do króla, ich właściwym odbiorcą była rada królewska, pełniąca funkcję zbiorowego regenta.

2

   A. A. KynwK, A H TuMOcjseeB, TlpeducAoBe k mpembeMy ua dumno (1884), s. XXX-XXXI, zamieszczono tu oryginał listu Adolfa Ebersa, który został napisany po niemiecku.

3

   Tamże, s. XXXI-XXX11.

4

²⁹ A. B. BensKOB, )Ku3hb Fpuzopusi Komomuxuua (no MUmepuuAUM Apxu6a TIocom-

5

ckow npuKMa), s. 14-16, Wty jgjgliL H 1    ^:    ——

6

   H. KopKyHoe, H. KanaMOB, ripeducAoSue ko fJmopoMy usdnmno (1859), s. XXIII.

7

   Tamże, s. XXXII.

8

   Tamże, s. XVII-XVIII.

9

   Tamże, s. XVIII.