DSCF0075

60 Autor i dzieło

(XVI-XVII wiek), to zjawiskiem typowym jest brak oryginału i znaczna liczba kopii, która utrudnia sporządzenie słemma codicum i krytycznego wydania tekstu^{1 2}. W tym wypadku mamy do czynienia z oryginałem i autografem. Jeden z rosyjskich wydawców tekstu napisał słusznie, że „czas zrównał nas, rosyjskich czytelników z XX wieku, z jego szwedzkimi czytelnikami z XVII wieku, dla których pisał. Możemy tylko dziękować za ten przypadek, za zmienne koleje losu awanturnika, którego związki z jego [ojczystymi] korzeniami osłabił «przejściowy» wiek XVII, co sprawiło że pisał o swojej ojczyźnie, spoglądając z dystansu"³. Można dodać, że z tej szczególnej sytuacji korzystają nie tylko czytelnicy rosyjscy.

Zanim rękopis został odkryty przez Rosjan w 1838 roku, był znany w Szwecji w przekładach. W szwedzkich kolekcjach zachowało się do dzisiaj pięć przekładów Kotoszychina na język szwedzki⁴. Rękopis Kotoszychina został odkryty przez profesora Cesarskiego Uniwer-

sytetu im. Imperatora Aleksandra w Helsinkach Siergieja Wasiliewicza Solowiowa⁵. Po raz pierwszy opublikowano go w 1840⁶, następnie w 1859⁷ i w 1884⁸ roku. We wszystkich trzech publikacjach opuszczono fragment, w którym Kotoszychin wyrażał się negatywnie o kulcie ikon w Rosji⁹. Pełne krytyczne wydanie zostało wydrukowane w 1906 roku¹²³. Do 1980 roku, do czasu opublikowania przez A. E. Penning-ton krytycznego wydania całego tekstu, połączonego z rozbudowanym komentarzem językoznawczym i pełnym indeksem użytych przez Kotoszychina słów, wydanie z 1906 roku było podstawowym tekstem używanym przez cytujących go historyków. Już w czasach radzieckich opublikowano kilka wydań pracy Kotoszychina - wszystkie były oparte na wydaniu z 1906 roku¹²⁴. Praca Kotoszychina została dwukrotnie przełożona na język szwedzki już w XVII wieku, w 1669 i w 1682 roku. Przekładu dokonał Olaf Barckhusen, biograf i przyjaciel Kotoszychina. Przekład z 1669 roku został wydany drukiem¹²⁵. Wstęp do przekładu z 1682 roku wraz z biografią G. Kotoszychina (Vita Sielitski) wydano we wstępie do drugiego wydania (1859)¹²⁶. Fragmenty tekstu w przekładzie na język polski opublikował H. Łaszkiewicz¹²⁷. Istnieje, niestety trudno dostępne, niepublikowane tłumaczenie na język angielski. Towarzyszy

177    r.

1

XVn wieku nosi zaś tradycyjną nazwę epoki nowożytnej lub, ostatnio pod wpływem terminologii anglo-amerykańskiej, wczesnonowożytnej („Early Modern Times"). Gdyby, zgodnie z opisaną wyżej konwencją, używać nazwy „średniowiecze", należałoby dodawać zawsze, że chodzi o „rosyjskie", „moskiewskie" średniowiecze. Aby uniknąć tego terminologicznego zamieszania, w tej pracy pozostajemy przy starej terminologii właściwej językowi polskiemu i będziemy używać pojęcia „epoka nowożytna" dla czasów XV1-XVI1 wieku.

2

Na przykład tak ważny dla historii ideologii politycznej Moskwy zabytek, jakim jest Historia o Kazańskim Carstwie, zachował się w kilkuset rękopisach różnej redakcji. Jl. A. JtySpoBMHa, FlpeducAoBue k tudaHuio 2000 z., w: Mcmopun o Ka3uhckom

3

UapcmSe (Ka3aHCKwu Aemonucey), MocKBa 2000, s. 1V-XXXI (TlonHoe coSpanwe pyccKvix

4

neronwcew, t. XIX).

5

   H. EepeflHWKOB, TlpeducA0e k nepBoMy u3damiio, w: O Poccuu 6 yapcmBoBaHue Aackcch Mu.xauAo6u.Ha. Conunenue TpuzopuH Komoimnuna, [H3A-] A. EapcyKOB, ułamie tieTBepToe, s. I.

6

   O Poccuu 0 i^apcmBoBauue Aackcch MuxauAoBuna. Cohuhchuc Tpuzopua Komo-uiuxuna, [h3a] EepeAHUKOB, C.-IIeTep6ypr 1840.

7

   q Poccuu 6 i^apcmBoBanue Aackcch MuxauAO0una, [vqa-] H. KopicyHOB, H. Kana-hob, W3flaHwe BTOpoe, C.-IleTepSypr 1859.

8

   O Poccuu 0 napcmBoBanue Aackcch MuiouaoBuho, [w3fl.] A. A. Rynnie, A. M.

9

TmioejjeeB, TpeTte n3AaHne, C.-IIeTep6ypr 1884.