DSCF0071

52

Autor i dzieło

nia się pismem łacińskim oraz - do pewnego stopnia - intencji, które kierowały nim w czasie ucieczki ze służby carskiej. Pennington pisze, że Kotoszychin przyjął „polsko brzmiące nazwisko". Takie określenie nie jest precyzyjne. W rzeczywistości nazwisko ma, o ile tak można powiedzieć, cechy mieszane: polsko-szwedzkie. A najtrafniej byłoby powiedzieć: słowiańsko-szwedzkie. Aby to wyjaśnić, należy przywołać wszystkie znane zapisy pseudonimu używanego przez Kotoszychina oraz ustalić, od kiedy zaczął się nim posługiwać. Jeżeli chodzi o zapisy pseudonimu, to znajdujemy je zapisane literami łacińskimi przez samego Kotoszychina na listach skierowanych do króla Szwecji Karola XI z marca 1666 roku” i do Rady królestwa Szwecji datowane tego samego dnia”. W obu wypadkach podpisał się „Iagan Alexander Selic-ky", używając liter łacińskich oraz cyrylicy, inicjałami swego prawdziwego nazwiska - Grigorij Karpowicz Kotoszychin: T.K.K. Następne zapisy pseudonimu pochodzą z not określających autorstwo rękopisu jego dzieła i z biografii dołączonej do tłumaczenia tego dzieła na język szwedzki wykonanego przez Barckhusena. Ten ostatni w tytule swego tłumaczenia z 1682 roku zapisał pseudonim G. K. Kotoszychina jako „Jagan Alexander Selitzki"^{1 2 3}. W biografii Kotoszychina poprzedzającej to tłumaczenie Barckhusen podał jego pseudonim jako „Selitski"⁴ w tytule, a w tekście jako „Johan Alexandre Seliski"⁵. W nocie określającej autorstwo rękopisu Kotoszychina (sam poddiaczy nie podpisał swojego dzieła) prawdopodobnie szwedzki podróżnik i slawista, J. G. Sparven-feld (1655-1727)⁶, zapisał cyrylicą kolejną wersję pseudonimu - „Iwan Aleksandr Sielickij"⁷. W układzie chronologicznym mamy więc nastę-

pujące formy zapisów. Sporządzone własnoręcznie przez Kotoszychina, łacińskimi literami: „Iagan Alexander Selicky". Sporządzone przez innych: (1) imię - „Jagan/Johan/Iwan" (to ostatnie zapisane cyrylicą);

(2) nazwisko: „Selitzki/Selitski/Seliski/Sielicki(j)" (to ostatnie zapisane cyrylicą). Zajmijmy się najpierw analizą zapisów sporządzonych przez samego Kotoszychina. Zapis „lagan" jest formą zapisu imienia „Johan", czyli „Jan" w języku szwedzkim. Imię „Johan" zapisane jako „Ja-han" w tekście ruskim pisanym literami łacińskimi jest potwierdzone w tekstach pochodzących z Wielkiego Księstwa Litewskiego. Wymowę imienia „Johan" przez Rosjan, jako „Jagan" lub „Jahan", znajdujemy na przykład w diariuszu poselstwa Lwa Sapiehy do Moskwy w 1600-1601 roku: „Swieyskoy Jahan Korol"⁸. „H" dźwięczne w języku kancelaryjnym Wielkiego Księstwa Litewskiego oddawano w zapisie cyrylicą przez „r", a w zapisie literami łacińskimi przez „h". W języku rosyjskim natomiast oddawano „h" pisząc cyrylicą przez „r" w transliteracji na „łacinkę" przez „g". W XVII wieku nieustalono jeszcze w praktyce kancelaryjnej Moskwy ortografii zapisu tekstów ruskich literami łacińskimi. A Kotoszychin dobrze znał tylko praktykę pisania ze skryptoriów kancelaryjnych. Wobec tego mógł zapisać swoje imię, któremu nadał formę szwedzką „Johan", albo przez „h" zgodnie z tradycją Wielkiego Księstwa Litewskiego, albo przez „g", dokonując po prostu transliteracji z cyrylickiej litery „r". Grigorij Karpowicz wybrał to drugie rozwiązanie. Natomiast samogłoska „a" zamiast „o" wynika z właściwości fonetycznych języka rosyjskiego, tzw. akania. Zapis szwedzkiego imienia „Johan" jako „HaraH" („Jagan" we współczesnej transliteracji lub „lagan" według zapisu Kotoszychina) odnajdujemy w źródłach rosyjskich z XVII i XVIII wieku. W sprawozdaniu z rozmów rosyjsko-szwedzkich toczących się w latach 1617-1618, związanych z podpisanym w 1618 roku traktatem pokojowym w Stołbowie, występuje członek Rady królestwa, Johan Skytte, którgo imię zapisano jako „HaraH"⁹. Nie mylono nigdy zapisu polskiego imienia „Jan" ze szwedzkim „Johan". „Jan" było zapisywane przez Rosjan jako „Hh", natomiast „Johan" jako „HaraH": Jan Kazimierz 1 „Hh Ka3WMep" i Jan Gniński - „Hh Thmht>ckm"¹⁰, Johan Bę

1

   Grigorij Kotpsixm, O Rossii v carstvovanie Alekseja Mixajlovića. Appendice II, s. 760-761.

2

   Tamże, s. 761-762.

3

   Pełny tytuł tłumaczenia: „Nagra Ryskę Ceremonier fórst beskresne och i Pen-nan forfaitade width A°1667. vppa Muskov,itisk Sprak af en Rysk Cantzelist Jagan Ale-xander Selitzki [podkr. - R Ł.J, soiń han sigh nSmde. Dhe sedermehra ara ofwer-satte oppl wart K. F&dernesłands i Swerige infódde och Ofwelige Tungomahl aff Kongl. Mayestetz Translatore i det Muscovitiske SprAkt Olof Diedrichsson Barckhusen, Wiburgo Carelio Datum Stockholm d. 24 Junij A° 1682" (H. KopicyHOB, H. KajianoB, TlpeducAoBue ko Bmopouy usćamao (1859), s. X).

4

* Tamże, s. XV.

5

   Tamże, s. XIX.

6

   U. Birgeg&rd, M. T. CnapBeutpeAbd u ezo AeKcuKozpa<punecKue po6omu, „Scando-Slavica" 19 (1973), s. 135-141.

7

się Iwanem Aleksandrem Sielickim, [wynik] pracy w Sztokholmie [w] 1666 i 1667 [roku]" (H. KopicyHOB, H. KajianoB, TlpeducAoBue ko Bmopouy usdaHuio (1859), s. XI).

8

   Autor diariusza zapisał w ten sposób słowa odpowiedzi Rosjan na propozycje delegacji Rzeczypospolitej: Elijas Pilgrimovijus, Didżioji Leono Sapiegos pasiuntinybe j Maskua, 1600-1601 m., parenge J. Kiaupienć, Vilnius 2002, s. 48.

9

   Poccuh u LLIBeijUH 0 nepBou noAoBuue XVII Bem, [przekł. K. flkyGoB], Mocsba 1897, s. 44-47, 49.

10

   Zob. zapisy z opisu Archiwum Kolegium Spraw Zagranicznych z 1732 roku. B. W. fajrbuoB, C. 71. Typw/iOB, Onucb doKyMeumoB MockoBckozo Apxu0a KoAAtsuu Uh-