DSCF0078

66 Autor i dzieło

systemu prikazów jest właściwie prezentacją organizacji i działania urzędów administracji centralnej. Rozdział 8. jest poświęcony opisowi władzy cara nad poszczególnymi prowincjami państwa i zasadom organizacji administracji na poziomie lokalnym. Nie jest zbyt obszerny, bo zajmuje około 3% tekstu. Organizacja, a przede wszystkim finansowanie wojska są opisane w rozdziale 9., który stanowi około 6% tekstu. O kupcach i o handlu prowadzonym (jako monopol przez samego cara) mówią odpowiednio rozdziały 10. (o kupcach) i 12. (o handlu carskim). Razem stanowią zaledwie 2% tekstu. O chłopach i o ludności wiejskiej mówi rozdział 11., bardzo niewielki, bo stanowiący około 2% całości dzieła. Ostatni, 13. rozdział jest prezentacją społeczeństwa moskiewskiego, poczynając od bojarów, a kończąc na służących. Jak na podjęte zadanie, jest to bardzo mały rozdział, który stanowi około 8% tekstu. Po pogrupowaniu rozdziałów według kryterium tematycznego uzyskujemy następujący obraz:

(1)    Osoba władcy i jego rodzina - około 14% całego tekstu.

(2)    Centralne i lokalne struktury państwowe (gospodarcze, polityczne, sądownicze i militarne) - około 66%.

(3)    Elity dworskie i właściciele ziemscy w ogóle - około 16%.

(4)    Ludność zależna (chłopi, chołopi i mieszkańcy miast) - około 3%. Już z tego zestawienia wynika, że kwestie polityczne, gospodarcze i administracyjne są potraktowane najobszerniej. Razem z opisem cara i jego rodziny stanowią około 80% tekstu. I właśnie tak znacząca przewaga w obszerności potraktowania tych zagadnień, które są nierozerwalnie związane z pojęciem władzy, jej legitymizacją, celebrą i praktycznym sprawowaniem, przekonują, że Kotoszychin uważał te zagadnienia za szczególne ważne. Tymczasem opis poddanych cara uznał za mniej istotny. W swoim dziele zupełnie pominął opis Cerkwi i szerzej kwestii religijnych. Mimo to, że na jego oczach dokonał się w tym czasie w Moskwie zasadniczy rozłam wewnątrz wiernych Cerkwi prawosławnej związany z reformami patriarchy Nikona. Pominięcie kwestii religijnych, i to zarówno w rozumieniu odniesień do Cerkwi jako do instytucji, jak i do spraw wiary czynią z tekstu naszego bohatera zjawisko wyjątkowe. Nieobecność kwestii religijnych dotyczących państwa carów, która jest uderzająca w dziele Kotoszychina, jest zapewne związana z jego konwersją na luteranizm; ale to także ujawnia jego obraz świata i będzie wyjaśniane w toku dalszych wywodów.

Do dokładniejszej analizy konstrukcji traktatu będziemy więc jeszcze wracali wielokrotnie, dlatego też ten rozdział kończymy wskazaniem na charakterystyczną dla Kotoszychina metodę prezentacji. Czasami przerywa on tok opowiadania, aby za pomocą tekstu o poetyce dialogu (pytanie i odpowiedź) wyjaśnić jakieś zagadnienie. Taka metoda pracy pozwala z kolei badaczowi wydobyć z tekstu Kotoszychina

obraz czytelnika intencjonalnego, takiego jak go widział autor dzieła. I właśnie studium takich wypowiedzi i zawarty w nich obraz czytelnika intencjonalnego, z którym autor podejmuje dialog, pozwalają rekonstruować i interpretować świat wyobrażeń Grigorija Karpowicza.