24542

2

•    Ludzkie działania językowe są w znacznym stopniu zrytualizowane - tworząc teksty, posługujemy się względnie ustabilizowanymi wzorcami ich konstruowania gatunkami • konwencjonalnymi formami, w które odlewamy słowa w zależności od sytuacji komunikacyjnej i zakładanego celu wypowiedzi.

•    Nie ma tekstów bezgatunkowych. Są one zawsze wyznaczone przez granice wzorca wypowedzi danego typu, umilonego społecznie i usankcjonowanego tradycją schematu kompozycyjnego i stylistycznego, według którego ludzie zwykle budują wypowiedzi danego rodzaju, mając na względzie odrębne cele komunikacyjne.

•    Dysponujemy repertuarem gatunków mowy (ustnych i pisemnych) - choć teoretycznie możemy nawet nie wiedzieć o ich istnieniu - dane są nam tak, jak język, którego używamy bez trudności przed teoretycznym opanowaniem gramatyki.

•    Bachtin odróżnił pojęcia: gatunki pierwotne i wtórne.

Gatunki pierwotne (proste) odpowiadające przede wszystkim różnym typom aktów mówionych, np. pytanie, prośba, odpowiedź, życzenie ; podstawy przetworzenia

Gatunki wtórne ( złożone)- skonwencjonalizowane zespoły aktów mowy, np. list, artykuł, powieść, podanie. Są wynikiem przetworzenia gatunków pierwotnych_

III. Genologla językoznawcza

•    Teoria gatunków w XX-wiecznej humanistyce - wyrasta z tradycji strukturalistycznej, ujmującą zjawiska języka i kultury w kategoriach modelowych, koncentrowanie się na cechach powtarzalnych, systemowych; to, co indywidualne, traktowane jako reprezentacja klasy, modelu, konwencji.

•    Dziś - wykorzystywane jako narzędzie opisu - pojęcia z zakresu lingwistyki kognitywnej z fundamentalnymi dla nią pojęciami takimi, jak: kategoria, prototyp, centrum, peryferia

Model kategoryzacji logicznej (Arystoteles)

•    kategorie tworzą obiekty posiadające cechy konieczne i wystarczające - cechy te występują we wszystkich elementach kategorii

•    granice między kategoriami - ostre

•    równy status wszystkich egzemplarzy

•    zasada wyłączonego środka (cecha należy do definicji albo nie)

Model kategoryzacji naturalną (kognitywizm)

•    istnienie kategorii zdeterminowane wiązką cech charakterystycznych dla typowego reprezentanta prototyp

•    lepsi i gorsi reprezentanci kategorii (centrum i peryferie kategorii)

•    kategorie bez centrum -zakres wyznaczony relacją podobieństwa rodzinnego (Wittgenstein)

•    przynależność do kategorii - stopniowalna

•    granice nieostre, rozciągliwe

W pracach kognitywistycznej orientacji badawczej - gatunek -kategoria abstrakcyjna, której nie można wyczerpująco zdefiniować za pomocą cech koniecznych i wystarczających

Gatunek ujawnia się na zasadzie podobieństwa rodzinnego (pojęcie prowadzone przez filozofa i logika Ludwiga Wittgcnsteina) w konkretnych realizacjach tekstu.

Założenia współczesnej genologii