25448

opozycje zawieranie między przedstawicielami Kościoła a różnymi grupami społecznymi. W sferze kulturowej natomiast wyznaczone zostały dwie tendencje: albo ścisłe podporządkowanie obyczajowości i kultury Kościołowi, albo przyzwolenie na wolność kulturową.

Kolejne wymienione przez Lipseta i Rokkana wydarzenie - rewolucje narodowo-demokratyczne - również umiejscawia się na pograniczu wymiaru politycznego i kulturowego. W sferze kulturowej mechanizm był z resztą podobny, jak w przypadku reformacji, z tym, że miejsce Kościoła zajęło państwo. Kształtujące się demokratyczne państwo narodowe potrzebowało kultury podporządkowanej jednemu celowi: kształtowaniu w świadomości społecznej tożsamości narodowej. Używając terminologii Talcotta Parsonsa można powiedzieć, że system społeczny, składający się do tej pory z tylko z podsystemów gospodarki i polityki odkrył rolę podsystemu integracji. Rewolucje narodowo-demokratyczne z przełomu XVII i XIX wieku przyniosły zmiany także w sferze politycznej, a mianowicie wyzwoliły podział wokół dwóch modeli państwowości. Pierwsza uznaje państwo, nawiązując do rozróżnienia wprowadzonego przez Tónniesa, za wspólnotę narodową; druga - za zrzeszenie obywatelskie.

Ostatnim istotnym wydarzeniem, według Lipseta i Rokkana, była rewolucja przemysłowa. Podział społeczno-polityczny przez nią wywołany lokuje się przede wszystkim w sferze gospodarczej. Rewolucja przemysłowa spolaryzowała społeczeństwa na - z grubsza rzecz ujmując - dwie grupy: właścicieli i pracodawców oraz pracowników najemnych. Oprócz konsekwencji ekonomicznych (rozwój kapitalizmu jako projektu społecznego), rewolucja przemysłowa miała także swoje konsekwencje w wymiarze politycznym. Przed wszystkim przyczyniła się do umasowienia polityki, zwłaszcza poprzez rozwój wszelkiego rodzaju stowarzyszeń, organizacji i partii politycznych, które miały na celu reprezentowanie interesów robotników.