25738

Doktryny - poglądy na temat społeczeństwa, jego organizacji, państwa oraz prawa. Sformułowanie .pogląd' jest dosyć niejasny, stąd można to zrównać z historią myśli polityczno-prawnej.

Termin doktryna oznacza zwarty i całościowy pogląd na temat funkcjonowania państwa i prawa w społeczeństwie. Często w doktrynach znajdujemy elementy

•    opisu rzeczywistości;

•    czasem jej krytykę;

•    projekt, opis pożądanych zachowało, czy konstrukcji państwa i prawa.

Doktryna a filozofia polityczna - podręczniki amerykańskie, używające tego drugiego określenia mówią właściwie o tym samym. Nie mówi się więc o doktrynie politycznej Locke'a, ale o filozofii politycznej Locke'a. Termin .doktryna* ma w historii raczej negatywne zabarwienie (od terminu .indoktrynacja*). Termin .doktryna* bywa używany w bardzo wąskim znaczeniu, jak .doktryna Breżniewa* (kraje wyzwolone przez Związek Radziecki są od niego uzależnione). Nie to znaczenie jest przedmiotem naszego wykładu.

Takie doktryny zawierające krytykę rzeczywistości i projekty na przyszłość wyrażali bardzo często filozofowie, którzy nie byli ani działaczami politycznymi, ani organizatorami żyda politycznego, ale teoretykami i ich poglądy polityczne - w znaczeniu organizacji społeczeństwa - były ściśle związane z ich filozofią jako taką. Bardzo wyraźnie widać ten .trend’ u Platona - elitaryzm w jego poglądach politycznych wywodzi się z filozofii idealistycznej. Im bliżej naszych czasów jednak filozofia specjalizowała się (w przeciwieństwie do ogólnych zainteresowao antycznych filozofów - przykładem Arystoteles). Dlatego np. filozof zajmujący się sprawiedliwością w społeczeństwie nie musi w ogóle zajmować się naturą wszechświata. Istnieje też trend, w którym poglądy na systemy gospodarcze, ekonomiczne uogólnia się na poglądy dotyczące państwa w ogóle (np. Keynes i jego doktryna paostwa dobrobytu).

Doktryny polityczno-prawne zajmują się dosyd konkretnymi problemami, np. gdy istnieje społeczne zapotrzebowanie na sprawiedliwe paostwo. to należy odpowiedzied sobie na pytanie, czym jest sprawiedliwośd i jak odnieśd ją do instytucji paostwowych.

Funkcjonalna różnica między ideologią a doktryną Dlaczego przedmiot nie nazywa się .ideologią polityczną naszych czasów*? Wszystkie ideologie dostarczają od razu idealny obraz świata i wskazują słuszną ścieżkę do tego świata -są skierowane na działanie polityczne. Rzadko kiedy mamy do czynienia z sytuacją, gdy ideologia jest oparta na jednej doktrynie, lub idei, filozofii politycznej. Praktyka pokazuje, że ideologie czerpią z różnych źródeł doktrynalnych, np. łączą solidaryzm z rasizmem. Różnica jest więc funkcjonalna. Politycy lub myśliciele wykorzystują różne filozofie, doktryny polityczne tworząc ideologię. Doktryn nie można oczywiście analizować w oderwaniu od ich skutków, zajmując się nimi jako zamkniętym systemem. Różnica funkcjonalna, nawet jeżeli jedyna, jest bardzo istotna.

Analiza doktryn

•    Podstawowym warunkiem jest rekonstrukcja daną doktryny. Dotarcie do sensu poglądów danego autora - z uwzględnieniem kontekstu społeczno-politycznego. Należy też wykazać ewentualny brak konsekwencji określonej doktryny. Jest to o tyle trudne zadanie, że bardzo często, iż poglądy te są rozproszone w różnych dziełach (przykład Locke'a).

•    Następnie dokonuje się pewnych ocen i klasyfikacji. Umieszczają one poszczególnych myślicieli wg rozmaitych kryteriów, jak np. modne niegdyś postępowy-reakcyjny. które są dosyd płynne. Inne kryteria są całkiem wyraźne, np. kryterium doktryn egalitarystycznych-elitarystycznych. Istniał też podział prawicowe-lewicowe. którego źródło historyczne tkwi w obradach konstytuanty, gdzie głosowało się wychodząc przez jedne, albo drugie drzwi -zwolennicy króła przechodzili przez drzwi na prawo, a jego przeciwnicy - na lewo; jest to symbol obrosły treścią. Podział ten w XX w. skomplikował się - pojawiły się takie twory jak .rewolucja prawicowa*. Można też uznać, że podstawowym kryterium jest stosunek do równości.