2692

postawienia teorii o walce ras, jako ogólnego prawa socjologicznego, był bowiem podwójnie podległy i podwójnie uciskany - był Żydem i Polakiem. Uwarunkowania te łatwo dostrzec w całej twórczości Gumplowicza, jak pisze on sam: „Ludzie jednej rasy państwa nie utworzą, natura pcha jedną rasę do boju z drugą, rasa zwyciężająca staje się rycerstwem, szlachtą, a rasa zwyciężana zamienia się w niewolników, w poddanych...”¹

Gumplowicz był pierwszą wybitną indywidualnością socjologii polskiej. Był ewolucjonistą, w odróżnieniu jednak od większości przedstawicieli tego dominującego wówczas kierunku nie wierzył w postęp i rosnącą harmonię ludzkiego życia społecznego. Skłaniał się do poglądu, iż socjologia powinna przedstawiać raczej powtarzalne zjawiska i procesy niż ukierunkowany ciąg faz rozwojowych społeczeństwa. Główne żywioły życia społecznego to jego zdaniem konflikt i walka pomiędzy grupami. Dlatego kwalifikuje się zazwyczaj Gumplowicza jako klasycznego przedstawiciela teorii konfliktu.

Ciekawym elementem gumplowiczowskiej teorii socjologicznej był socjologizm przez jej autora rozumiany jako fakt istnienia swoistych praw socjologicznych, nie będących prostym przełożeniem uniwersalnych praw przyrody. Na tym założeniu oparł uczony krytykę swoich poprzedników, zarzucając im dedukcję praw socjologicznych na podstawie obserwacji całkowicie odrębnych sfer rzeczywistości. Tym niemniej krytyka ta sama wypływała z krytykowanej przezeń naturalistycznej koncepcji nauki, ponieważ jego zdaniem rolą socjologii jest badanie historii jako procesu przyrodniczego.

Gumplowicz sprzeciwiał się jednocześnie dedukcjonizmowi w naukach społecznych, zarzucając jego uprawianie zwłaszcza organicystom. To indukcyjne badanie zjawisk społecznych stanowi jego zdaniem punkt wyjścia dla socjologa, zaś koncepcje uznające wiedzę o jednostce ludzkiej za swoją podstawę są bezużyteczne.

Badacz życia społecznego ma do czynienia z określonymi grupami. Te grupy, na jakie dzieli się ludzkość Gumplowicz nazwał rasami. Nie chodzi jednak o pojecie rasy w znaczeniu antropologicznym. Walka ras, których badaniem się zajmował to zróżnicowane elementy etniczne i społeczne - wytworzone histoiycznie wspólnoty, których podstawą są: język, religia, obyczaj, prawo, kultura. „Rasą” w gumplowiczowskim rozumieniu była każda grupa odrębna od innych grup i zdolna na nie oddziaływać. Wykluczony został jakikolwiek podział „ras” na lepsze i gorsze. Nie ma żadnych „ras” stałych. Za naturalne i pożądane Gumplowicz uważał, że w ciągu dziejów nieustannie mieszają się one ze sobą . Trwały jest nie tylko podział ludzkości na „rasy” , lecz również nieusuwalny antagonizm między nimi. Zainteresowanie swoje ukierunkował on na oddziaływanie wzajemne tych „ras”, u których podłoża znajduje się zawsze wzajemna wrogość.

Gumplowiczowski obraz świata społecznego (podobnie jak u Hobbes’a i darwinistów społecznych), to obraz wojny wszystkich ze wszystkimi. Stronami konfliktu są tutaj grupy, a o wyniku decyduje jakość i sposób zorganizowania grup. Konflikty między jednostkami są zależne od konfliktów międzygrupowycli. Poglądy Gumplowicza zbliżały się tu do poglądów marksistów, choć różnili się oni w wielu punktach. Według niego „walka ras” będzie trwała tak długo jak ludzkość.

Jego zdaniem walka jest zjawiskiem społecznym podporządkowanym pewnym dążeniom takim jak pragnienie samozachowania siebie, żądza dobrobytu czy żądza wyzysku obcych lub zostaje wywołana przez ludzkie namiętności i uczucia. Jeszcze innym powodem walki, o którym wspomina są przeciwieństwa rasowe: „Zależnie od tego w jakim stopniu różnorodne wspólnoty etniczne stają się dla siebie mniej lub więcej obce, z powodu większej lub mniejszej liczby duchowych, albo cielesnych cech wspólnych, zależnie od tego powstają

2

1

Patrz „System socjologiczny Ludwika Gumplowicza. Studium krytyczne” Poznali 1930. Ks Franciszek Mirek