29683

Jej debiut przypadł na szczyt Młodej Polski, dojrzałość artystyczną osiągnęła w dwudziestoleciu międzywojennym, w Polsce Ludowej pomnożyła dorobek o dalsze, najwyższej miary dzieła.

W pierwszym okresie jej twórczości przełamują się prądy i tendencje modernistyczne z indywidualnymi doświadczeniami i wiedzą pisarki o życiu. Twórczość ta znajdowała się pod wpływem dwu modeli sztuk - irracjonalnego, pesymistycznego, charakteryzującego się też buntem przeciwko skostniałym normom moralnym i istniejącej obyczajowości, skłaniającego się ku symbolice i impresjonistycznej nastrojowości, przekonanego o autonomiczności sztuki i szczególnej roli artysty oraz wzorca rodzimego, realistycznego, podejmującego problematykę obywatelską i społeczną.

N. zaczyna twórczość pisarską, gdy do głosu dochodzą już tendencje rozrachunkowe z modernizmem. Prawie we wszystkich utworach N. tego okresu istnieje swoiste napięcie pomiędzy akceptowaniem estetycznych i ideowych założeń modernizmu, a próbą ich przezwyciężania.

W kręgu problematyki kobiecej

N. zadebiutowała w wieku 14 lat wierszem Pamiętam na łamach „Przeglądu Tygodniowego". Do 1907 ogłosiła w różnych czasopismach (m.in. „Chimera", „Prawda") kilkanaście wierszy.

Debitu prozatorski stanowiły Lodowe pola (na łamach Prawdy), które potem weszły do wydanej w r.1906 powieści Kobiety jako jej cz.l. Problematyka osadzona w klimacie epoki - dusza kobiety, jej tajniki, ukryte dążenia, wewnętrzne życie, bunt, tęsknota do wolności i piękna.

Bohaterki N. łakną pełni życia, która, ich zdaniem, jest im dostępna przez miłość. N. uważa, że kobieta i tak mężczyzną się nie stanie, więc powinna rozwijać w sobie cechy kobiece (rodzić więcej dzieci?:)]. W Kobietach narratorka prowadzi swoją bohaterkę przez różne środowiska społeczne i przy okazji piętnuje skostniałą obyczajowość, fałsz i obłudę mieszczańską.

Książę - 1907. N. z perspektywy lat bardzo surowo oceniła ten utwór. On również nie ma epickiego charakteru, jest dziennikiem życia wewnętrznego bohaterki-narratorki-estetki, która szuka nowego piękna, piękna czynu, a jednocześnie uważa (i jej partner), że idea zamiera, gdy się ją wprowadzi w życie (młodopolska opozycja słowo-czyn, pragnienie-działanie). Motyw niewspółmierności między marzeniem i życiem przewija się przez większość utworów N. tego czasu. Książę powstawał w czasie rewolucji 1905 i przyniósł realistyczne odbicie wystąpień proletariatu warszawskiego.

Rówieśnice - 1909. Powieść bliska modelowi prozy Żeromskiego, oparta o zasadę kontrastu. Wciąż dużo tu mód młodopolskich, antynomia między marzeniem i życiem, nieszczęśliwa miłość, sztywne konwenanse, wszechmocny ból istnienia, wizja urbanistycznej rzeczywistości, wrogi świat, osamotniony człowiek. N. zastosowała po raz pierwszy technikę zmiennych obiektywów [cokolwiek to jest] - za jej pomocą pokazała, jak w bezdusznym mechanizmie kapitalistycznej machiny rwą się więzy rodzinne i przyjaźni ludzkie. Narracja estetyzująca, widzenie świata przez różne dziedziny sztuki. Narcyza - 1910. Znów naczelne hasła epoki - wyzywający indywidualizm, prowokująca szczerość, niezgoda na zakłamany świat pozorów. Ale głównym problemem powieści nie jest już świat przeżyć wewnętrznych, ale prawowanie się jednostki ze światem. Narcyza to jednostka pełna świadomego indywidualizmu, pełna siły, łaknąca wolności, chce się wyzwolić nawet od instynktu erotycznego. Przekonuje się, że zyskując absolutną wolność, człowiek wpada w niewolę wyobcowania. Wewnętrzna moc jednostki nie jest wystarczającym warunkiem zmian w świecie zewnętrznym. Powieść dopiero po 1945 doczekała się uznania. Jest jednak trwałą zdobyczą warsztatu pisarki - wygasanie (poniekąd programowe) estetyzmu, młodopolskich manier stylistycznych, wkroczenie stylu zintelektualizowanego, nawet aforystycznego, prostota, umiar, selekcja.

Modernistyczne remanenty