K �jna DIALEKTY POLSKIEz814

213

Odbywający się w ramach tendencji do zmniejszania zróżnicowań fleksyjnyeli i przypadający na drugą połowę XVI wieku proces ustalania się końcówki żeńskiej -ach w Ioc. pl. rzeezownilców męskich i nijakich poprzedzony został dialektalnym powstaniem i znacznym upowszechnieniem na obszarach śląsko-małopolskich (54A) końcówki -och, która zaczęła się tu szerzyć między XIV i XVI wiekiem. Powstanie nieuzasadnionej etymologicznie końcówki -och i opanowanie przez nią na pewien czas Polski południowej można tłumaczyć kilkoma czynnikami. Ponieważ wystąpiła ona w' XIX*—XVI wieku przede wszystkim i prawie regularnie w formac h rzeczowników miękkotematowyeh (Los III 01) oraz w zabytkach powstałych na terenach śląsko-małopolskioh. które przed XVI wiekiem objęte zostały procesami usuwania oboczności -‘ev-1| -oc- w morfemach końcówkowo-przyrostkowyeli (zoli. ISA, 45B), genezę tej końcówki należy łączyć z dość żywotnym tu zastępowaniem końcówek rozpoczynających się od -'e- przez ich postaci rozpoczynające się od -o-. Gdy formy typu kmeć-evi, vuj-evc. krdt-eu\ kraj-em przez analogię do twardotematowyeh rzeczowników z końcówkami -ovi, -ove, -ór, -om zaczęto najpierw na Śląsku, a od XX⁷ wieku w Xlalopolscc zastępować przez kriieć-oći, mij-otie, krSt-9te, kraj-om, wtedy też i kniede/, kraje/, w ty/ (Ufie/, króle/ paralelnie zastąpiono przez kmeć-o/, v kraj-o/, v ty/ dń-o/, o król-o/. To zastępowanie -'ech przez -och w twardotematowyeh rzeczownikach było tym łatwiejsze, że znajdowało ono bezpośrednie poparcie w ramach wyrównań analogicznych do istniejących tu pierwotnie postaci końcówek rozpoczynających się od -o-: 8yn-ovi, -ove, -ór, -om. Poza tym analogiczne wprowadzenie końcówki -och w rzeczownikach o tematach zakończonych tylnojęzykowymi -g, -eh. które przed *-d/b ^ *-oisu (zob. s. 46) uległy drugiej palatalizacji wymieniając się w c y .<■' (w sJcutcech, na prodzech. o duszach), pozwalało uniknąć skomplikowanego i niewygodnego zróżnicowania tematu («> skutk-och jak skutk-a, duch-och jak dnch-a, -oći itd.). Dlatego w tematach z końcową spółgłoską tylnojęzykową najwcześniej i najczęściej wystąpiła końcówka -och (por. Łoś III GO). XX* ten sposób wytworzona końcówka mogła być sporadycznie przeniesiona nawet do loc. pl. odmiany żeńskiej (Łoś ITI 115).

Końcówka loc. pl. -och zapanowała też w języku słowackim (por. loc. pl. chlapach, duboch, orddoch, klućocli. sluhocli. sudcoah). Xie można jednak tego faktu identyfikować z opisanymi procesami w- dialektach Polski południowej, ponieważ na gruncie słowackim mógł on być rezultatem wokalizacji jera twardego w końcówce typu syn-^zi, upowszechnionej w innych deklinacjach tak samo jak w instr. sg. upowszechniła się końcówka odmiany na -u: -$•»«&. która tu miała również o na miejscu por. instr. sg. chlapom, dubom, urodom. kludom, Ślubom, sudcońi (Bel 127). XV okresie, kiedy ua południu Polski wytworzyła się i zaczęła do piś-