31816

Sofistyka wydała kilka pokoleń wybitnych przedstawicieli. Twórcą szkoły był Protagoras z Abdery w V przed Chr. Do bardziej znanych należeli ponadto: Gorgiasz, Antyfon, Hipiasz, Kallikles, Krytiasz iTrazymach.

Protagoras, ojciec sofistów, był twórcą relatywizmu społecznego. Głosił, że Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy: tych, które są, że są tych, których nie ma, że nie ma. Znaczyło to, że człowiek - obywatel jest jedyną miarą instytucji społecznych. Wartości społeczne są wspólnym dobrem ludzi; to porozumienie ludzi, a nie natura decyduje o biegu rzeczy. Nie zawsze tak było. Początkowo ludzie egzystowali we wzajemnej izolacji. Dopiero po długim czasie, kiedy niebezpieczeństwa życia w odosobnieniu stały się zbyt nieznośne ludzie - coraz mądrzejsi - zaczęli się łączyć w hordy. Hordy były szkoła nabywania kultury osobistej. To przesądziło, że ludzie w pewnym momencie porozumieli się, co do powołania do życia organizacji wyższego rzędu - państwa. Państwo pojawiło się jako produkt cywilizacji. Otrzymujemy tu - w zalążkowej postaci - głośną w późniejszych epokach ideę umowy społecznej. Z faktu, że państwo powstał z woli ludzi, wyciągnął Protagoras nie tylko wniosek, że ma ono człowiekowi służyć. Dowodził też, że w kołysce państwa tkwiła wola większości, a zatem państwo współczesne ma służyć większości. Stwarzało to możliwości zaaprobowania demokracji jako ustroju najbardziej naturalnego, a zatem i zasadnego. Oczywiście ta ostatnia teza nie była uznawana przez wszystkich przedstawicieli sofistyki.

Relatywizm sofistów miał podstawowe znaczenie dla wysokiej oceny instytucji społecznych i politycznych. Podważał tezę o niezmienności natury ludzkiej, prowadził do przekonania, że konwencje społeczne, które ludzi wiążą, są zależne od okoliczności miejsca i czasu. Otwierał tym samym drogę do poznawania i przyuczania się przyjętych konwenansów, był też pochwałą samego zawodu nauczycielskiego, który uprawiali przedstawiciele szkoły. Relatywizm oznaczał jednak niekiedy formuły skrajne, okazjonalistyczne Goriasz miał np twierdził, że znacznie ważniejsze od przestrzegania sformalizowanych i zinstytucjonalizowanych reguł społecznych jest uzależnienie dobrego czy złego zachowania się od konkretnych okoliczności. Głosił pluralizm moralności.

Sofiści wnieśli pionierski wkład do ideologii prawa natury, przenoszą ją z nauk przyrodniczych na grunt nauki o społeczeństwie. Duże zasługi położyli tu m in. Antyfon i Hipiasz z Elidy. W sferze stosunków społecznych człowiek podlega dwom prawom -państwowemu i natury. Przestrzeganie praw pochodzących od państwa jest cnotą m.in. dlatego, że państwo jest wspólnotą ludzką. Ale prawa państwa są kruche, zmienne i nie zawsze sprawiedliwe. Antyfon twierdził, że większość praw jest wroga naturze. Hipiasz dodawał, że prawo tyranizuje ludzi i w wielu przypadkach zadaje gwałt naturze. Trazymach był najbardziej skrajny, głosząc, że każdy rząd ustanawia prawa dla własnego interesu Mimo to lepiej przestrzegać praw natury, ich naruszanie godzi w prawdę i w konsekwencji przynosi człowiekowi straty nieporównywalnie większe aniżeli