28832

Zdaniem Diltheya każde pokolenie swój charakter duchowy zawdzięcza działaniu dwojakich czynników: najpierw jest to zbiór kulturalnych i duchowych form istniejących w czasie, kiedy pokolenie zaczyna się kształcić i formować. Gdy te formy zostaną przyswojone (lub odrzucone), działają na pokolenie społeczne, polityczne, nieskończenie różnorakie warunki otaczającego życia. Te warunki twoizą granice rozwojowe pokolenia, nie wyjaśniając jednakże samego faktu pojawienia się nowego pokolenia ani też wszystkich jego znamion.

Np. wspólny moment, urabiający duchowość pokolenia romantyki niemieckiej, był natuty negatywnej, lecz silnie działającej: brak mocniejszych impulsów, pochodzących wprost z życia, poczucie zastoju we wszelkich dziedzinach bytu zbiorowego. Drugi wspólny moment: przemożny wpływ poglądów Fichtego.

Humanistycznie patrząc, pokolenie jest

Określeniem pewnego stosunku równoczesności jednostek; jako tę samą generację określamy tych wszystkich, którzy w pewnym sensie obok siebie dorośli, to znaczy, którzy wspólne posiadali dziecitistwo, wspólny wiek młodzieńczy i u których na ten sam czas przypada doba męskiej dojrzałości. Sprawia to, że takie osoby powiązane są głębszą wspólnością. Ci, co w latach młodzieńczych tych samych doznali wpływów kierowniczych, składają się razem na pokolenie. Tak pojęta generacja tworzy ciaśniejszy krąg jednostek, które na skutek zależności od tych santych wielkich zdarzeń i przemian, jakie miały miejsce w okresie ich pobudliwości, mimo rozmaitości czynników, które się później dołączyły, związane są w pewną jednolitą całość. (Dilthey)

Jest to najbardziej precyzyjna i najsłuszniejsza definicja pokolenia.

4. Pojęcie pokolenia w nowszych badaniach literackich

F. Kummer

Pokolenie jest to względna jedność wszystkich mniej więcej różnowiecznych ludzi, którzy wyszli z podobirych zjawisk gospodarczych, społecznych i polityczitych i przez to wyposażeni są spokrewnionym poglądem na świat, moralnością, wychowaniem i wrażliwością artystyczną.

Z pomysłów Kummera największą wartość zachował jego opis sporu pokoleń literackich. Kiedy młodzież śmiało i dzielnie przeciwstawia się starym, idee starszego pokolenia widzi ona zawsze w ich ostatnich błyskach, w zmierzchu zachodu, w bladym oświetleniu półmroku. Stąd wywodzi się zwątpienie, gniew, a w końcu pogarda młodszego pokolenia dla idei starszej generacji. Kummer doszedł do wniosku, że w tej walce nie chodzi o słuszność, lecz o zwycięstwo za wszelka cenę.

Czas sporu mija szybko. Nadchodzi okres dojrzałości pokolenia, realizowany przez przodownicze talenty młodych. „Zanika przeciwieństwo między statym a młodym pokoleniem, wydaje się teraz, jak gdyby tylko jedna generacja ismiała. Czas sławy i wpływu nadchodzi, gdy właściwe siły pokolema już słabną. Pojawiać się poczynają talenty zależne, naśladownicze, powtarzające formy wywalczone przez przodowników generacji. Dołączają się pisarze wyzyskujący koniunkmrę, lata biegną, coraz więcej w pokoleniu naśladownictw, także generacja, która zapadła na chorobę powtórek, dojrzała już do ustąpienia miejsca pokoleniu następnemu, i spór, i rozwój poczynają się toczyć na nowo”.

J. Petersem: w jego pracy dostrzegamy pierwsze ślady ujęcia socjologicznego. Według niego zasada pokoleń jest uzupełnieniem socjologicznego traktowania literatury. Społeczeństwo jest jak ster. nadający i korygujący kierunek ewolucji, pokolenie jak żagiel, który chwyta zmienne prądy idei i sprowadza je do środowiska narodowego

Pokolenie było dla Petersena kwestią skrzyżowania typów duchowych z wychowaniem i tendencją epoki. Typy psychiczne w każdym roczniku, w każdej kształcącej się generacji rozłożone są równomiernie i dopiero przeżycia i momenty wychowawcze pozwalają się wybić pewnym typom. Możliwe są trzy skrzyżowania. Kierowniczy typ powstaje, gdy przeżycia urabiające zbiegną się z tendencją duchową, która by nawet bez tych przeżyć górowała w jednostce. Typ wtórny powstaje, kiedy dopiero wpływy wychowawcze przeważają szalę i decydują o kierunku osobowości, a sama jednostka elementy duchowe posiada w równowadze. Wreszcie typ uciśniony, kiedy wpływy zaprzeczają kierunkowi osobowości i jednostka staje w sprzeczności z swoimi rocznikami.

2