35328

psychosomatycznej danego osobnika wysuwano więc wnioski, że zjawiska, jakie nazywamy problemami społecznymi, są zarówno obiektywne i dziedziczne.

0    ile pierwszy z tych wniosków jest trafny — to drugi — wskazujący na dziedziczność problemów społecznych był niewątpliwie przesadny i zmierzał do tego, aby odwracać uwagę od ich rzeczywistych uwarunkowań, tkwiących w sferze społeczno-gospodarczej22.

Socjologowie doszukujący się w czynnikach psychologiczno-kulturowych determinantów procesów społecznych, starali się z kolei tłumaczyć występowanie problemów społeczny eh dysproporcjami rozwoju kulturalnego różnych środowisk, powodującymi przeróżne sprzeczności, z jakich wynikają konflikty dezorganizujące życie społeczne.

Nowatorskim uzupełnieniem wspomnianych stanowisk były koncepcje wywodzące się z tzw. „Szkoły ekologicznej" w socjologii, której przedstawiciele starali się wykazać, że problemy społeczne są następstwem takich procesów, jak np. ruchliwość społeczna i wynikające z niej zjawiska dezorganizacji

życia zbiorowego w obrębie poszczególnych jednostek ekologicznych, jakimi są np. wsie, miasteczka, miasta, a nawet regiony kraju.

W pewnym związku z wyżej wymienionymi koncepcjami pozostawały próby traktowania problemów społecznych, jako następstwa procesów dysfunkcyjnych, czyli takich procesów, które utrudniają normalne, tzn. ukształtowane w danym społeczeństwie funkcjonowanie życia zbiorowego.

Według tych koncepcji wszelkie działania sprzeczne z istniejącymi warunkami funkcjonowania życia społecznego, a więc takie, które naruszają przeróżne instytucjonalne związki lub też blokują jednostkom możliwości urzeczywistniania ich aspiracji lub potrzeb — są właśnie działaniami społecznie dysfunkcjonalnymi, które powodują m.in. pojawianie się zakłóceń w życiu zbiorowym. A dalszą konsekwencją tego jest pojawienie się wiele rozmaitych problemów społecznych, jak np. przestępczość, prostytucja, alkoholizm, narkomania itp.23.

Niektórzy socjologowie nawiązując do wcześniejszych koncepcji uważają, że problemy społeczne są przejawami odchyleń czy zboczeń w stosunku do istniejącego porządku społecznego. Źródeł owych odchyleń upatrywali w braku spójności i w napięciach, jakie występują w różnych strukturach społecznych oraz w skłonnościach do anomalii ludzi żyjących w tych strukturach, czyli do zachowań nie liczących się z normami prawnymi lub zwyczajowymi.

Swoistą próbą uogólnienia dotychczasowych refleksji socjologów wokół tego, czym są problemy społeczne jest koncepcja, jaką zaprezentowali Paul B. Horton i Gerald R. Leslie24. Problem społeczny — ich zdaniem — powstaje w związku z zaistnieniem takiego zjawiska, które uważane jest na ogół jako niepożądane, porusza znaczną liczbę ludzi, wydaje się możliwe do przezwyciężenia, ale poprzez zbiorowe działanie.

Przyjrzyjmy się bliżej przedstawionej charakterystyce problemów społecznych.

1) Problemem społecznym nazywamy to, co w danym społeczeństwie staje się zjawiskiem niepożądanym czy kłopotliwym. Tytułem przykładu wymieńmy kilka takich zjawisk. Jeżeli np. w jakimś społeczeństwie zdarzają się od czasu do czasu wybryki chuligańskie, nie jest to jeszcze problemem społecznym, ponieważ do zwalczania takich wybryków wystarczą zwyczajne środki zapobiegawcze, jakie istnieją w danym systemie społecznym, a więc powiedzmy— wzmożona aktywność władz porządkowych. Ale tam wszędzie, gdzie tego rodzaju wybryki są zjawiskiem bardzo częstym stają się one już tym samym problemem społecznym. Bowiem natężenie, częstotliwość, zasięg itp. cechy ilościowe danego zjawiska określają jego kwalifikację jakościową.

Wiadomo np., że korzystanie z przeróżnych używek jest charakterystyczne dla wszystkich społeczeństw ludzkich i nie stanowi to problemu społecznego tak długo, dopóki nie powoduje zbyt negatywnych następstw w życiu zbiorowym. Ale kiedy takie następstwa stają się coraz bardziej dostrzegalne, wówczas zmienia się zarówno opinia o danych używkach, jak i o ludziach, którzy z nich korzystają zwłaszcza bez umiaru. Wspomnijmy tu o ewolucji opinii na temat alkoholu czy narkotyków

1    o współczesnym zasięgu walki z alkoholizmem czy narkomanią.

A oto inny przykład. Warunki odbywania kary pozbawienia wolności nie stanowią problemu społecznego tam, gdzie dominuje pogląd, że kara powinna być odwetem za popełnione przestępstwo i spełniać rolę czynnika odstraszającego. Rzecznicy idei humanizacji wymiaru sprawiedliwości podjęli