36165

przedwczesnym, który zrodził się w warunkach potęgi feudalizmu; była żywiołowym buntem cliłopów, jej sukces był w tamtych warunkach niemożliwy.

Tę sytuację możemy nazwać „tragizmem przedwczesnej rewolucji”¹.

Kolejny wątek tragiczny dostrzegamy w miejscach, gdzie oceniane są walczące strony. Może to być traktowane jako komentarz autorski. Goszczyński nie wypowiada się wyraźnie po którejś z walczących stron, utwór nie zawiera jednoznacznej odpowiedzi. Autor nie mówi ani „tak”, ani „nie”, ale przyjmuje wizję rewolucji - niemoralnej, lecz koniecznej. Trzeba podkreślić, że na tle dotychczasowej literatury - wrogiej wobec rebelii chłopskiej -utwór Goszczyńskiego jest odważny i śmiały.

Ujęcie rewolucji jest tu o tyle ciekawe, że „maluje się” wśród zbrodni popełnianych przez obie walczące strony, gdzie wśród niesprawiedliwych giną sprawiedliwi, wśród winnych - niewinni. Nawiązuje to do Byrona, który chociażby w swoim utworze Lara nadał rewolucji antyfeudalnej cechy zbrodnicze. U Camusa w dramacie Sprawiedliwość rewolucjonista rosyjski nie dokonuje zamachu na księcia, bo w jego powozie znajdują się przypadkiem niewinne dzieci. Jak widać - problematyka poruszana często.

Goszczyński widział rewolucję jako zbrodnię obydwu walczących z sobą stron, dlatego mógł ją widzieć tylko w mrokach tragizmu.

Tragizm rewolucji. Zamek... to wczesnoromantyczna powieść poetycka. Bardzo charakterystycznym dla utworu jest tragizm - zjawisko, postawa nacechowana obecnością nieprzezwyciężonych sprzeczności. Tragizm polegający na przeciwieństwach bez ugody. Każde z przeciwieństw posiada uzasadnione racje istnienia i nieuchronna zagłada jednego z nich jest równoznaczna z zagładą pewnych wartości. Dla utworu jest to zjawisko kluczowe: złożone i wielowarstwowe. „Koliszczyzna”, „rewolucja hajdamacka” (1768) to główny problem filozoficzny, tkwi u podstaw koncepcji rewolucyjnego działania, wpływa zasadniczo na ogólną wizję rewolucji, jaką sugeruje Goszczyński. „Koliszczyzna” - osiemnastowieczny antyfeudalny ruch cłiłopstwa był rewolucją skazaną na zagładę. Niezależnie do tego, jak wiele bohaterstwa, wysiłku, walki i wiary w zwycięstwo włożyli w nią chłopi, kryła w sobie zarodek klęski, gdyż była mchem przedwczesnym, mchem, który zrodził się w warunkach nie zwyciężonej jeszcze wówczas potęgi szlachty i potęgi feudalizmu. To TRAGIZM PRZEDWCZESNEJ REWOLUCJI. Tragizm to konieczność przedwczesnego zniszczenia wielkiej wartości. Tragizm tak pojęty tkwi w obiektywnym sensie utworu.

Tragizm w rozumieniu Goszczyńskiego wiązał się ściśle z oceną, jaką wystawia poeta obydwu działającym w rewolucji stronom: ludowi i szlachcie. Autor nie opowiada się po stronie żadnej z walczących grup. Hajdamacy to „czerń rozjadła”, „mordercy”, „zbestwiona pogoń”, a szlachta to ci, co splamili się krwią „niewinnych”. Tym samym utwór Goszczyńskiego jest śmiały. W epoce poety wrogo odnoszono się do cłiłopskiej rebelii!

Goszczyński odznaczał się wielką mądrością i szlachetnością, wzniósł się ponad powszednie w jego środowisku potępienie rewolucji chłopskiej.

1

Poj. Marksa.