36212

Jan Andrzej Morsztyn

Wywodził się z niemieckiej mieszczańskiej rodziny Mornsteynów czy Morrinsteinów. Ród Morsztynów przybył do polski w XIV wieku i już w wieku XV byli uważani za przedstawicieli szlachty.

Ojciec Jana Andrzeja Morsztyna był zamożnym ziemianinem, dworzaninem Stanisława Lubomirskiego oraz działaczem kalwińskim. Wieszcz nie poszedł w ślady ojca i wybrał katolicyzm, gdyż kalwinizm okazał się mu obcy. Jednak podobnie jak ojciec, wybrał karierę dworzanina. Wykształceniem Jana Andrzeja zajął się Walerian Otwinowski - krewny poety oraz tłumacz „Georgik” Wergiliusza i „Przemian” Owidiusza.

W 1638 roku Jan Andrzej wyjechał na studia zagraniczne do Lejdy. Nie wiadomo ile czasu tam spędził. Po powrocie pracował, jako dworzanin Lubomirskich. W larach 40. zwiedził razem z bratem Stanisławem Włochy oraz prawdopodobnie Francję. W 1649 roku Stanisław Lubomirski zmarł. Poeta przeszedł wówczas na dwór marszałka Jerzego.

W latach Morsztyn 1648-1659 był sześć razy posłem na sejm. W roku 1648 został zaprotegowany przez Stanisława Lubomirskiego Władysławowi IV. Wówczas związał się z dworem królewskim. W 1653 roku dostał tytuł dworzanina królewskiego (było to za panowania Jana Kazimierza). Z czasem stał się również powiernikiem politycznym królowej Ludwiki Marii.

W 1659 roku zawarł małżeństwo z dworką królowej - Katarzyną Gordon (była ona szkockiego pochodzenia). Od 1656 roku był sekretarzem królewskim, a od 1658 referendarzem koronnym. W 1668 został nominowany na podskarbiego wielkiego koronnego. Bardzo dobrze orientował się w polityce zagranicznej. Podróżował po różnych krajach w misjach dyplomatycznych (Szwecja. Wiedeń. Frankfurt, Berlin, Paryż).

Popierał politykę profrancuską. Był zaufanym pracownikiem królowej Jadwigi Marii i chciał doprowadzić do zrealizowania projektu królowej Francuzki. Planem tym była elekcja jeszcze za życia Jana Kazimierza, francuskiego kandydata. Jan Andrzej miałby wówczas pensję rządu francuskiego. Plan nie powiódł się - po śmierci Jana Kazimierza wybrano na tron Piasta -Michała Wiśniowieckiego. Poeta wówczas przeszedł do opozycji, chcąc zdetronizować króla oraz ściągnąć z Francji innego kandydata. W rezultacie tych działań w 1670 roku stanął przed sądem sejmowym oskarżony o działanie przeciwko królowi i nadużycia związane ze stanowiskiem podskarbiego. Udało mu się jednak wybrnąć z tej ciężkiej sytuacji.

Następnym władającym był Jan III Sobieski. Wówczas Morsztyn został przywrócony „do łask dwom i wpływów”. Wiodło mu się bardzo dobrze, posiadał pałac w Warszawie. Jednak gdy Jan III Sobieski zmienił orientację z profrancuskiej na proaustriacką, Morsztyn przeszedł do opozycji. W 1678 roku przyjął obywatelstwo francuskie, a rok później został mianowany na sekretarza Ludwika XIV. Zaczął przekazywać Francji tajną korespondencję dwom warszawskiego.

Na sejmie w 1683 roku król oskarżył Morsztyna o zdradę stanu oraz o działalność mającą prowadzić do detronizacji. Poeta stał się niepopularny wśród szlachty. We wrześniu tego roku wyjechał do Francji. Żył tam przez dziewięć lat. nie działał już politycznie.

Zmarł 8 stycznia 1693 roku Miał czworo dzieci, z któiych jedna córka - Izabela - została wydana za Kazimierza Czartoryskiego i była babką Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Poza parania się poezją Morsztyn był także tłumaczem. Przetłumaczył na język polski „Cyda” Corneille'a. fragment poematu „Adone” Marina pL „Psyche” oraz komedię pasterską Torquata Tassa „Amintas”.