365

HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ

W „Fajdrosie' Platon przedstawia duszę jako przyczynę i zasadę wszelkiego ruchu. Zasada ruchu, jako taka, nie może zaś nigdy zniknąć (przestać się ruszać), czyli musi być nieśmiertelna.

W dialogach wcześniejszych od „Timaiosa" dusze wydawały się nie mieć nawet początku. W samym „Timaiosie" Platon napisał, że dusze zostały utworzone przez Demiurga i z jego postanowienia nie podlegają śmierci, jak nie podlega śmierci to wszystko, co jest dziełem samego Demiurga.

Trzeba zauważyć, że wszystkie platońskie dowody na nieśmiertelność duszy mają sens jedynie przy założeniu istnienia bytu ponadzmyslowego - świata idei. Dusza jest inteligibilnym, metaempirycznym, niezniszczalnym wymiarem człowieka.

Rozważania nad nieśmiertelnością duszy i jej dowiedzenie pociągają za sobą rozważania o eschatologicznych losach duszy po jej oddzieleniu się od ciała. Tego problemu nie może już rozwiązać sam logos, dlatego Platon szuka pomocy w mitach (choć ostrzega też, by nie brać ich dosłownie).

Człowiek przebywa na ziemi przejściowo, życie jest próbą. Prawdziwe życie toczy się na tamtym świecie, w niewidzialnym Hadesie - tam dusza zostaje osądzona na podstawie jednego tylko kryterium: sprawiedliwości lub niesprawiedliwości, umiarkowania lub rozwiązłości, cnoty lub wady. O inne sprawy sędziowie z Hadesu nie dbają. Los, który spółka duszę może być trojaki: jeśli żyła w pełni sprawiedliwie, uda się do wspaniałych miejsc na Wyspach Szczęśliwych lub do miejsc jeszcze wyższych: jeśli żyła w nieuleczalny sposób niesprawiedliwie, zostanie zesłana na wieczną karę do Tartaru; jeżeli zaciągnęła jedynie nieprawości uleczalne, zostanie tylko czasowo ukarana, poczym otrzyma nagrodę, na jaką zasługuje.

Koncepcja życia na tamtym świecie wiąże się z orficko-pitagorejską doktryną o metempsychozie.

W „Fajdonie" Platon pisze, że dusze, które przez swoje życie nadmiernie przywiązały się do namiętności, żądz i rozkoszy, po śmierci błąkają się wokół grobów, dopóki - pociągnięte pragnieniem tego, co cielesne - na nowo nie złączą się z dalami (nie koniecznie ludzkimi - to zależy od tego, na jak niski poziom życia moralnego zeszły w poprzednim życiu).

W „Państwie" Platon pisze, że liczba dusz jest ograniczona. Z tego względu, zarówno żyde ziemskie duszy, jak i jej nagroda lub kara w zaświatach, muszą mieć ograniczony czas trwania i ustalony kres. Życie ziemskie trwa najwyżej sto lat, życie pozaziemskie - sto razy dłużej. Po tym czasie dusze muszą powrócić i na nowo wstąpić w dala - wybór dala jest zależny od nich, a właściwie: od ich wiedzy o żydu dobrym i złym (intelektualizm etyczny osiągnął tu skrajne konsekwencje).

W „Fajdrosie' Platon przedstawia jeszcze bardziej złożoną wizję tamtego świata. Rozpatrzył tam przyczyny zejśda dusz do dał, pierwotnej genezy samych dusz oraz ich pokrewieństwa z tym, co boskie. Pierwotnie dusza pędziła boskie życie w boskim orszaku, a upadła na ziemię na skutek winy. Platon obrazuje duszę za pomocą powozu, którego woźnicą jest rozum ludzki, a końmi - władze duszy: gniewliwa i szlachetna oraz pożądliwa.