37498

Wydaje się. że wstępnym warunkiem do kolonizacji lądów przez rośliny była ich symbioza z grzybami (jak ¹¹ porostów), gdyż dopiero taki tandem miał zdolność zarowno do fotosyntezy, jak i do pobierania wszystkich potrzebnych substancji odżywczych i wody z podłoża mineralnego i z powietrza.

Lądowe autotrofy musiały zatem posiąść wiele cech budowy, które umożliwiły kolonizację lądów, zdolność do pobierania i magazynowania wody. odporność na wysychanie, umiejętność pobierania substancji mineralnych z podłoża, meszcie optymalne wykorzystanie dostępnego światła, w wanmkach konkurencji między autotrofami Tendencje te objawiają się tym. że rośliny lądowe ogronmą część zdobytych zasobów przeznaczają na urządzenia mechaniczne; fotoautotrofy morskie mogły ograniczyć swoją budowę do aparatu fotosy ntety żującego, a większość zdobytych zasobów przeznaczyć na wytworzenie kopii swojego genotypu. Obserwując bogactwo ferm życia i ogromną przewagę biomasy organizmów na lądach, można by sądzić, te środowisko lądowe okazało się korzystniejsze. Jednak równie dobrze można powiedzieć, że wanmki życia na lądach okazały się trudniejsze, zmuszając rośliny do ..trwonienia” zasobów na różne pomocnicze organy. Jednak takie stawianie sprawy nic ma sensu; organizmy morskie i lądowe realizują odmienne strategie, których wydajność można porównywać tylko w kategoriach skuteczności przeżycia i reprodukcji poszczcgóbiych form Obie są równic dobre, skoro obie trwają przez miliony pokoleń. To. że rośliny lądowe produkują przy okazji więcej biomasy niż rośliny morskie, nie ma istotnego znaczenia. Można jedynie powiedzieć, że dla pewnej gnipy roślin w zamierzchłej przeszłości korzystniejsze okazał)- się inwestycje umożliwiające życie w trudnych warunkach siedliskowych na lądach, niż konkurowanie o ograniczone zasoby w skądinąd przyjaznym środowisku wodnym To właśnie doprowadziło do opanowania lądów, począwszy od środowisk najłatwiejszych do inwazji (wilgotne obszary o ciepłym klimacie), a skończywszy na najtrudniejszych (np. gorące i zimne pustynie). ^A

Środowisko lądowe jest nieporównanie bardziej zmianie (w czasie i w przestrzeni) niż oceany. Urozmaicone ukształtowanie tcraiu pow-odujc wielką zmiainosć bilansu napromiaiiowania i wilgotności, a co za tym idzie — wielką różnorodność mikroklimatu. Ponadto, na lądach znacznie silniej niż w oceanie zaznacza się wpływ klimatu wynikający z czynników astronomicznych. Środowiska są więc zróżnicowane i układają się strefowo, w zależności od waninków rozwijają się charakterystyczne typy roślinności. Tc wielkie płaty biosfery nazwano bioinami.

Biomy Ziemi Zróżnicowanie biosfery

Waninki klimatyczne: tanperatura i opady, a także rodzaj podłoża mineralnego stanowią kontoinaeję czynników dctcmiinujących obraz życia w danym fragmaicic biosfery. Od klimatu i podłoża zależy sposób tworzaiia się gleby Od tych samych czynników zależ)- bilans produkcji i dekompozycji

Powstawanie gleby i rozwój szaty roślinnej są wzajcimic uzależnione, oba te procesy zależą też od klimatu i podłoża mineralnego. Tylko tai ostatni czynnik można uznać za niezależny od pozostałych, lecz jego wpływ na kształtowanie się biomów jest znacznie mniejszy niż wpływ klimatu. Rozmicszczaiic biomów dość dokładnie odpowiada rozmieszczeniu stref klimatycznych —jest to układ równoleżnikowy, zaburzony przez nie należące do tego porządku ukształtowanie pasm górskich (ryć. 8.1).

Podział na biomyjest dość arbitralny, a granice między biomami bywają nieostre, tak jak nieostre są przejścia między strefami klimatycznymi. Jednak zmienność warunków na lądach nie jest zupełnie ciągła — można wśród niej wyróżnić wielkie, dość jednorodne płaty. Pierwotnie pojęcie biomu odnoszono do charakterystycznego typu roślinności. Jednak w-anuiki środowiskowe dotyczą w jednakowym stopniu wszystkich organizmów roślin, zwierząt i drobnoustrojów Biointm można więc nazwać fragment biosfery odznaczający się typowymi warunkami środowiskowymi, determinującymi tempo produkcji i dekompozycji — czyli bilans materii organicznej, a w konsekwencji — rozwój charakterystycznych gleb I roślinności. Najbardziej typowe biomy odznaczają się charakterystycznym krajobrazem. Podobne biomy rozwijają się w podobnym klimacie na różnych kontyn altach Spotykane tam zbiorowiska roślinne i zespoły zwierząt mogą się bardzo różnić pod względem taksonomicznej przynależności gatunków, natomiast fimkcjonabic przystosowania organizmów' w ramach poszczcgóbiych biomów bywają bardzo podobne Zwierzęta i rośliny tego samego biomu wykazują nieraz uderzające konwergaicje w adaptacjach, mimo braku pokrewiatstwa filogenetycznego.

Pojęcie bionai różni się więc zasadniczo od pojęcia krainy biogeograficznej: w tym ostatnim przypadku chodzi bowiem o rejon zasiedlony przez rośliny i zwierzęta o wspobicj historii, często o wspólnej filogaiczic Podział świata na biomy nic pokrywa się z podziałem na krainy biogeograficzne.

Gleba

Tworzenie się gleby jest proccsan o decydującym znaczaiiu dla rozwoju życia na lądach. Rozpoczyna go wietrzone skały macierzystej, tj. rozdrabnianie i przemiany chaiuczne minerałowa w tym przechodzaiie niektórych związków do roztworów wodnych Większość obszarów lądowych przeszła tai etap bardzo dawno, obecnie takie inicjabie stadia obserwuje się głównie tam gdzie nagą skałę odsłania ustępujący lodowiec albo powstaje ona z lawy i popiołów wulkanicznych, bardzo podobne procesy występują tam. gdzie człowiek porzuca swoje betonowe i asfaltowe konstrukcje. Równolegle z erozją skal następuje kolonizacja