3852

w której jakiś element jest pominięty, choć powinien występować lub też występuje z niedostatecznym natężeniem.

Według koncepcji Kocowskiego^{1 2 3}, potrzeby stanowią warunki sprzyjające lub konieczne do realizacji różnie pojmowanych celów, co pośrednio wiąże potrzeby z brakiem środków niezbędnych do realizacji jakicliś celów. Skłania to Kocowskiego do proponowania empiiycznej diagnozy potrzeb poprzez zestawianie normatywów i deficytów nie pozwalających na osiągnięcie tych normatywów. Nie jest przy tym jasne na jakiej zasadzie mają być przyjmowane te normatywy. Podobne uwagi dotyczą koncepcji Thomsona, z tym, że takim standardem jest "natura” podmiotu odczuwającego potrzeby⁴.

Współczesna koncepcja Doyala i Gougha⁵ ma charakter dynamiczny i funkcjonalny, a u jej podstaw leży założenie, że kryterium oceny potrzeb nie leży w ich genezie i meclianizmie kształtowania, a w możliwości zaspokajania bez naruszania koniecznych warunków zdrowia i autonomii ludzi w skali makrospołecznej, zaś dynamika i zmienność tak pojmowanych potrzeb jest rezultatem gry politycznej.

2. Podejście do diagnozowania potrzeb

Potrzeba jest pojęciem dynamicznym, jej istotną cechę stanowi reagowanie "odczuciem stanu braku czegoś”. W badaniach społecznych, w których obok celów teoretycznych występują cele praktyczne, takie ujęcie potrzeb jest bardzo płodne. Badania te mają na celu określanie zbiorowości wymagających aktywnego oddziaływania polityki społecznej oraz skutków podejmowanych działań, rezultatów różnych decyzji, a następnie korektę działania, gdy skutki są negatywne lub nie zamierzone. Przedmiot badań stanowią odczuwane potrzeby rozmaitych zbiorowości

33

1

T. Kocowski. Potrzeby człowieka. Koncepcja systemowa. Ossolineum 1982

2

Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, s.64.

3

⁴    G.Thomson. Needs. Routledge & Kegan Paul. London & New York 1987. s. 47-147. Autor

4

koncentruje się na różnych postaciach 'konieczności", jaka jest warunkiem istnienia "obiektywnej" porrzeby. może to być konieczność spełnienia określonych warunków niezbędnych dla istnienia lub tożsamości podmiom odczuwającego potrzebę, może to być po prostu jakiś warunek uznany przez odczuwający podmiot za ważny - tym jego pojecie potrzeb upodabma się do tego. które wynika z definicji potrzeb przyjmowanej przez Kocowskiego.

5

   L. Doyal. I. Gough: A Theory of Humań Need. The Guilford Praess, New York 1991, s. 2*3. Autorzy podkreślają w pracy bardzo powszechne używanie pojęcia potrzeb człowieka. Trudno sobie wyobrazić - stwierdzają we wstępie do swojej pracy - jak różne dziedziny nauk społecznych mogłyby się obejść bez tego pojęcia. Łączy się z tym nadużywanie pojęcia potrzeb człowieka. Dotyczy to zwłaszcza polityki społecznej i zagadnienia zaspokajania potrzeb, gdzie niewłaściwe podejście do zagadnienia prowadzi do formułowania i wdrażania zgubnej polityki społecznej i socjalnej Jako przykład podają autorzy politykę społeczną krajów bloku wschodniego czasów komunistycznych która mnożąc przywileje socjalne nie znalazła środków organizacyjnych i gospodarczych na icłi realizację i spowodowała odwrót od systemu, który tę politykę stworzył i próbował stosować. Upadek "systemu socjalistycznego" stał się też dowodem na to, że nie istnieją specyficzne potrzeby "społeczeństwa socjalistycznego" i "członków społeczeństwa socjalistycznego" i że u podstaw wszystkich systemów społecznych leżą te same potrzeby podstawowe człowieka. Istnienie i upadek "systemu realnego socjalizmu" dowiodły, że pewne zmiany systemu społecznego mogą głęboko krzywdzić ludzi i wywoływać na masową skalę ich cierpienia, a sprawiedliwość społeczna jest zaprzeczeniem takich systemów i nie może dochodzić do skutku kosztem cierpień i krzywdy jednostek.