6209

Antoninus Pius próbowali umocnić swoje panowanie w Brytanii, wznosząc w poprzek wyspy wały (Wał Hadriana i Wał Antoninusa) i izolując w ten sposób północną jej część, zamieszkaną przez dzikich Piktów (jedno z plemion celtyckich). To jednak nie zmieniło sytuacji na wyspie. Władzę rzymską respektowały ośrodki miejskie, natomiast reszta kraju pozostawała przy dawnych obyczajach.

Pod koniec III wieku u wybrzeży brytyjskich zaczęli pojawiać się sascy i jutlandzcy piraci. Niepokojony wojnami domowymi Rzym nie był w stanie uczynić nic dla swej odległej prowincji, toteż namiestnicy szybko stawali się niezależni. O jednym z nich, Carausiusie, który obwołał się cesarzem rzymskim i rządził Brytanią w latach 286-293, mówiono nawet, że jest pierwszym morskim królem Brytanii. WIV w. rzymska obecność na wyspie ograniczała się do obrony miast i faktorii handlowych. Pod koniec tego stulecia Teodozjusz I Wielki, a następnie Honoriusz doszli do przekonania, że nie ma dłużej sensu utrzymywać legionów w Brytanii. Zbyt potrzebne były w innych prowincjach i w samym Rzymie.

W 410 r. na wyspie nie było już ani jednego rzymskiego żołnierza. Rzymianie pozostawili po sobie system dróg, miasta i niektóre reguły prawne. Zapewne w IV w. pod ich wpływem cześć ludności celtyckiej w zachodniej części Brytanii przyjęła chrześcijaństwa Mimo to zachowała ona swój pierwotny etniczny i kulturowy charakter. Wielka wędrówka ludów naruszyła nieco panujący na wyspie porządek, choc w mniejszym stopniu niż w pozostałej części Europy. Okres najazdów i walk międzyplemiennych jaki wówczas się rozpoczął jest stosunkowo mało znany. Najwięcej faktów przytacza tzw. „Kronika anglosaska”, która powstawać zaczęła pod koniec IX w. z inicjatywy króla Wessexu Alfreda Wielkiego. Wg niej po odejściu Rzymian wschodnie obszary Brytanii zaczęli atakować Anglowie, Jutowie i Sasi. Teksty wymienia imiona anglosaskich wodzów - braci Hengesta i Horsy, którzy jakoby w V w. mieli zapoczątkować systematyczny podbój Brytanii.

Na podstawie tej kroniki i innych źródeł odtworzono pochodzenie poszczególnych grup plemiennych. Anglowie mieli przybyć z terenów dzisiejszego Szelzwiku-Holsztynu, Sasi- z Dolnej Saksonii i obecnej Westfalii, a Jutowie - z Półwyspu Jutlandzkiego, czyli obecnej Danii. Anglowie skolonizowali Nortumbrię, Mercię i Anglię Wschodnią. Sasi -Wessex, Essex i Sussex, a Jutowie - Kent. Niektórzy z nich wchodzili w konflikty z miejscową ludnością, inni natomiast przesuwali się ku terenom środkowej części wyspy, dość słabo zaludnionym. Być może potraktowali je jako ziemię niczyją, możliwe też, że nie musieli o nią wcale walczyć. Można zaryzykować stwierdzenie, że pod względem ustroju i struktury społecznej przybysze nie różnili się zbytnio od ludności żyjącej wcześniej na wyspie, wewnętrznie byli bardziej zwarci i ich wodzowie mieli więcej do powiedzenia na wiecach, co było spowodowane koniecznością sprawnego kierowania podbojami. W rzeczywistości po okresie burzliwych walk ich obecność zwiększyła jedynie liczbę związków plemienno-rodowych, biorących udział w rywalizacji o ziemię i władzę.

Pojawiły się natomiast nowe jednostki osadnicze w postaci dużych, otwartych gmin (township). Było to konsekwencją upowszechnia się rolnictwa w okresie rzymskiej dominacji oraz romanizacji ludów napływających na wyspę.

Siedem teiytoriów, zajętych przez Sasów, Anglów i Jutów dało w VI w. początek siedmiu królestwom. Od nich utworzona została nazwa struktury państwowej Anglii -heptarchia (gr. hepta - siedem). Siedem królestw funkcjonowało jako obszary skupione wokół pewnych ośrodków władzy, ale o bardzo niepewnych i ciągle zmieniających się granicach. Najbardziej zaborczy władcy Wessexu posunęli się na tyle daleko na zachód, że rozbił Celtów na dwa organizmy państowo-plemienne, Walii i Komwalii. Pozostali zajęli się umacnianiem własnych domen, tocząc między sobą nieustanne wojny.

W tym czasie do brytyjskich wybrzeży zaczęli coraz częściej docierać misjonarze.

Z jednej strony z Irlandii, ochrzczonej już w 431 r., z drugiej zaś z kontynentu, głownie z dworu Merowingów. W połowie VI w. w wybrzeży Walii dopłynął św., Dawid, który wg