6523

obranych celów i wartości.

Chcąc uchronić jednostkę niedostosowana społecznie przed pogłębiającą się destmkcją osobowościową, należy przede wszystkim oddziaływać resocjalizacyjnie i profilaktycznie na środowisko domowe dziecka zagrożonego zaburzeniami charakterologicznymi^{1 2}.

Niektóre formy zachowania się dziecka są skutkiem nie tylko określonych bodźców środowiskowych, lecz także tego, co się z nim działo w okresie życia płodowego, w momencie narodzin i we wczesnym dzieciństwie. Jan Konopnicki zwraca uwagę, iż obecnie nie wystarczy już dawny sposób widzenia dziecka tylko w jego aktualnym środowiska Konieczne jest zbieranie i analizowanie wszelkich elementów, które pozwoliłyby na dokładne ustalenie wszystkiego, co jest odpowiedzialne za to,że dziecko jest takie a nie inne.

Powyższe uwagi skłaniają do przedstawienia charakteiystyki przyczyn społecznego niedostosowania. Możemy tu wyróżnić przyczyny biologiczne i środowiskowe.

1.    Przyczyny biologiczne

Wśród nich J. Konopnicki wyodrębnia czynniki wrodzone, które decydują często o formach zachowania się dziecka. Autor zwraca uwagę, iż zagrożenie może wystąpić znacznie wcześniej- bądź w okresie niepomyślnej ciąży, bądź przy narodzeniu, powodując tzw: porodowy uraz mózgu (PUM)‘.

Przebyte urazy mózgu są do tego stopnia niebezpieczne, że często rzutują w sposób zasadniczy na osobowość danej jednostki, na całe jej życie.

U osobników takich obserwuje się niekiedy nieznaczne zaburzenia charakteru, kiedy indziej ciężkie zespoły psychopatyczne, czasem wybitne, choć jednokierunkowe zdolności, a czasem ciężkie niedorozwoje. Dzieci z przebytym uszkodzeniem mózgu także dużo trudniej dostosowują się do środowiska, często popadają w konflikty z otoczeniem i są znacznie bardziej podatne na bodźce nerwicotwórcze.

Dzieci z wyraźnymi symptomami zaburzeń powinny być otoczone specjalną opieką i ochroną przed stresami, zwłaszcza w wychowaniu domowym i w edukacji szkolnej, a tym samym zabezpieczone przed destruktywnymi wpływami i napięciami psychicznymi, których źródłem może być również środowisko zewnętrzne³.

2.    Przyczyny środowiskowe (zewnętrzne)

Rozwój psycliiczny dziecka uwarunkowany jest zadatkami organicznymi i własną działalnością jednostki, ale zależy również od środowiska zewnętrznego, przede wszystkim społecznego. Wszystkie czynniki rozwoju łączą się ze sobą i są os siebie uzależnione, jednakże specjalne znacznie przypisuje się środowisku społecznemu ze względu na jego rolę w kształtowaniu psychiki ludzkiej. Doświadczenia, które tworzą się w toku interakcji dziecka z otoczeniem, stanowią potem podstawę jego społecznej działalności. Tak właśnie rozwija się socjalizacja, czyli „proces kształtowania osobowości dziecka i przystosowania go do życia w zbiorowości, polegający na uczeniu go i wprowadzaniu do kulany, umożliwiający mu porozumiewanie się i inteligentne działanie w jego ramach”⁴.

O społecznym uwarunkowaniu rozwoju psychiki człowieka przekonują przykłady, tzw: "dzikich dzieci”, które wychowały się w skrajnej izolacji od społeczeństwa ludzkiego. U dzieci tych nie rozwinęły się typowo ludzkie cechy, takie jak postawa pionowa, chwytanie i manipulowanie przedmiotami. W związku z tym nie rozwinęły się też: myślenie, mowa i

1

   J.Konopnicki Niedostosowanie społeczne Warszawa PWN 197 lr..s. 107-108

2

   PUM obejmuje:wylew krwi do mózgu.zastój żylny.rzadziej tętniczy, ischemia(niedokrwienie miejsc owe),niedotlenienie mózgu w następstwie zamartwicy.bezpośrednie zniszczenie różnych okolic mózgowia na skutek mechanicznego urazu.zmiany obrzękowe.

3

   J Konopnicki Niedostosowanie społeczne Warszawa PWN 197 lr., s. 125

4

   J.Szczepański Elementarne pojęcia socjologii. Warszawa PWN 1972r.,s.53