6711

plan „powszechnego kształcenia całego rodu ludzkiego". Twierdził, że wiedza jest niezbędna każdemu człowiekowi i że każdy człowiek powinien mieć nieograniczony do niej dostęp. Uzasadniał także, iż wszyscy ludzie zdolni są do przyswajania wiedzy, poznawania i wykształcenia.

Współcześnie żyjący z J. A. Komeńskim, jeden z najodważniejszych myślicieli XVII wieku, angielski reformator społeczny Gerard Winstanley w swej pracy pt. Prawo wolności (1652) rozwijał również pogląd, iż wychowaniem powinni być objęci wszyscy obywatele republiki. Zwracał przy tym uwagę na duże znaczenie pracy kulturalno-oświatowej wśród dorosłych. Dlatego też w swojej koncepcji organizowania życia społecznego w niedzielę - w dniu wolnym od pracy -przewidywał wspólne zebrania dorosłych, mające na celu podtrzymywanie między nimi przyjaznych stosunków i właściwe spożytkowanie czasu wolnego.

Jedną ze wspólnych cech szesnastowiecznych i siedemnastowiecznych utopistów było to, że w ich idealnych państwach było przedstawione jako powszechnie oświecone, a system oświaty - pojmowany bardzo szeroko - obejmował system szkolny i pozaszkolną oświatę dorosłych. Według założeń tych myślicieli zintegrowana i traktowana równorzędnie z pozostałymi elementami ogólnego systemu edukacji narodowej oświata dorosłych miała wszystkim obywatelom zapewnić wychowanie przez całe życie.

Rozwój praktyki wychowawczej dotyczącej postępował powoli i niełatwo. Początkowo przejawy praktyk tego rodzaju miały charakter ograniczony. Występowały one w działalności zakonów religijnych, uniwersytetów średniowiecznych i ruchu reformacyjnym.

W epoce oświecenia za sprawą fizjokratów podejmowane były próby oświecenia chłopstwa w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu produkcji rolnej. Jednakże pracą wychowawczą przez wiele wieków objęte były raczej tylko dzieci i młodzież. Ten stan rzeczy ulegał zmianie w XIII wieku. Szybki postęp nauki, techniki, rewolucjonizujący produkcję przemysłową spowodował zasadnicze zmiany w stosunkach społecznych. Rewolucja przemysłowa rozpoczęła się w Anglii, ale z biegiem czasu objęła wszystkie kraje Europy i Ameryki. Ta zmiana stosunków gospodarczych i społecznych doprowadziła do nowej sytuacji w dziedzinie oświaty. W tych nowych warunkach rodziły się owe potrzeby oświatowe. Oświata stała się potrzebą chwili. Zaczęto bowiem dostrzegać duże znaczenie oświaty dla gospodarki. Uznano więc, że robotnik obsługujący maszyny, produkujący towary zaspokajające